2. Noto‘g‘ri kasr
Agar kasrning surati uning maxrajidan kichik bo‘lsa, bunday kasrlar to‘g‘ri
kasrlar deyiladi. 2/7, 46/99, 3/17, …
Agar kasrning surati uning maxrajidan katta bo‘lsa, bunday kasrlar noto‘g‘ri kasrlar
deyiladi. 19/15, 100/81, …
Agar kasrning maxraji 1 va 0 sonlaridan iborat bo‘lsa bunday kasrlar o‘nli kasrlar
deyiladi. 7/100, 29/10, …
Turli xil geometrik shakllar bilan ishlayotganda
bu shakl yordamida
ulushlarni hosil qiladilar hamda uning ba’zi shakllarini keltirib chiqaradilar.
Masalan, kvadratni teng 4 bo‘lakka bo‘lishda, uni ikkita yo‘l bilan bo‘lib,
burchaklarining o‘zaro tengligiga hamda tamonlarining o‘zaro tengligiga asoslanib,
shuningdek, kvadrat simmetriyasi haqida tasavvurlarga ega bo‘ladilar.
Shuningdek boshqa o‘quvchilarga doirani, ba’zilariga to‘g‘ri to‘rburchakni 4
bo‘lakka bo‘lish topshiriladi.
Bundan keyingi ish teng bo‘laklarni
ulushlardan bittasini,
ikkitasini,
uchtasini olib ularni qanday sonlar bilan yozish mumkinligiga o‘qitiladi. Kasrlarni
ikkidan bir, uchdan bir, to‘rtdan bir kabi o‘qish va narsalarni qanday bo‘lib, qancha
qismi olinayotganligi orasidagi bog‘lanishlarni hosil qilish lozim. Shu asosda surat
va maxraj hamda kasr kabi yangi atamalar kiritmasdan o‘qiladi.
Lekin chiziqning
pastida butunni nechaga bo‘lgan son, yuqorisiga necha ulushni olgan son yozilishi
tushuntiriladi.
“Ulushlar” mavzusida shaklni teng bo‘laklarga bo‘lish
asosida ulushlarni
taqqoslash ham tushuntiriladi. Masalan, o‘qituvchi 5 ta bir xil to‘rtburchakli
qog‘ozdan yo‘lakchali qilib qirqishni taklif qiladi.
Bu yo‘lakchaning birinchisini teng ikkiga, ikkinchisini teng to‘rtga bo‘lib
ularni ustma ust qo‘yish asosida har bir teng bo‘laklarni taqqoslaydi. Unda 1/2, 1/4
ekanligiga ishonch hosil qiladilar.
1-sinfda sonning ulushini topishni amaliy masalalardan boshlash kerak.
Masalan, uzunligi 12 cm bo‘lgan qog‘oz bo‘lakchani olib uni 2
ga buklash
topshiriladi. Bo‘lakchaning yarmi necha cm ? 12:2=6 cm. Endi bo‘lakchani yana
ikkiga buklab to‘rt qismga bo‘ladi. Bo‘lakchaning qanday qismi hosil bo‘ladi va
uning uzunligi qancha? Javob: 12:4=3cm qismi. Bu ish chizg‘ich yordamida
o‘lchab ko‘riladi.
Dostları ilə paylaş: