A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

~jadvHl
Odamsimon maymunlarning umurtqalari soni
Maymunlar
K o‘krak
Bel
Dumg‘aza
й и щ
Gibbon
13
5
5
3-4
Orangutan
12
4
5
2-3
Shimpanze
13
4
5
4-5
Gorilla
13
3
5
4-5
Tarixiy jarayonc a odamning tik yurishi tufay
1
Urn Ur
pog‘onasi egri - iordoz va kifoz holatga o4gan. Lordozda um urtqa 
pog‘onasining bo‘yin va bel qismi oldinga, kifozda esa ko ‘krak у
dumg‘aza qism orqaga egilgan holatda boMadi. Bu esa um urtqa 
pog‘onasining harakatlanishidaquiaylik tug‘diradi. Yangi tug‘ilgan 
chaqaloqning umurtqa p o g ^n asid a bund ay egrilik kuzatilmaydj 
Ular keyinehalik bola organizmining o'sishi biian rivojlanib boradj
Q o‘I-ovoq suyaklari
Q o‘JJar skeleti yelka kamari u esa ikki ju ft suyaklar кгцзд 
va o'm rov suyaklaridan tuzilgan. Odamning kurak suyagi sbirri 
panzenikiga nisbatan yirik va enli b o ‘ladi (3-rasm).
•&'}
■ у?-
.
.... 
/Ф-
". яг"*
3-rasm . K u ra k suyagi. 1—p av ian n ik i; 2—shim panzeniki; 3 -o d a m n ik j
Odamning qo‘l skeletining maymunlar qo‘l skeletidan ikkirichj 
lafovuti odamda bosh barmoqining uzunligi va baquvatligi hanlcja 
maymunlamikiga nisbatan kuchli rivojlanganligidir. Boshbartno 
maymunlarda ko‘pincha kuchsiz hatto rudiment holatda bo‘1^ 
di. Odamsimon maymunlarda bosh barm og'ining uncha riv0j 
ianmaganligi braxiatsiya ya'ni qoMda osilib iurib shoxdan-shoxo.
m
25

---

k o ‘chib o ‘tish oqibatidir. Buning natijasida ikkinchi - beshinchi 
barmoqlar uzunlashgan va ilgakka o ‘xshash shakl hosil qilgan 
hamda boshbarmoq boshqa barmoqlarga nisbatan qarama-qarshi 
turish aliamiyatini vo'qotgan. Shu nuqtai nazardan qaraganda odam 
qo‘l panjasining kuchli bosh barm og‘i ko‘p ming yillar davom etgan 
tik yurish, hamda mehnat qurollarini tayyorlashi odam ajdodlari 
rivojlanishining yangi bosqichi deb qaram og’imiz kerak,
Odam skeleti to‘g‘risida to ‘xta!ganda odam tos suyagidan 
katta o ‘yiqcha yonbosh suyagi borligi bilan farq qilishini qayd 
etish lozim. Bunday tavofut odam tik yurishga o'tishi bilan bog‘liq 
ravishda kelib chiqqan. Odam tik yurishga o ‘tishi bilan bogTiq 
holda tos suyagiga tushadigan ogMrlik va hajm orta borgan. Bu 
esa o ‘z navbatida ming yillar davom etgan tarixiy jarayonda yassi 
tos suyagi hajmini eniga kengayishiga olib kelgan. Undan tashqari 
odam bolasi oyoq kamari (tos) suyagining nisbatan katta bo ‘lishi 
tabiiy tanlanish tufayli tos bo‘shlig‘ining katta bo'lishiga olib 
kelgan.
M a y m u n la rd a esa to s suyagi en siz v a b o ‘s h lig ‘i h am unchalik 
katta emas (4-rasm).
/