A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Ishlab chiqarishda yaroqsizlik (brak) 
- 
bu texnologik 
sharoitlarda xatolik bilan tayyorlangan va o ‘matilgan standart talablariga 
yoki texnik shartlariga javob bermaydigan, unda nuqsonlari boiganligi 
sababli tegishli maqsadda foydalanib bo ‘lmaydigan mahsulotlardir. 
Yaroqsizlik qisman va to iiq lig i bilan farqlanadi. Qisman yaroqsiz 
bo‘lganda - mahsulot kamchiliklari bartaraf etilganidan so ‘ng, undan
438

---

belgilangan maqsadlarda foydalanish mumkin. Mahsulotdan tegishli 
maqsadda foydalanib b o isa , uning nuqsonlarini bartaraf qilish esa 
qimmatga tushishi sababli maqsadga muvofiq emas deb topilsa, unda 
mahsulot to ‘liq yaroqsiz hisoblanadi.
Ishchining aybisiz yaroqsiz (brak) mahsulot chiqqan b o isa , ish 
haqi ishchiga o ‘rtacha ish haqi miqdorida toianadi. 0 ‘rtacha ish haqi 
oxirgi ikki kalendar oyining o ‘rtacha oylik ish haqidan kelib chiqib 
hisoblanadi.
Ishchining aybi bilan qisman yaroqsiz mahsulot tayyorlangan 
b o isa , jam oat shartnomasida belgilangan, agar bunday shartnoma 
tuzilmagan 
b o isa , 
ish 
beruvchining 
kasaba 
uyushmasi 
yoki 
ishchilaming boshqa vakolatli organlari bilan kelishuvga k o ‘ra 
belgilangan pasaytirilgan narxlarda haq toian adi.
Masala.
Ishbay asosidagi ishchi kun davomida 40 ta detal 
tayyorladi. Detal uchun belgilangan o ‘rtacha narx - 725 so‘m. 
Keyinchalik aniqlanishicha, 15 ta detalda qisman yaroqsizlik, ya’ni 
tuzatish 
mumkin 
b o ig an
nuqsonlar 
mavjud 
b o ig an . 
Jamoat 
shartnomasidagi kelishuvga muvofiq tayyorlangan qisman yaroqsiz 
mahsulot uchun belgilangan narxning 70 %i miqdorida ish haqi 
to ianad i. 15 ta qisman yaroqsiz detal tayyorlagani uchun 
ishchiga 
toianadigan ish haqi 7 612,5 so ‘mni (725 x 0,70 x 15) tashkil qiladi.
Brak boim agan mahsulotga esa t o ii q stavka bo‘yicha 18 125 
so‘m ((40-15)x725) ish haqi to ia n a d i. Ishchining shu kuni uchun jami 
ish haqi 25 737,5 so‘mni (7 612,5 + 18 125) tashkil qiladi.
Ishchining aybi bilan b o ig a n to iiq yaroqsizlik uchun ish haqi 
toianm aydi.
Hisoblangan ish haqi summasi 6710-hisobvaraq kreditida hisobga 
olinadi.
Asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ishbay ish haqi marshrut 
varaqalari, naryadlar va boshqa boshlang‘ich hujjatlar asosida, 
kalkulyatsiyaning to ‘g ‘ri elementi sifatida qilingan ishlar va buyurtmalar 
bo‘yicha, 2010 va 2310-hisobvaraqlar debetiga olib boriladi. Agar ishlab
4 3 9

---

Bekor turish - bu ishchilar korxonada bo‘lgan paytlarida ulami 
ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilish mumkin boMmagan majburiy 
tanaffuslardir.
Bekor turib qolishga ishchilaming o ‘zlari, korxona yoki sex 
rahbarlari, shuningdek tashqi mol yetkazib bemvchilar, energiya bilan 
ta’minlovchilar va boshqalar sababchi bo‘lishlari mumkin.
Ishchining aybi bilan bekor turishga haq toManmaydi. Xodimning 
aybisiz bekor turib qolingan vaqtda uning o ‘rtacha ish haqi saqlanadi.
Xodimning aybisiz bekor turib qolingan vaqtda o ‘rtacha ish haqi 
oxirgi ikki kalendar oyining o ‘rtacha oylik ish haqidan kelib chiqib 
hisoblanadi.
Agar kasanachining aybi bilan uskuna ishdan chiqqan boMsa, 
bekor turib qolingan vaqt uchun unga haq toManmaydi.
Yangi ishlab chiqarish turlarini o ‘zlashtirish davrida ishchining 
aybisiz bekor turib qolinganda, vaqtbay asosda ishlaydiganlarga ulaming 
razryadlariga mos bo ‘lgan tarifning toMiq stavkasi bo‘yicha haq 
toManadi. Bunda bekor turish to ‘g ‘risdagi varaq toMdiriladi va unda 
bekor turib qolish sabablari, aybdor shaxslar, uning davomiyligi, 
ishchining tarif stavkasi va toMov miqdori ko ‘rsatiladi.
Bekor turib qolingan davrda ishchilami boshqa ishga y o ‘naltirish 
mumkin. Bunday ishlar uchun mehnat haqi yo ishbay narxlar bo‘yicha, 
yoxud o ‘rtacha ish haqi saqlanishi tarzida to ian adig an naryad bilan 
ramiylashtiriladi. Bekor turib qolish varagMda naryad tartib raqami va 
ishlagan vaqti ko ‘rsatiladi.
Ishchining aybisiz boMib o ‘tgan bekor turib qolish uchun unga 
hisoblangan ish haqi ishlamagan vaqt uchun toMovlarga kiradi va unga 
JShDS, YalT hamda majburiy ijtimoiy sug‘urta badali solinadi.