A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V

Oddiy martishkaning 
vazni 3-6 kg gacha, dumi 55-100 sm 
gacha, gavda uzunligi esa 40-65 sm atrofida, yungi qalin, yumshoq 
va qisqa. rangi yashil, sariq va qora bo ‘ladi. Oldingi oyoqlari orqa 
oyoqlariga qaraganda qisqa, barmoqlari uzun.
Martishkalar seryomg‘ir va togTi rayonlarda, dengiz sathidan 
3000 m balandliklarda 40-50 ta bo‘lib yashaydilar. Yerda tez 
harakatlanadi va daraxtlarda uxlaydi. Barglar, novdalar va mevalar 
bilan oziqlanadi. Xomiladorligi 180-213 kungacha davom etib, 
bolasini 6 oygacha emizadi. Sut bezlari bir-biriga yaqin, yetti kun 
ichida bolasi yura boshlaydi va 6 oydan so‘ng mustaqil yashashni 
boshlaydi.
Yashil martishka ko‘pchiiikka tanish. Ular zooparklarda ko'p- 
roq boTadi. Tibbiyotda undan foydalaniladi. Yashil martishka 
Habashistonning dengiz sathidan 1000 -2000 m baland hududlarda 
yashaydi. Yungi sarg‘ish-yashii, gavdasi pastki tomondan oqish
48

---

boTadi. Erkaklari hukmronlik qilmaydi va ko'proq qo‘riqchilik 
vaziiasini o'taydi.
M ifti 
rnartishka kenja avlodiga 
kiruvchilaming gavda 
og‘irligi 1300 gr. dumi 35-37 sm, urg‘ochisi erkagiga nisbatan 
biroz kichikroq bo ‘ladi,
5) 
Oddiy nozik gavdali maymunlar aviodi: 
Hindi-Malay 
arxepelagida 3600 m balandlikda, Hindiston, Seylon, Hindi-Xitoy 
va Malakko, Kalimantan oroli yaqinida uchraydi. Ularning boshi 
yumaloq, tum shug'i qisqa, oyoq panjalari uzun, basbmaldog‘i kalta 
va boshqa barmoqlariga qarama - qarshi boMadi. Gavda uzunligi
41-78 sm, o g irlig i 4-20 kg atrofida, dumi 50-110 sm, bo‘ynida 
3 b o ‘limdan tashkil topgan tomoq xaltachasi bor. Qoziq tishlar 
erkaklarida yirik, urg‘ochi1arida kichikroq.
6) G llm o n lar nozik gavdali martishkalar avlodining eng 
yirik vakillaridir. Qosh usti sochlari oldinga dikkayib chiqqan, 
boshining tepa qismidan orqa tomonga o'sadi. Bolalarida yunglari 
qorarntir - qo‘ng ‘ir, kattalarida esa kulrang sarg'ish, soqoli qisqa, 
sarg‘ish rangda bo ‘ladi. K o'p vaqtini yerda o ‘tkazadi. Shahar va 
qishloqlarda uchraydi va muqaddas maymunlar deb hisoblanadilar. 
Daraxtlarda, yerda tez harakatlanadilar, 25-30 tadan bo‘lib 
yashaydilar. Urg‘ochilari 4 yilda balog‘atga yetadi. Erkaklari 6—7 
yoshda jism onan yetiladi.
7j Oddiy b u ru n d o r m ay m u n lar aviodi: Kalimantan orolida 
yashaydi. Vazni 12-24 kg atrofida, urg‘ochilari erkaklaridan
2-max ta kichik, gavda uzunligi 55-72 sirs, dumi 66-75 sm bo'ladi. 
Erkaklarining bumi katta bo'lib, og‘iz tepasida osilib turadi. 
U rg‘oehiiarming bumi kichik, go‘yo kesilgandek, boshidagi 
yunglari uzun qizg‘isb rangda, yelkasida, gavda orqasida, yuqori 
qismida, gavdaning boshqa qismlarida kulrang tusda bo‘ladi. 
Boshidagi shapkasi to 'q qizil va sochlari orqaga qayrilgan, lunjlari, 
afti pushii-qo:ng‘ir, bolalarida kafti havorang va tovoni uzun 
boMadi.
Bosh barmoq boshqa barmoqlariga qarama-qarshi joylashgan. 
Burundor maymunlar daraxtlarda yashaydilar. Suvda yaxshi suza-
49

---

dilar, 20 tadan bo Tib yashaydilar. Xomiladorlik davri 166 kun 
davom etib, yangi tug‘ilgan maymun 450 gr atrofida boTadi.