A b u z ə r a lı oğ lu X ə lə fo V a z a d İsa oğlu q u r b a n o \
§2.3. Elektron poçtla elektron sənəd
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
§2.3. Elektron poçtla elektron sənəd
göndərişinin təşkili Elektron poçt kitabxanalarda geniş istifadə olunan müasir
elektron informasiya xidmətlərindən biridir. Elektron poet xidməti xüsusi poçt proqramları vasitəsilə həyata keçirilir. Bu gün ən genis istifadə olunan poet proqramlarından biri Outlook
Express proqramıdır. Proqramı yüklədikdə acılan proqram pəncərəsi Sərlövhə.
və I$çi sahədən ibarətdir (sək. 1). $ ə k . 1.
130 Isçi sahə dörd hissəyə bölünmüşdür: 1. Əlaqələr paneli 2. Qovluqlar siyahısı 3. Tərkib sahəsi 4. Məlumat sahəsi Qovluqlar siyahısında qovluqlar ağacvari formada, tərkib sahəsində qovluqların tərkibi, məlumat sahəsində isə məlumatların mətni əks olunur (şək. 2). Sək. 2.
istifadəçinin ünvanına gəlmiş məktublara baxmaq üçün ilk növbədə alətlər panelinin Poçtu çatdırmaq ( S e n d a n d Receive) düyməsini sıxmaq və ya Servis (T ool*) menyusunun eyni adlı əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu /aman provayderin poçt serveri ilə əlaqə yaradılır və avtomatik olaraq istifadəçiyə çatacaq elektron 131
məktublar proqramın D axil olunmuşlar (Inbox) qovluğuna köçürülür. Həmin qovluğu açdıqda Outlook Express pəncərəsinin tərkib sahəsi iki üfüqi hissəyə ayrılır. Yuxarı hissədə məktubun qayıdış ünvanı, mövzusu və göndərilmə tarixi haqqında məlumat, aşağı hissədə isə oxunmuş məktubun' mətni əks olunur (şək. 2). Daxil olmuş məktubu oxuduqdan sonra Redaktə
silə ləğv etmək olar. Bu zaman o, ləğv olunmuşlar qovluğuna əlavə olunacaq. Məktubu oxuduqdan sonra
məktuba cavab göndərmək olar2. Həmçinin göndərilmiş məktubu digər şəxsə göndərmək olar. Bunun üçün M əlumatı başqasına göndərmək (Forward) düyməsini sıxmaq və açılmış pəncərənin Hara (T o) ünvan sətrində həmin şəxsin elektron poçt ünvanını yazıb Çöndərmək
cap etmək olar. M əktubu hazırlamaq üçün Məlumat (M essage) menyusunun Y eni məlumat (N ew message) və ya istifadə etməklə (N e w message using)əmrlərindən birini yerinə yetirmək lazımdır. Birinci halda məktub, boş səhifədə - blankda yaradılır, istifadə etməklə (N ew
'Məktubun yarlığı açıq konvcrt şəklındədirsə, o məktub oxunmuş hesab olunur.
Hunun üçün açılmış pəncərənin ışçı sahəsin» məktubun mətnim daxil etmək
v ə Göndərnuk (
düyməsini sıxmuq tələb olunur
132 məktubu müəyyən blanklarda yaratmaq olar (şək 3). Hor • iki variantda açılmış pəncərənin Hara (To), Surəti (Cc),
məktubun surətinin alıcılarının ünvanları və məktubun mövzusu yazılır. Şək. 3.
Məktubun mətni klaviaturadan və ya D axil etmə (Insert) menyusunun Mətn faylları (Text from file) və D axil olunan fayllar (File attachment) əmrləri vasitəsilə hazır sənədlərdən daxil oluna
bilər1. D axil etmə menyusunun müvafiq Üfüqi xətt (Horizotal line), Şəkil (Picture), Hiperistinad (Hyperlink) əmrləri vasitəsilə məktuba üfüqi xətt, şəkil, hiperistinad daxil etmək olar. ' Sonad bu /aman açılmıj рнпсгтЛэю fayllar siyahısından seçilir. 133
Iş prosesində səhv etmək ehtimalı olduğu üçün Servis (T o o ls) menyusunda Y azılış qaydası (Spelling) və Ü nvanı yoxlamaq (Check name) əmrləri müvafiq olaraq orfoqraliyanı və ünvanın ünvan formatına uyğun olub-olmamasını yoxlamağa xidmət edir. Məktubu kənar səxslərin oxumasının qarşısının almaq
üçün Servis (T ools) menyusunun Kodlaşma (Encrypt) əmri
vasitəsilə R əqəm li imza ilə kodlaşdırırlar. Bunun üçün Rəqəmli vəsiqəyə sahib olmaq lazımdır. Rəqəmli imza Rəqəmli vəsiqənin tərkib hissəsi olub məktubun məhz məktub göndərən şəxsdən gəldiyini təsdiq edir. Redaktə (E d it) və Format (Format) menyulan məktubun mətnini redaktə etməyə və tələb olunan müəyyən formaya salmağa imkan verir. Redaktə (E d it) menyusunun: • L əğ v (Undo) və Təkrar (Redo) əmri müvafiq olaraq axırıncı yerinə yetirilmiş əmrləri ləğv və təkrar edir.
• Kəsmək (Cut) əmri
qeyd olunmuş
mətn fraqmentini kəsib, mübadilə buferində saxlayır. • Surətini almaq (Copy) əmri qeyd olunmuş mətn fraqmentinin surətini mübadilə buferində saxlayır. • H iperistinadı ləğv etmək (Удалить гиперссылку. Remove Hyperlink) əmri qeyd olunmuş hiperistinadı ləğv edir.
mətninin stilini, sriftini müəyyən etməyə xidınot edir. П 4 • Boşluğu artırmaq (increase Indent) əmri mətn ücün
səhifənin solundan boş məsafəni artırır. Boşluğu azaltmaq (Decrease Indent) həmin əməliyyatın əksini yerinə yetirir. • Fon (Background) əmri məktubu şəkilli və ya rəngli səhifədə yaratmağa imkan verir. • Kodlaşma növü (Encoding) əmri müxtəlif əlifba kodlaşmasından istifadə etməyə imkan verir. • H T M L şəklində (Rish Text H T M L ) və A d i mətn (Plain text) əmrləri məktubu H T M L formatında və ya adı mətn sənədi kimi yaratmağa imkan verir.
tətbiq etmək (Apply Stationery) əmri istifadə olunan blankı yenisi ilə əvəz etməyə imkan verir.
daradılm ış məktubu göndərmək üçün Fayl (F ile) menyusunun Göndərmək (Send) düyməsini və ya
Sonradan göndərmək (Send later) əmrini yerinə
yetirmək lazımdır. Birinci halda məktub dərhal, ikinci halda isə məktub Göndərilən (Outbox) qovluğunda toplanılır və Outlook Express proqramı ilə iş seansı bitdikdən sonra ünvan sahibinə göndərilir1. Gələcəkdə məktubun mətni lazım olarsa, onu Fayl (File) menyusunun N ecə saxlamalı (Save as) əmri vasitəsilə Qaralama (Drafts) və ya digər məqsədəuyğun hesab etdiyiniz qovluqda saxlamaq məsləhətdir. Ünvanda uıhv olduqda moklub ünvan sahibina göndorilu bilmir. 135
§2.4. F T P xidməti vasitəsilə elektron sənəd göndərişi Elektron sənəd göndərişində böyük həcmli informa siyanın mübadiləsi üçün internetin F T P xidmətindən is tifadə olunur. F T P xidməti Ғ Г Р arxivlərində toplan
mış informasiyanın mübadiləsini təmin edir. Bu xidmət xüsusi F T P -klient proqramları ilə reallaşır. Bu proqram lardan biri W indows Commander proqramıdır. Windows Commander proqramı C .G hisler& C ' (İsveçrə) şirkətinin prezidenti Kristian Qisler tərəfindən yaradılmışdır. P ro qram yükləndikdə açılan proqram pəncərəsi başlıq və əsas menyu sətirlərindən, alətlər panelindən, düymə və siyahı şəklində disk götəricilərindən, cari qovluq sətrin dən, sağ və sol fayl panellərindən, əmr və cari vəziyyət sətirlərindən, funksional düymələr panelindən ibarətdir (şək. 1). $ ə k . 1.
136 Q eyd edək, ki, alətlər panelinin, düymə və siyahı şək lində disk göstəricilərinin, cari qovluq göstəricisinin, əmr və can və/.iyyət sətirlərinin, funksional düymələr panelinin ekranda əks olunması Configration menyusunun O p ti ons əmrini yerinə yetirdikdə açılan Configration dialoq pəncərəsi vasitəsilə tənzimlənir (sək. 2). $ək. 2, İstifadəçi həmçinin alətlər panelinin ekranda əks olunma sını və alətlərin sayını, alətlərin nişanlarını öz tələbatına uyğun tənzimləyə bilər. Bunun üçün o,
menyusunun Button Bar əmrini yerinə yetirməlidir. A çı lan Change button bar dialoq pəncərəsində (sək. 3) aləti qeyd edib Delete düyməsini sıxmaqla aləti ləğv etmək, kursoru leon sahəsində lazımı nişanın üzərinə qoyub si 137
çan qurğusunun sol düyməsini sıxmaqla qeyd olunmuş alətin nişanını dəyişmək olar. Alətlər panelinə yeni alət daxil etmək üçün isə ilk öncə alətin paneldə mövqeyini müəyyən edib, Append düyməsini sıxmaq və Comm and sətrində alətin yerinə yetirəcəyi əməliyyata uyğun əmri müəyyən etmək lazımdır. Əmr klaviaturadan, açılan siya hıdan və ya 3 düyməsini sıxmaqla açılıan Browse dia loq pəncərəsi vasitəsilə Language qovluğundan seçilir. Alətlər panelində edilmiş dəyişikliklərin aktiv olması üçün
Change button bar dialoq pəncərəsinin О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır. Şək. 3. Fayl panellərində informasiya daşıyıcısının, şəbəkə ehtiya tının və ya F T P arxivinin fayl strukturu müxtəlif görü nüşdə əks olunur. Bu görünüşlər Show menyusunun müvafiq əmrləri'ilə tənzimlənir. Paneldə konkret inlorma- siya daşıyıcısının əks olunması üçün informasiya d a şıyıcısına müvafiq düyməni sıxmaq və ya disk göstəricisi siyahısından informasiya daşıyıcısının adını seçmək lazım dır. Paneldə şəbəkə ehtiyatının əks olunması üçün ** 13 t düyməsini sıxmaq və ya disk götəricisi siyahısından şə bəkə göldrıcisini-Network Neighborhood adını seçmək Lazımdır. Bundan sonra paneldə əks olunan şəbəkə göstə- ncısı vasitəsilə şəbəkəyə daxil olub, tələb olunan şəbəkə
ehtiyatını seçmək lazımdır. Q eyd edək ki, paneldə işçi stolun tərkibi alternativ olaraq, C om m and menyusunun O p e n D e sc to p F older əmrini yerinə yetirməklə də tə min olunur. F T P arxivi ilə əlaqə yaratmaq üçün N e t menyusu nun F T P C o n n ect əmrini yerinə yetirmək, açılan C on
vinə qoşulmanın adını qeyd edib, Connect düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 4 ). Q eyd edək ki, bir seans müddətində on ədəd F Г Р arxivinə qoşulmaq olar. Şək. 4. Qoşulmanın nəticəsi növbəti açılan pəncərədə əks olunur. Qoşulma uğurla nəticələndikdə Ғ Г Р arxivin fayl struk turu cari paneldə əks olunacaq. Fayl arxivinə yeni q o şulma yaratmaq üçün Connect to ftp server dialoq pənc ərəsinin N ew Connection düyməsini sıxmaq və açılan 139
pəncərədə qoşulmanın adını və arxivin ünvanını müəyyən etmək, ehtiyac olarsa, qoşulma üçün istifadəçinin adım və,parolu daxil etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır (şək.5). Bu zaman yeni qoşulma qoşulma siyahısında əks olunacaq. Şək. 5. F T P arxivindəki informasiyanı əldə etmək üçün ilk öncə digər paneldə informasiyanın saxlanacağı diskin və ya qovluğun fayl strukturu əks olunmalıdır. Bundan sonra arxivdəki informasiyanı qeyd edib, klaviaturanın və ya funksional düymələr panelinin F 5 düyməsini sıxmaq və açılan D ow nload pəncərəsində əməliyyatın yerinə yetiril məsi üçün O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman F T P arxivindəp informasiyanın əldə olunma prosesi pəncərədə əks olunur. Böyük həcmli informasiyaların F T P arxivindən əldə olunması zamanı D ow nload pənc ərəsinin D ow nload in background [separate thread] pa rametrini seçib O K düyməsini sıxmaq məsləhətdir. Bu zaman F T P arxivindən informasiyanın əldə olunma pro- 140 sesı yem pəncərədə əks olunur və istifadəçi informasiyanın əldə olunmasını gözləmədən digər əməliyyatları yerinə ye tirə bilər. у Eyniadlı informasiya cari diskdə və ya qovluqda ol duqda bu zaman açılan Jtp dialoq pəncərəsində O ver write düyməsini sıxmaqla informasiyanı yeniləşdirmək, Renam e düyməsini sıxmaqla əldə olunan informasiyanı yeni adla saxlamaq, Cansel düyməsini sıxmaqla isə F T P arxivindən informasiyanın əldə olunma əməliyyatından im tina etmək olar (şək. 6). Əgər F T P arxivindən infor masiya əldə olunma əməliyyatı müəyyən səbəblərdən tam başa çatmadıqda, arxivə qoşulub informasiyanı təkrar əldə olunma əməliyyatını yerinə yetirmək və bu zaman acılan ftp dialoq pəncərəsində R esum e Aborted download düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman informasiyanın əldə olunması əməliyyatı «bərpa» olunacaqdır. $ək. 6. N 1
İnformasiya daşıyıcısında olan informasiyanı F T P arxivinə əlavə etmək üçün digər paneldə göndəriləcək fayllan müəyyən edib, qeyd etmək və yenə də klaviaturanın və ya funksional düymələr panelinin F 5 düyməsini sıxmaq və açılan ftp pəncərəsinin О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 7 ). r f O k n l W l f c rnU dm d I W S M k n D d S H n « t o c t W л К
Şək. 7. W indows Commander həmçinin bir sıra mühüm əmə liyyatların-informasiyanın arxivləşdirilməsini, arxivin açıl masını, böyük həcmli faylın informasiya daşıyıcısının tu tumuna uyğun bölünməsini, bölünmüş fayllann yenidən birləşdirilməsini, sənədin çap olunmasını təmin edir. Qeyd olunmuş informasiyanı arxivləşdirmək üçün Files menyu sunun Pack əmrini yerinə yetirmək və açılan Pack Files 142 pəncərəsində arxivin formatını və ünvanını müəyyən edib O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Arxivi açmaq üçün isə onu qeyd etmək və Files menyusunun U npack S p eci- ficFUes əmrini yerinə yetirmək və açılan Unpack files pəncərəsində arxivdən azad olunacaq fayllarm ünvanını və formalını müəyyən edib О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 8 ). Şək. 8. Böyük həcmli faylı informasiya daşıyıcısının tutumuna uyğun «bölmək» üçün faylı qeyd etmək və Files menyusunun S p lit File əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bundan sonra açılan pəncərədə açılan siyahıdan infor
masiya daşıyıcısının tutumunu müəyyən
edib O K
düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 9 ). Şək. 9.
143 «Bölünmüş» faylları birləşdirmək üçün onları qeyd etmək və Files menyusunun Combine Files əmrini yerinə ye tirmək lazımdır. Q eyd edilmiş sənədi çap etmək üçün isə Files menyusunun Print əmrini yerinə yetirmək lazımdır. § 2.5.
Ariel 1.4.1 proqramı vasitəsilə elektron sənəd göndərişi Ariel elektron sənəd göndərişi xidməti üçün hazır lanmış və əksər qabaqcıl Q ərb ölkələrinin kitabxanala rında uğurla tətbiq olunan proqramdır. Proqram kağız üzərindəki sənədin elektron obrazının digər Ariel stansiy asına və «patrona» çatdırılmasını təmin edir. Qeyd edək ki, Ariel stansiyası dünyanın müxtəlif nöqtələrində yer ləşmiş Ariel proqramı yüklənmiş kompüterlər, «patron» isə digər informasiya sifarişçiləridir. Kağız üzərində olan sənədi patrona və ya Ariel stansiyasına göndərmək üçün ilk öncə, onu skanerləşdir- məklə elektron formaya çevirmək lazımdır. Bunun üçün sənədin səhifəsini skanerin oxunma sahəsində yerləşdirib,
ya alətlər panelinin düyməsini sıxmaq lazımdır'. Bu zaman Scan dialoq pəncərəsi açılır (şək. 1). 'Bıı əməliyyat həmçinin kontekst menyunun Scan əmrini yerinə yetirməklə də həyata keçirilə bilər. 144 Şək. 1.
istifadəçi dialoq pəncərəsində skanerləsdirmə parametrlə rini müəyyən etməlidir. Belə ki, o, Paper Size açılan siy ahısından qrafiki obraz üçün səhilənin ölçüsünü, R eso lution açılan siyahısından keyfiyyət ölçüsünü, Formal siyahısından qrafiki obrazın formatını (rəngli, ağ-qara və s. olmasım), Dispositon sahəsində isə səhifənin alınmış qrafiki obrazının Ariel stansiyasına, patrona göndərmək və ya arxivdə saxlamaq rejimlərindən birini müəyyən etm ə lidir Sonra View düyməsini sıxmaq məsləhətdir. Bu za man skaner işə düşərək səhifənin qrafiki obrazını ha/jr- layır və o. görünüş sahəsində əks olunur. Qraliki obraz kitabxanaçını qane etmədikdə o, skanerləsdirmə para metrlərini dəyişib, Rescan düyməsini sıxmaqla yenidən səhifəni skanerləşdirə bilər. Skanerləşdirmə müvəffə qiyyətlə yerinə yetirildikdən sonra Scan düyməsini sıxmaq lazımdır Səhifənin qrafiki obrazı Dispositon sahəsində seçilmiş rejimdən asılı olaraq Send
145
Q ueue, Received Q ueue, Archive Queue pəncərələrində əks olunur. Ariel stansiyasına, patrona göndəriləcək, daxil olunmuş və arxivdə saxlanılmış sənədlərə baxmaq üçün müvafiq olaraq Send Queue, Delivery Queue. Received Queue. Archive Q ueue pəncərələrində sənədi qeyd et mək və D ocum ent menyusunun V iew əmrini yerinə ye tirmək lazımdır. Sənədin ilk səhifəsi acılan View D ocu
"1Й
в . * ** щ Jj
Щ 4 Jgffl _ 1 ı| i һф
Јјш *»•« ft —'•гЈј
i —"Jj
*1 T W A IN 1 ‘l/»/ı//rrıOVw,-
_1 Sək. 2. Sənədin növbəti və cari səhifədən əvvəlki səhifəyə keçid dialoq pəncərəsinin Next Page və Prcvios Page düymələn vasitəsilə təmin olunur. Sənədin konkret səhifəsinə keçid isə dialoq pəncərəsinin Со / o düyməsini sıxmaqla,həyala keçirilir. Düyməni sıxdıqda açılan
к 40 pəncərəsində səhifənin nömrəsini müəyyən etmək və О К düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 3). Kitabxanaçı sənədin səhifələrinin effektiv görünüşünə nail olmaq üçün konkret səhifəni 90. 180 və 270 dərəcəli bucaq altında fırlada b i lər. Bunun üçün Rotate Page düyməsini sıxmaq və açılan eyniadlı dialoq pəncərəsində dönmə bucağını müəvyan edib, О Ҝ düyməsini sıxmaq kifayətdir (şək. 4 ).
Şək. 4. Bundan əlavə kitabxanaçı göndəriləcək və ya arxivdə saxlanılacaq sənəddə keyfiyyətsiz səlıifəni digəri ilə əvəz, təkrar olunan və ya əhəmiyyətsiz hesab etdiyi səhifəni ləğv, çatışmayan səhifəni sənədə əlavə edə və səhifədən fraqment kəsə bilər. Cari səhifəni basqası ilə əvəz etmək uçun yeni səhifəni skanerin oxuma qurğusunda yerləşdir dikdən sonra Replace Page düyməsini sıxmaq və açılan dialoq pəncərəsində (sək. 5) S am düyməsini sıxmaqla skanerləşdirmək lazımdır. Skanerləşən səhifənin qrafiki obrazı Preview sahəsində əks olunacaqdır. Qrafiki obraz normal keyfiyyətə malik olarsa. O K düyməsini sıxmaqla səhifənin «əvəz edilməsinə nail olmaq olar. Sənədə çalış- 147 mayan səhifələr daxil elmək üçün isə çatışmayan səhifəni skanerin oxuma qurğusunda yerləşdirdikdən sonra Insert Page düyməsini sıxmaq və açılan dialoq pəncərəsində Scan düyməsini sıxmaqla skanerləşdirmək lazımdır. Ska- nerləşmə uğurla bitdikdən sonra O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Sənədin təkrar olunan və ya əhəmiyyətsiz hesab olunan səhifəsini ləğv etmək üçün dialoq pəncərəsinin Delete Page düyməsini sıxmaq kifayətdir. Şək. 3
Səhifədən müəyyən fraqment kəsmək üçün dialoq pəncə rəsinin Crop düyməsini sıxmaq və kursoru hərəkət etdir məldə fraqmenti müəyyən etmək lazımdır (şək. 6). Daxil olan sənədi çap elmək üçün isə sənədi Send Queue pəncərəsində qeyd etmək və Document menyu sunun Print əmrini yerinə yetirmək lazımdır və açılan Print dialoq pəncərəsində çap parametrlərini müəyyən el mək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır. 145 Sək. 6.
Send Q ueue və Delivery Queue pəncərələrindən sənədin göndərişini, Received Queue pəncərəsində isə çap olunan sənədin çapını müvəqqəti olaraq dayandırmaq üçün Docum ent menyusunun H old əmrini yerinə yetir mək lazımdır. Bu zaman sənəd «Helt» statusuna malik olacaqdır və «növbəyə qoyulacaqdır». «Növbəyə qoyul muş» sənədi yenidən göndərmək və ya çap etmək üçün
və ya Ш düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman sənəd üçün «Ready» statusu müəyyən olacaq. Daxil olunmuş və göndəriş üçün nəzərdə tutulmuş sənədin surətini arxivdə saxlamaq üçün
menyusunun Save əmrini yerinə yetirmək və ya ^ alə- tmı sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan pəncərənin (sək. 7 ) müvafiq sahələrinə sənədin identikləşmə nömrəsini, 149 faylın adını, ehtiyac olarsa, sənəd haqqında şərhi daxiJ edib O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Sək. 7.
Kitabxaııaçı Send və Received pəncərələrində qeyd olunmuş qeyri-aktiv sənədi ləğv edə bilər. Adətən bu sənəd pəncərələrində müəyyən sayda sənəd saxlanılır. Bu saydan artıq sənəd avtomatik olaraq ləğv olunur. Sənədi ləğv etmək üçün Document menyusunun D elete əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bundan
əlavə Settings menyusunun Preferences əmrini yerinə yetirməklə açılan References pəncərəsində Send and Delete və Print and Delete parametrlərini seçməklə müvafiq olaraq sənədi göndərdikdən və ya çap etdikdən sonra avtomatik ləğv olunmasına nail olmaq olar. Bu pəncərədə həmçinin pəncərədə əks olunan qeyri-aklıv sənədlərin maksünai sayını müəyyən etmək olar (şək. 8). Həmçinin dialoq pəncərəsinin L im it Documents To sahələrinə Send və Received pəncərələrində əks olunacaq sənədlərin maksi mal sayını daxil ctrnək olar. 150 Şək. 8.
Sənədi həmçinin idxal edib stansiyaya və patrona gön dərmək olar. Sənədi idxal edib növbəti stansiyaya gön dərmək üçün ilk növbədə
S en d əmrini yerinə yetirib açılan pəncərədə göndəriləcək elektron sənədi informasiya daşıyıcısından seçmək və Open düyməsini sıxmaq lazımdır. Acılan növbəti pənc ərədə D ocument ID sahəsində sənədin identikləşmə nömrəsini. To sahəsində stansiyanın IP və ya F T P ünvanını1 miiəyyən etdikdən sonra bibliographic düyməsini sıxmaq və növbəti pəncərədə sənəd üçün biblioqrafik məlumatlan daxil etmək lazımdır (şək. 9 ).
151
Şək. 9 Sənədi idxal edib patrona göndərmək ücün Docum ent —► Import —► S en d T o Patron əmrini yerinə yetirmək və açılan Import pəncərəsində göndəriləcək sənədin ünva nını müəyyən edib, Open düyməsini sıxmaq lazımdır. Növbəti açılan S en d to Patron pəncərəsində patronu se çib, sənədə identifikasiya nömrəsi müəyyən etdikdən sonra Ribliogkaphic düyməsini sıxmaqla biblioqrafic m ə lumatları daxil etmək lazımdır. Bundan sonra isə Send düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 10). Q eyd edək ki, patron yeni şəxs olduqda pəncərənin A d d düyməsini sıxmaqla patron haqqında informasiyanı açılan ünvan kitabçasının müvafiq sahələrinə daxil elmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır (şə k .ll). Bundan sonra yeni patron patron siyahısına əlavə ediləcəkdir. Edit və Edit E -m ail düymələrini sıxmaqla müvafiq olaraq 152 qeyd olunmuş palronun şəxsi məlumatlarını və elektron poçt ünvanını redaktə elmək olar Şək. 10
Şək. 11. 153
Göndərilmiş sənədi kitabxanaçı digər patrona və ya Ariel stansiyasına göndərə bilər. Bunun üçün sənədi qeyd etriıək, D ocum ent menyusunun S end əmrini yerinə ye tirmək, açılan pəncərədə yeni Ariel stansiyasının ünvanını müəyyən etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Bundan sonra monitorda göndərilmə əməliyyatı haqqında məlumat pəncərəsi əks olunur. § 2 .6 . Adobe Acrobat Professional 6 .0 A dobe Acrobat Professional 6.0 proqramı kitabxa nalarda elektron sənəd göndərişində, elektron kitabxana ehtiyatlarının yaradılmasında genis istifadə olunur. O , kağız üzərində maddiləşmiş informasiyaların və müxtəlif tipli elektron sənədlərin P D F formatına çevrilməsini tə min edir. A dobe A crobat 6 .0 proqramı kursoru Baş m en yu
proqram yarlığının- m üzərinə qoyub siçan qurğusunun sol düyməsini iki dəfə sıxmaqla yüklənir. Bu zaman proqramın əsas interfeys pəncərəsi ekranda əks olunur. İnterfeys pəncərəsi aşağıdakı elementlərdən təşkil edilmiş dir və istifadəçi ilə proqram arasında əlaqəni təmin edir: (şək. 1) • M enyu sətri • Alətlər paneli • Sənəd pəncərəsi • Naviqasiya paneli • Kömək paneli. 154 • « «
s e t i О С $ək. 1.
Menyu sətri 8 ədəd menyudan təşkil edilmişdir1. H ər bir menyu, menyuya daxil olduqda əks olunan əmr lər siyahısından ibarətdir. Proqramın yerinə yetirdiyi bütün əməliyyatlar əsasən bu əmrlər vasitəsilə yerinə ye tirilir. Bir sıra əməliyyatlar alternativ olaraq müvafiq alət lər panelinin alətləri və «qızğın düymələr» vasitəsilə də yerinə yetirilə bilər. Menyunun alternativ yerinə yetirilən əmrinin adının sol tərəfində alətin işarəsi, sag tərəfində isə «qızgııı düymə» verilmişdir. Alətlər paneli özündə bir sıra əsas əməliyyatları yerinə yetirən alətləri özündə saxlayır. Proqram da aşağıdakı alətlər panelləri nəzərdə tutulmuş ' Menyu sairinin pəncərədə əks olunması V ie w —’ M enu B ar əmri vasitəmlə tənzimlənir. 155 dur: A dvanced Commeting, Advanced Editing. Basic. Commenting, Edit. File, H ow To, Meeasuring, N aviga tion, Rotate View, Tasks, Z o o m . Adətən interfeys pəncərəsində bütün alətlər panelləri deyil, yalmz istifadə olunan alətlər panelləri əks olunur. Konkret alət paneli nin pəncərədə əks olunması V iew —> Toolbars əmrini yerinə yetirdikdə açılan alt menyunun alətlər panelinin adına uyğun əmrini yerinə yetirməklə tənzimlənir. Alətlər panelləri sürüşkən olduğuna görə, istifadəçi onları pəncə rənin istənilən yerində yerləşdirə bilər. Yeni yaradılan, baxış və ya redaktə olunmaq üçün informasiya daşıyıcılarından çağnlan sənəd, sənəd pəncə rəsində əks olunur. Sənədin bir səhifəsindən digər sah ib lərinə keçid naviqasiya alətlər paneli vasitəsilə həyata ke çirilir. Sənəd
pəncərəsinin və
sənədin səhifələrinin görünüşü V ie w menyusunun müvafiq əmrləri vasitəsilə tənzimlənir: Belə ki, sənəd pəncərəsi üfüqi və şaquli isti qamətdə yerləşmiş xətkeşlərə və şəbəkəyə malik ola bilər. Sənəd pəncərəsində xətkeşlərin və şəbəkənin əks olunması müvafiq olaraq V ie w —» Rules, V iew —» Grid əmrləri vasitəsilə tənzimlənir, istifadəçi tərəfindən müəyyən olunan müxtəlif miqyasda sənədin səhifələrinin görünüşünə nail olmaq olar. Buna V iew —♦ Z oom T o əmrini yerinə ye tirdikdə açılan dialoq pəncərəsində müvafiq miqyası müəyyən etməklə nail olmaq olar (şək. 2 ). 56 Şək. 2.
Bundan əlavə V iew menyusunun Actual Size və Fit P age əmrlərini yerinə yetirməldə müv< fiq olaraq sənədin real görünüşünə, yalnız bir səhifənin görünüşünə,
sə
nədlərin səhifələrinin oxu üçün avtomatik sürüşdürülmə- smə naıi olmaq olar. Menyunun Rotate V iew — > C lockw ise və Rotate V iew —> Counterclock W ise əmrləri isə sənəddə səhifələrin saat və saat əqrəbinin ək sinə hrianmış formada görünüşünü təmin edir. Naviqasiya paneli Bookmarks, Signatures. Layers, Page. Comments bölmələrindən ibarətdir və sənədin kon kret yerinə və səhifəsinə, sənədə daxil edilmiş qeydlərə avtomatik keçidi təmin edir. V ie w —» N avigation Tabs —* O pen Navigation Panel əmrini yerinə yetirməklə naviqasiya panelinin pəncərədə əks olunmasına, V iew N avigation T abs —» Close Navigation Panel əmrini yermə yetirməklə isə naviqasiya panelinin pəncərədən «gizlədilməsinə» nail olmaq olar.
istifadəni təmin edir. Paneli «gizlətmək» üçün Hide düyməsini sıxmaq lazımdır. 157
A d obe A crobat 6 . 0 sənədinin yaradılması, yaddaşda saxlanılması və çapı * Л *
* ч - г / а . '■*
•. i " V Yeni A dobe A crobat 6.0 sənədim, informasiya da- şıycısmda yerləşən bir və ya bir neçə A ulcad, Micrasoft Office, H T M L fayllarını və həmçinin skanerləşdirməklə alınan səhifənin qrafiki obrazını P D F formatına çevir məklə yaratmaq olar. Sənəd bir fayl əsasında yaradıldıqda, File —*■ C re ate P D F —*■ From File əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində faylın tipini və ünvanını müəyyən e t dikdən sonra Орел düyməsini sıxmaq lazımdır. Sənəd bir neçə fayl əsasında yaradıldıqda isə ilk öncə File —» C re ate P D F —► From M ultiple Files əmrini yerinə yetir mək və açılan Create P D F From M ultiple Documents pəncərəsinin (sək. 3) Browse düyməsini sıxmaqla açılan növbəti dialoq pəncərəsində faylları müəyyən etmək və A d d düyməsini sıxmaq lazımdır. Seçilmiş fayliar Create P D F From M ultiple Documents pəncərəsinin Files to Combine sahəsində əks olunduqdan sonra isə cari pənc ərənin О Ҝ düyməsini sıxmaq lazımdır. $ək. 3.
! 58 Sənədi, W eb səhifəni P D F formatına çevirməklə varalmaq ücün isə F ile —►
müəyyən etmək və Create düyməsini sıxmaq lazımdır. Səhifənin qrafiki obrazı əsasında P D F sənədinin y a radılması üçün səhifəni skaner qurğusunun oxunma sa həsində yerləşdirmək və File —*■ Create P D F —+ From
lan Create P D F From Scanner adlı dialoq pəncərəsinin Device açılan siyahısından kompüterə qoşulmuş skanerin adını. Format açılan siyahısından isə qrafiki obrazın for matını müəyyən etmək və Scan düyməsini sıxmaq lazım dır (şək. 4 ) * 1. Bundan sojıra skanerlə əlaqə yaradılır və skanerləşdirmə ustasının ilk pəncərəsində skanerləşdimıə- nin tipini və keyfiyyətini müəyyən edib Scan düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman skanerləsmə prosesi başlayır2. Cari səhifə skanerləşdikdən sonra növbəti səhifəni ska- nerləşdirmək üçün istifadəçi onu skanerin oxuma sahə sində yerləşdirib, ekranda əks olunan Acrobat Scan P lu g in dialoq pəncərəsinin Next düyməsini sıxmaqla skaner- ləşdirmə işini davam etdirə bilər (şək. 4a). Bütün səhi fələr skanerləşdikdən sonra Acrobat Scan Plug-in dialoq pəncərəsinin Done düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu za man skanerləşmiş səhifələrin açılan qrafiki obrazlarından Kıtabxanaçı həmçinin ehtiyac olarsa obrazın sıxılma dərəcəsini Minıyhmkünü hərəkat etdirməklə dəyişə bilər. 1 istifadəçi skanerləşmə prosesinin gedişini açılan pəncərədə izləyə bibr
159 yaradılmış yeni P D F sənədi sənəd pəncərəsində əks olu nur. »*ftı *
V* >•* • Омам К Г te o * r« O İP»** T* СагЧ Вкд an • ‘team ВЕЕЯПЯВ * ГЈ ч т » ------------------- :--------------------------- - V » > • > r s n r s s n Şək. 4. Şək. 4a. Sənədi həmçinin mübadilə bufenndə olan informa siya əsasında da yaratmaq olar. Bu üsulla P D F sənədi yaratmaq üçün ilk öncə digər sənədlərdə müəyyən hissə nin surətini mübadilə buferində saxlamaq lazımdır. Bun dan sonra isə File —► Create P D F —► From C lip
Yaradılmış P D F sənədini yaddaşda saxlamaq üçün File —► Save əmrim yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində sənədin ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Q eyd edək ki, bu əmrdən həmçinin mövcud sənəd üzə rində edilmiş dəyişikliklərin yaddaşda saxlanılması üçün də istifadə edilir. Mövcud sənədin ünvanı əvvəlcədən müəyyən olunduğu üçün sənədin ünvanını müəyyən et məyə ehtiyac olmur və bu səbəbdən dialoq pəncərəsi açılmır. Sənədi həmçinin scrtifikatlı sənəd kimi yaddaşda saxlamaq olar. Bu məqsədlə istiladəçi rəqəmli ID nöm rəsinə malik olmalıdır. Bu üsul sənədin etibarlı qorunma- A cıobdl Sı:«>n P lu g in Next Page ©Söntof dw*?] Next
] C Done
160 sını təmin edir və yalnız sertifikata malik səxslərin sənəd dən istifadəsini təmin edir. Elektron kitabxanalar ümumi istifadə üçün yaradıldığına görə bu üsuldan nadir hal larda, xüsusi təyinatlı elektron sənədlərin yaradılması üçün istifadə olunur. Praktikada sənəd haqqında müəyyən məlumatlar-sə nədin müəllifi, sərlövhəsi, aid olduğu mövzu sahəsi, açar sözlər və s. daxil etmək tələb olunur. Bu məqsədlə File
acılan dialoq pəncərəsinin müvafiq sahələrinə tələb olunan məlumatları daxil etmək lazımdır. Sənədi cap etməzdən əvvəl File —* Print Setup əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində sə hifənin Ölçü formatını £A4, A 5 və s.) və çapın istiqa mətini müəyyən etmək lazımdır. Bundan sonra F ile —►
parametrlərini - cap olunacaq səhifələri, nüsxələrin sayını və s. müəyyən etmək lazımdır. Q eyd edək ki, sənədi çap etdikdə ona əlavə edilmiş qeydlər çap olunmur. Qeydləri sənədlə birlikdə və ya аупса çap etmək üçün File —» Print W ith Comments əmrini yerinə yetirmək və açılan Sum m arize Options dialoq pəncərəsində şərhin çap pa rametrlərini (sənədlə birlikdə və ya aynca çapolma para metrini, tarixə, müəllifə, tipinə və ya yerləşdiyi səhifənin nömrəsinə görə nizamlanma parametrini, şriftin ölçü pa rametrini və s.) müəyyən etmək lazımdır (şək. 5). 161
Şək. 5. Sənədi həmçinin uzaq məsafədə yerləşən istifadə çiyə elektron poçt vasitəsilə göndərmək olar. Bunun üçün
tirmək və açılan dialoq pəncərəsində ünvan sahibinin ünvanını müəyyən etmək, ehtiyac, olarsa pəncərənin M es
sahəsinə istifadəçiyə ünvanlanmış əlavə məlumat yazmaq və Send düyməsini sıxmaq la zımdır (şək. 6 ).
162 $әк. 6.
Sənəd üzərində redaktə əməliyyatları P D F sənədini redaktə etmək üçün ilk öncə onu sənəd pəncərəsinə çağırmaq lazımdır. Bu əməliyyat File
sində redaktə olunacaq sənədin ünvanını müəyyən et məklə yerinə yetirilir. Sənəd qrafiki təsvirdən və mətndən ibarət ola bilər. M ətn üzərində redaktə əməliyyatı apar maq üçün ilk öncə T ools — > Advanced E diting —►
əməliyyatları aparmaq üçün isə T ools
iting —* T o u ch U p O bject T ool əmrini yerinə yetirmək 163 və
müvafiq olaraq redaktə olunan mətn və qrafiki təsvir sahəsini müəyyən etmək lazımdır1. Redaktə olunan mətn sahəsində qeyd olunmuş mətn fraqmentinin yerini dəyiş mək və qeyd olunmuş mətn fraqmentinin surətini redaktə olunan mətn sahəsinin müxtəlif yerlərinə daxil etmək olar. Belə ki, E d it —* C ut və E d it —► Paste əmrlərini ardıcıl yerinə yetirməklə qeyd olunmuş sahənin yerini dəyişmək, Edit —► C opy və E d it —* Paste əmrlərini yerinə yetir məklə isə qeyd olunmuş sahənin sənəddə surətini almaq olar. Həmçinin klaviatura vasitəsilə mətn üzərində dəyi şiklik etmək (əlavə etmək, əvəz etmək, ləğv etmək) olar. Qrafiki təsvir üzərində dəyişiklik etmək üçün təsviri qeyd edib, kontekst menyunun2 Edit Image əmrini yerinə ye tirmək lazımdır. Bu zaman qraiiki təsvirin formatına uyğun olaraq qrafiki redaktor pəncərəsində təsvir redaktə üçün əks olunacaqdır. Bundan əlavə sənəd üzərində aşağıdakı redaktə əməliyyatlannı aparmaq olar: 1) Sənədi bütövlükdə digər sənədlərə, o cümlədən digər əlavələrdə hazırlanmış sənədlərə daxil etmək üçün mübadilə buferində saxlamaq. Bunun üçün E d it—*File to Clipboard əmnni yerinə yetirmək lazımdır. 2) M ətn sahəsinin qeyd olunmuş hissəsini və ya ca ri Bookmark adını mübadilə buferində saxlamaq. Bunun üçün E d it—>Copy əmrini yerinə yetirmək lazımdır. 1 Redaktə olunan sahə, kıırsoru müvafiq istiqamətlərdə hərəkət et dirməklə aynlır. , ' Kontekst menyusu siçanın sag düyməsini sıxdıqda ekranda əks olunur. 164 3) M ətn sahəsinin və Bookmark adının qrammatik yazılışım yoxlamaq. Bunun üçün E d it—*Check S p e ll
tirmək və açılan dialoq pəncərəsində Start düyməsini sıx maq lazımdır. Proqram «səhv» aşkar etdikdə öz lüğət bazasından sözün düzgün yazılışını təklif edir. Lüğət ba zasını zənginləşdirmək üçün E d it —» Check Sp elling —>
pəncərəsində sözü mətn sahəsinə daxil edib A d d düymə sini sıxmaq lazımdır. 4) Yeni Bookm ark əlavə etmək. Bookmark sənədin qeyd edilmiş sahəsinə avtomatik keçidi təmin edir.
dılır. Bynun üçün E dit — > A d d Bookmark əmrini yerinə yetirmək, naviqasiya panelinin Bookmark bölməsində yeni yaradılmış
adını
daxil etmək
lazımdır. Bookmark adını həmçinin mübadilə buferindən E dit —*■ Paste əmri vasitəsilə daxil etmək olar. Çoxsərlövhəli sə nəd üçün Bookmark yaratmaq üçün ardıcıl olaraq sərlöv həni qeyd etmək və E d it —* A dd Bookmark əmrini ye rinə yetirmək kifayətdir. E d ite —* D elete əmrini yerinə yetirməklə isə cari Bookmark ləğv olunur. 5) Cari sənəddə, informasiya daşıyıcılarında yerləşən P D F sənədlərində simvol və ya söz birləşmələrini axtar maq. Bunun üçün E dit —» Shearch əmrini yerinə yetir mək və açılan sağ paneldə simvolu və ya sö/, birləşməsini daxil edib Search düyməsini sıxmaq lazımdır (sək. 7). Axtarışın nəticəsi-tapılmış sənədlərin adı hiperistinad kimi 165
panelin R esults sahəsində əks olunacaq (şək. 8 ). Bu is tinadlardan hər hansı birini aktivləşdirdikdə avtomatik olaraq ona uyğun sənəd açılacaq və kursor axtanlan sim vol və ya söz birləşməsinin üzərində duracaq. ***** «мхЛј you Ifc» rc i«artf»' C ' to th* c m r t W daojnanr
ко (O)
v >*»cnng m до 04 Г~ W
VAr «Of t* «W / LjCne ien*r-r Q n eootarjri4 СЗеагсЬлСв «4 I iwft Щ immxh FLf
i
o * l a l m t 4 ü k
i f t f ’ ‘.а м т O I Зәк. 7: ♦ C 02
6 ) Cari sənədə digər sənədlərdən yeni səhifə əlavə etmək, cari sənəddən səhifə ləğv etmək, ayırmaq, səhifəni döndərmək. Cari sənədə yeni səhifə əlavə etmək üçün ilk öncə D ocum ent —> Page —» Insert əmrini yerinə yetir-
166 mok və açılan dialoq pəncərəsində faylı müəyyən etdik dən sonra Select düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 9 ). Bu zaman açılan növbəti pəncərədə daxil olunacaq səhi fənin can səhifədən əwəl və ya sonra daxil olunmasım, birinci, sonuncu və ya konkret nömrəli səhifənin daxil olunacağını müəyyən etmək lazımdır. Sək. 9.
Sənəddən səhifə ləğv etmək üçün D ocum ent — * Page —► D elete əmrini yerinə yetirmək və açılan D e le te Page dialoq pəncərəsində ləğv olunacaq səhifələrin nöm rələrini müəyyən etmək lazımdır (şək. 10). Sənəddən sə hifə ayırmaq üçün əmrini Docum ent —* P age —> E x
pəncərəsində ayrılacaq səhifələri müəyyən etmək və eh tiyac olarsa, aynimış səhifələrin sənəddən ləğv olunması parametrini seçmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 11). Aynimış səhifələr yeni sənəd formasında ek randa əks olunur. 167
Şək. 10. Şək. 11. Sənəddən fraqment kəsmək üçün Document —* Page —*■ Crop əmrini yerinə yetirmək və açılan pəncərədə sə hifəni və kəsiləcək fraqmentin ölçüsünü müəyyən etmək lazımdır (şək. 12). Şək. 12. ! 68 Sənəddə səhifələri 9 0 və 180 dərəcə döndərmək üçün
və açılan pəncərədə dönmə bucağını, səhifələri müəyyən etmək lazımdır (şək.13). Şək. 13. Cari sənədin səhifələrini digər sənədin səhifələrilə əvəz etmək üçün ilk öncə Docum ent —► Page —■> R ep lace əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində digər sənədi seçmək və Select düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu
zaman açılan növbəti dialoq pəncərəsində əvəz olunacaq və əvəz edən səhifələri müəyyən etmək lazımdır. 7) Sənədin səhifələrini nömrələmək, sənədə yuxarı və aşağı kolon titul lari əlavə etmək. Bu məqsədlə D o c u ment —► A dd Headers & Footers əmrini yerinə yetir mək və acılan pəncərədə kolontitulun mövqeyini, kolonti- tulun mətnini müəyyən edib, ehtiyac olarsa kolontitul 169 üçün şrifti, sərhəddi, nömrə üçün stili, səhifə diapazo nunu, kolontitul üçün səhifənin kənarlarından buraxılan boş məsafələri müəyyən etmək və О Ҝ düyməsini sıx maq lazımdır (şək.14). İstifadəçi Preview düyməsini sıx maqla kolontitulun sənəddə görünüşünə baxa bilər. Q eyd edək ki, tək və cüt səhifələrdə fərqli kolontitullar daxil etmək üçün dialoq pəncərəsinin Alem ation açılan siyahı sından müvafiq olaraq E ven Pages O n ly və O dd Pages O n ly parametrlərini seçmək lazımdır. Şək. 14. 8 ) Sənədə digər sənədlərdən fon və qoruyucu ni şanlar əlavə etmək. Bunun üçün ilk öncə Docum ent —►
170 və açılan A d d Vi'aterm ark& Backgmund pəncərəsinin Browse düyməsini sıxmaqla açılan növbəti pəncərədə fon taylmı
müəyyən etmək lazımdır. Bundan sonra pəncə rədə faylın fon kimi istifadə olunan səhifəsinin nömrəsini, fonun hansı səhifələr üçün qoyulacağını, yerləşmə forma sım (mərkəzdə, sağda, solda, yuxanda, aşağıda) dönmə bucağını və şəklin parlaqlığını müəyyən etmək lazımdır (şək. 15). Şək. 15. 9 )
Sənədə qeyd daxil etmək. İstifadəçi sənəddə əks olunan müəyyən fikrə öz münasibətini qeyd şəklində bildirə bilər. Belə ki, istifadəçi sənədə mətn tipli və sə nədin xarakterinə uyğun «ştamp» formasında qrafiki qeyd I 7 |
daxil edə bilər, mətnin müəyyən hissəsini «nişanlamaqla», sətirlərin altından və üzərindən xətt çəkməklə sənəddə kopkret fikrə oxucunun diqqətini cəlb etdirə bilər. Sənədə mətn tipli qeyd daxil etmək üçün Docum ent —*• A dd a Comment əmrini yerinə yetirmək və sənəddə əks olunan qeyd çərçivəsində qeydin mətnini daxil etmək lazımdır. Sənəddə müəyyən sətirləri «nişanlamaq» üçün T ools —►
H ighlighter T ool əmrini, sətirlərin üzə rindən xətt çəkmək üçün T ools —► H ighligting —*• C ross-O u t T ex t T ool əmrini, sətirlərin altından xətt çəkmək üçün isə T ools —* H ighligting —*■ Underline T ex t T ool əmrini yerinə yetirmək və kursoru sətirlərin üzərində hərəkət etdirmək lazımdır. Bu zaman nişanlan mış sətrirlər san fona malik olacaqdır, sətirlərin altından yaşıl, üzərindən isə qırmızı xətt çəkiləcək. Sənədə həmçinin digər sənədlərdən mətn qeydləri idxal etmək olar. Bunun üçün Docum ent —* Import əmrini
yerinə yetirmək və
açılan pəncərədə sənədi müəyyən edib Select düyməsini sıxmaq lazımdır. Q eyd lərin sənədin hansı səhifələrində yerləşməsi haqqında mə lumat almaq üçün Document
rildikdə «book» genişlənməsinə malik və özündə qeydlər haqqında məlumatları saxlayan yeni sənəd hazırlanır və sənəd pəncərəsində əks olunur (şək. 16). Sənədə daxil edilmiş bütün qeydlər Comments panelində əks olunaca qdır
və onun vasitəsilə avtomatik olaraq konkret qeydə keçid təmin olunur. IT2 $әк. 16. Q eyd edək ki. cari sənədə daxil edilmiş qeydləri digər A dobe Acrobat sənədlərinə və M S W ord sənədinə «ix rac» etmək olar. Bunun üçün müvafiq olaraq Docum ent
pəncərədə sənədin ünvanını müəyyən etmək lazımdır. 10) Sənədə digər sənədlər, o cümlədən səs fayllan birləşdirmək. Bunun üçün müvafiq olaraq T ools —* A d vanced —* A ttach —* A ttach File T ool A d d a C om ment və T ools —*• A dvanced — * A ttach — * A ttach Sonnd T ool A dd a Comment əmrlərindən birini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Daxiletmə əməliyyatı qurtar
173 dıqdan sonra sənəddə göy rəngli «skrepka» isarəsı əks olunur. Kursoru onun üzərinə qovub, siçan qurğusunun sol düyməsini sıxdıqda daxil edilmiş fayl açılacaqdır. Sənəddə edilmiş dəyişikliklərdən imtina etmək la zım olduqda Fayl menyusunun Reveret əmrini yerinə yetirmək lazımdır.
Proqram vasitəsilə həmçinin aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirmək olar: • İngilis dilində olan sənədlərdə mətni «oxumaq»- səsləndirmək olar. Sənədin cari səhifəsini «oxumaq» üçün V ie w —*• Read O u t Loud —► Read T his Page əmrini, sənədin bütün səhifələrini «oxumaq» üçün isə O nly V ie w —* Read O ut Loud —+ Read T o End of Docum ent əmrini yerinə yetirmək lazımdır. • Sənəd skanerləşmiş səhifələrin qrafiki obrazlarından ibarət olduqda qrafiki obrazları mətnə çevirmək olar. Bu halda qrafiki obraz ən azı 300 dpi keyfiyyətinə malik ol malıdır. Bu əməliyyatı yerinə yetirmək üçün Document
tirmək lazımdır. • Sənəddəki şəkilləri avtomatik olaraq aynca rəsm fayllan kimi yaddaşda saxlamaq olar. Bunun üçün A d vanced — * Export A ll image əmrini yerinə yetirmək və açılan dialoq pəncərəsində rəsm fayllannın yerləşəcəyi qovluğu müəyyən edib Save düyməsini sıxmaq lazımdır. • Sənədi qeyri-leqal istifadədən parolla v3 elektron imza ilə qorumaq olar. Sənədi parol vasitəsilə qorumaq 174 iKun D ocum ent —» Security —* Rectrict O pening and E d itin g əmnni yerinə yetirmək və açılan pəncərədə sə nədin acılması və redaktəsi üçün parolu müəyyən etmək lazımdır (şək. 17). Şək. 17. Sənədi rəqəmli imza ilə qorumaq üçün Docum ent — * D igital Signatures —► Sign this Docum ent əmrini y e rinə yetirmək və açılan dialoq pəncərələrində müvafiq p a rametrləri müəyyən elmək lazımdır.
Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|