A. Y. Bagdasarov pedagogika fanlari nomzodi, O‘zbekistonda xiz

i bob. DuzyuDO kuRasHining kelib
CHiQisH taRixi
1.1. Dzyudo kurashining paydo bo‘lishi va rivojlanish tarixi
G‘arbda dzyudoning sport va bo‘sh vaqtda o‘tkaziladigan 
mashg‘ulotlari ko‘pincha amalda qo‘llanilishi bilan bog‘liq emas. 
Odatda, u «real hayotga» faqat uzoq aloqasi bor, xolos. Yaponi-
yada esa dzyudo jangovar san’atlardan paydo bo‘lgan va rivojlanib 
borgan. Ular samuraylar, jangchilar tabaqasi davrida o‘zining eng 
yuqori rivojlanish cho‘qqisiga yetgan. Jang oldidan har bir qo‘shin 
yetakchilari olishuvda qatnashishgan va bu jang ulardan birining 
o‘limi bilan yakun topgan. Agar yakun adolatli deb tan olinsa, 
qo‘shinlar jang boshlashmagan va shu tariqa ko‘p sonli askar-
larning hayoti saqlab qolingan. Inson individual tarzda jango-
var san’at mahoratini egallasa va tinchlik yaratsa, bu ideal yapon 
jangovar san’atlariga asoslangan zamonaviy budo, sport turlarida 
o‘z aksini topadi. Ular orasida dzyudo, aykido, kendo, karate va 
ko‘pgina boshqa turlar bor.
Mashhur pedagog, ma’rifatparvar va murabbiy, dzyudoning 
asoschisi Dzigoro Kano (1860–1938-y.) bolaligida Xyegodan Kio-
toga kelgan, Naritatsugaki va Ikuey pansionatlarida ta’lim oldi. 
U tug‘ilganidan boshlab, nimjon bo‘lib o‘sdi, shuning uchun 
dzyud zyutsu usullarini o‘zlashtirishga qaror qildi. Keyinchalik 
Tokio imperator universitetiga aylangan Kaysey litseyiga qabul 
qilingani dan so‘ng Kano Dzigoro Tensinsine kurash zaliga qatnay 
boshladi va u yerda murabbiylar Fukuda Xatinosuke va Iso Ma-
satomilar rahbarligi ostida kurash texnikasini o‘rgandi va olishuv-
larda chiniqib bordi. Keyinchalik u butunlay boshqa yo‘nalishdagi 
maktab — Kitoryu maktabida murabbiy Ikubo Tsunetosi rah-
barligi ostida shug‘ullandi, dzyudzyutsu bo‘yicha qo‘lyozmalarni 
puxta tahlil qildi va butun vujudi bilan berilib kurash usullarini 
o‘rgandi. 1882-yilda Kano imtiyozli litseyi institut etib tayinlan-
ganidan so‘ng, u ko‘pgina mustaqil faoliyat yurituvchi dzyudzyut-
su maktablari yutuqlarini umumlashtirdi va tartibga solib, usul-
larni takomillashtira boshladi hamda Tokioning Sitay rayonidagi 
Eyseydzi ibodatxonasida 12 tatamilik kurash sport zaliga asos 

---

5
soldi. Vaqt o‘tishi bilan bu kurash sport zali zamonaviy Kodokan 
dzyudo institutiga aylantirildi. Tabiiyki, dzyudoga Kitoryu, Ten-
sinsinyeryu maktablari va boshqa eski maktablarning eng yaxshi 
tomonlarini o‘rganib oldi. Xususan, usullar (kata) namoyishining 
eski shakli to‘laligicha Kitoryu maktabidan o‘zlashtirib olingan.
Kano eski dzyudzyutsu maktablari nazariy platformasi mo-
hiyatini aks ettiruvchi yapon maqoli «Dzyu yeku goo sey suru» 
(«Muloyimlik – kuch va yovuzlikni yengadi»)ni e’tiborga oladi. 
Lekin ilmiy nuqtayi nazardan Kano dzyudo kurashini ko‘p ji-
hatdan oqilona tashkil qildi va takomillashtirdi. Uning tomoni-
dan kurashchilar mashg‘ulotiga kiritilgan uslubiyat hozirgi kunda 
ham qo‘llanilmoqda. Shuni qayd qilish kerakki, Kano dzyudoga 
ijtimoiy, fuqaroviy va tarbiyaviy ahamiyat berdi.
Ikkinchi Jahon urushi Yaponiyaga ko‘p vayronaliklar keltir-
di. Deyarli barcha maktab va shahar dzyudo zallari foydalanish 
uchu n yaroqsiz holga kelgan edi. Bularning hammasi yetmagan-
dek, 1945-yil noyabr oyida Amerika istilochi qo‘shinlari shta-
bi maktablar va boshqa rasmiy muassasalarda dzyudo bo‘yicha 
mashqlar o‘tkazishni taqiqlab qo‘ydi. 1947-yildan boshlab yapon 
murabbiylari Amerika harbiy bazalaridagi harbiy xizmatchilarga 
dzyudo usullarini o‘rgata boshladilar. Dzyudo tiklanishi bilan 
Yaponiyaning barcha tumanlarida musobaqalar o‘tkazila bosh-
landi, 1948-yilda mamlakat birinchiligi bo‘lib o‘tdi. Tez orada 
Butunyapon Dzyudo Federatsiyasi tashkil qilindi, Londonda 
esa Yevropa Dzyudo Federatsiyasi bunyodga keldi. 1951-yildan 
boshlab, o‘rta maktablar Jismoniy tarbiya Federatsiyasi dzyudo 
bo‘limi, Butunyapon talabalar Dzyudo Federatsiyasi ishga tushdi. 
Shu tariqa Xalqaro Dzyudo Federatsiyasi 1951-yilda tashkil etil-
gan. 1956-yil Yaponiyada Birinchi Jahon chempionati o‘tkazildi.
1958-yil mart oyida Bunke tumani Kasuga ko‘chasida dun-
yodagi eng katta kurash zali, beshta kichik va o‘rta kurash zal-
lari, o‘z Dzyudo ilmiy-tekshirish institutiga va boshqa yordamchi 
muassasalarga ega bo‘lgan yangi Kodokanning yetti qavatli binosi 
qurilishi tugallandi. 1959-yilda dzyudo sporti olimpiada turi sifa-
tida rasman tasdiqlanadi va 1964-yilda Tokioda VIII Olimpiada 
o‘yinlari dasturiga kiritiladi. Hozirgi paytda Xalqaro Dzyudo 

---

6
Federatsiyasi besh qit’aning deyarli 200 ta mamlakatini birlashti-
radi va sport dunyosida eng ko‘p sonlilardan biri hisoblanadi.