A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Ishlab chiqarishda yaroqsizlik (brak) 
- 
bu texnologik 
sharoitlarda xatolik bilan tayyorlangan va o ‘m atilgan standart talablariga 
yoki texnik shartlariga javob bermaydigan, unda nuqsonlari boMganligi 
sababli tegishli maqsadda foydalanib boMmaydigan mahsulotlardir. 
Yaroqsizlik qisman va toMiqligi bilan farqlanadi. Qisman yaroqsiz 
boMganda - mahsulot kamchiliklari bartaraf etilganidan so ‘ng, undan
438

---

belgilangan maqsadlarda foydalanish mumkin. Mahsulotdan tegishli 
maqsadda foydalanib b o isa , uning nuqsonlarini bartaraf qilish esa 
qimmatga tushishi sababli maqsadga muvofiq emas deb topilsa, unda 
mahsulot to‘liq yaroqsiz hisoblanadi.
Ishchining aybisiz yaroqsiz (brak) mahsulot chiqqan b o is a , ish 
haqi ishchiga o ‘rtacha ish haqi miqdorida toianadi. 0 ‘rtacha ish haqi 
oxirgi ikki kalendar oyining o ‘rtacha oylik ish haqidan kelib chiqib 
hisoblanadi.
Ishchining aybi bilan qisman yaroqsiz mahsulot tayyorlangan 
b o isa , jam oat shartnomasida belgilangan, agar bunday shartnoma 
tuzilmagan 
b o isa , 
ish 
beruvchining 
kasaba 
uyushmasi 
yoki 
ishchilaming boshqa vakolatli organlari bilan kelishuvga k o ‘ra 
belgilangan pasaytirilgan narxlarda haq toian ad i.
Masala.
Ishbay asosidagi ishchi kun davomida 40 ta detal 
tayyorladi. Detal uchun belgilangan o ‘rtacha narx - 725 so ‘m. 
Keyinchalik aniqlanishicha, 15 ta detalda qisman yaroqsizlik, y a’ni 
tuzatish 
mumkin 
b o ig a n
nuqsonlar 
mavjud 
b o ig an . 
Jamoat 
shartnomasidagi kelishuvga muvofiq tayyorlangan qisman yaroqsiz 
mahsulot uchun belgilangan narxning 70 %i miqdorida ish haqi 
toianad i. 15 ta qisman yaroqsiz detal tayyorlagani uchun 
ishchiga 
toianadigan ish haqi 7 612,5 so ‘mni (725 x 0,70 x 15) tashkil qiladi.
Brak boim agan mahsulotga esa to ii q stavka bo‘yicha 18 125 
so‘m ((40-15)x725) ish haqi to ia n a d i. Ishchining shu kuni uchun jam i 
ish haqi 25 737,5 so‘mni (7 612,5 + 18 125) tashkil qiladi.
Ishchining aybi bilan b o ig a n to iiq yaroqsizlik uchun ish haqi 
toianm aydi.
Hisoblangan ish haqi summasi 6710-hisobvaraq kreditida hisobga 
olinadi.
Asosiy ishlab chiqarish ishchilarining ishbay ish haqi marshrut 
varaqalari, naryadlar va boshqa b o shlangich hujjatlar asosida, 
kalkulyatsiyaning to‘g‘ri elementi sifatida qilingan ishlar va buyurtmalar 
bo‘yicha, 2010 va 2310-hisobvaraqlar debetiga olib boriladi. Agar ishlab
4 3 9

---

chiqarish ishchilariga vaqtbay ish haqi hisoblansa, ishbay ish haqiga 
mutanosib ravishda buyurtmalar bo‘yicha taqsimlanadi.
Q o‘shimcha ish soatlari, tungi ish soatlari hamda shunga o ‘xshash 
soatlari uchun qo ‘shimcha ish haqlari buyurtmalar va ish turiga nisbatan 
2010 va 2310-hisobvaraqlar debetiga taqsimlanadi. Ish haqini taqsimlash 
bilan bir qatorda ishchilarga ta ’til uchun zaxira yaratiladi. Uning miqdori 
korxonada hisoblangan reja foizi hamda korxonada hisoblangan ish haqi 
summasiga nisbatan yaratiladi.