A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Ustav kapitalini shakllanishini va o‘zgarishini hisobda
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15.2. Ustav kapitalini shakllanishini va o‘zgarishini hisobda
aks ettirish Korxonaning o ‘z m ablagiarini shakllantirish asosiy manbai b o iib uning mulkdorlari tomonidan korxonaga qo‘yilgan m ab lagiar majmui b o ig an ustav kapitali hisoblanadi. Ustav kapitalini shakllantirish tartibi qonunchilik va ta ’sis hujjatlari bilan amalga oshiriladi. Ustav kapitali - bu ta’sis hujjatida belgilangan doiradagi faoliyatni ta’minlash uchun ta ’sischilaming (ishtirokchilaming) korxona mulkiga qo‘ygan m ab lag iari (ulushlari, aksiyalar nominal qiymatida va hokazolar)ning pul ifodasidagi yigin disid ir108. Ustav kapitali - korxona faoliyatini yuritish, davom ettirish uchun ta ’sischilaming korxona mulkiga yo ‘naltirilgan m ablagiarining pul ifodasidagi y ig in d isid ir’09. Tashkilot ustav kapitaliga pullar, qimmatli qog‘ozlar, boshqa buyumlar yoki mulkiy huquqlar yoxud pul bahosiga ega boshqa huquqlar kiritilishi mumkin. 108 2 1 -so n B H M S “ X o ‘j a l i k y u r itu v c h i su b y e k tla r m o liy a v iy -x o ‘ja lik f a o liy a tin in g b u x g a lte riy a h iso b i sc h y o tla r reja si v a urn q o ‘lla s h b o ‘y ic h a Y o ‘r iq n o m a ” g a 2 -ilo v a .4 -q is m 8 - b o ‘lim l- § 3 4 1 -b a n d . F in a n cia l a n d m a n a g e ri a c c o u n tin g , 12 e, C a rl S. W arren , J a m e s M .R e ev e , J a n a th a n 1081 p a g e 484 Ustav kapitaliga olingan hissalar, shu jumladan aksiyalami (ulushlami) joylashtirish bahosining ulaming nominal qiymatidan (dastlabki miqdoridan) ortiq summasi daromad sifatida qaralmaydi va tegishincha, unga foyda solig‘i va yagona soliq to‘lovi solinmaydi (Soliq kodeksining 129 va 355-moddalari). Ustav kapitali - huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona muassislari tomonidan ta ’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan hamda korxona xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zam r bo‘lgan moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va xarajatlar majmuidir110. Kengroq m a’noda ta ’rif beradigan b o isak , uni shunday ta ’riflash mumkin: Ustav kapitali - xo‘jalikning daromad (foyda) olish maqsadida ro‘yobga chiqarish uchun zarur b o ‘lgan dastlabki m ablag‘lar manbai, uning boshqarilish jarayonida har bir a ’zoning hissasi va xususiy kapitalini oshirish maqsadida kiritilgan mablag‘lari hamda o ‘z kreditorlarini, ta’sischilarining qiziquvchanligini kafolatlovchi mablag4 lar manbaidir. Ustav kapitali hisobini tashkil etish va uni yuritish amaldagi qonunlar va ta’sis hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Ustav kapitaliga hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar kelishuviga yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga k o ‘ra baholanadi hamda hisobga olinadi. Ustav kapitalining holati va harakati to‘g ‘risidagi axborotlami umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 8310-“0d diy aksiyalar”; 8320-“Imtiyozli aksiyalar”; 8330-“Pay va ulushlar”. Ustav kapitali harakatining buxgalteriya hisobi 13-jumal orderda yuritalidi. Yuqorida ta’kidlab o ‘tilganidek, ustav kapitalining analitik hisobi ishtirokchilar (ta’sischilar) bo‘yicha kartochkalar yoki vedomostlarda yuritiladi. 110 K a rim o v A ., Islo m o v F., A v lo q u lo v A. B u x g a lte riy a h iso b i. - Т .: “S h a rq ” N M A K , 2 0 0 4 . - 3 6 2 bet. 485 8310-“0 dd iy aksiyalar” - schyoti oddiy aksiyalaming qiymatini qo‘shilgan holdagi aksiyadorlik kapitalining holati va harakati to‘g ‘risidagi axborotlami umulashtirish uchun m o‘ljallangan. 8320-“Imtiyozli aksiyalar” - schyoti imtiyozli aksiya ko‘rinishida chiqarilgan hissadorlik kapitalining holati va harakati to ‘g ‘risidagi axborotlami umumlashtirish uchun m oijallangan. Aksiyalar 8310-“0ddiy aksiyalar” va 8320-“Imtiyozli aksiyalar” schyotlarda aksiyalaming nominal qiymati bo‘yicha hisobga olinadi. 8330- “Pay va ulushlar” - schyoti o ‘zida mulk egasining kapitali yoki korxonalaming tashkiliy-huquqiy shakllariga asosan qatnashuvchilaming ulushlarini mujassamlashtiradigan korxonaning ustav kapitalini holati va harakati to ‘g ‘risidagi axborotlami umumlashtirish uchun m o‘ljallangan. Aksiya — o ‘z egasining aksiyadorlik jam iyati foydasining bir qismini dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan mol-mulkning bir qismiga bo ‘lgan huquqini tasdiqlovchi, amal qilish muddati belgilanmagan egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘oz. Aksiyadorlik jamiyatlari ikki turdagi: oddiy va imtiyozli aksiyalar chiqarishi mumkin. Jamiyat oddiy aksiyalami joylashtirishi shart, shuningdek imtiyozli aksiyalami joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalaming nominal qiymati jam iyat ustav fondining (ustav kapitalining) yigirma foizidan oshmasligi kerak111. Jamiyat oddiy aksiyalami joylashtirishi shart, shuningdek imtiyozli aksiyalami joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalaming nominal qiymati jam iyat ustav kapitalining yigirma foizidan oshmasligi kerak. 111 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g 2 0 1 4 -y il 6 -m a y d a g i “ A k s iy a d o rlik ja m iy a tla r i v a a k s iy a d o rla m in g h u q u q la rin i h im o y a q ilis h t o ‘g ‘ris id a ” g i Q o n u n i (y an g i tah riri), 1 6 -m o d d a 486 |