A21 Avezbayev S

Nazorat savoflari 
X jaliklararo yer tuzishda ishlab chiqarish jarayoni nima, u z ichiga 
nimalarni oladi? 
X jaliklararo yer tuzishda tayyorgarlik ishlarining vazifalari va maz-
muni qanday? 
Yer tuzish tayyorgarligi z ichiga nimalarni oiadi? 
Dala yer tuzish izlanishlari qanday rasmiylashtiriladi va nimalardan 
iborat b ladi? 
Loyihalash uchun topshiriqning mazmuni qanday? 
X jaliklararo yer tuzish loyihasini k rib chiqish va tasdiqlash tartibi 
qanday? 
X jaliklararo yer tuzish loyihasi qanday qilib joylarga k chiriladi? 
Yerga b lgan mulkchilik huquqini beruvchi hujjatlar qanday rasmiy-
lashtiriladi? 
X jaliklararo yer tuzish loyihasi qanday amalga oshiriladi? 
76 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 

---

V bob. 
QISHLOQ X JALIGI YJ)R EGALIKLARI VA 
YERDAN FOYDALANISHLARINI TASHKIL 
ETISH FtAMDA TARTIBGA SOLISH 
1. Qishloq x jaligi korxonalajrining yer egaliklarini 
(yerdaii foydalanishlarini) tashkil etishning tamoyillari 
Qishloq x jaligi koi-xonalarida va fermer x jaliklarida x ja-
liklararo yer tuzish ularning joylashishi, maydoni, tarkibini ishlab 
chiqarishning samaradorligini oshirish, rivojlanishi talablariga mos 
holga keltirish, hamda yerdan asosiy ishlab chiqarish vositasi 
sifatida oqilona foydalanishni, uni muhofaza qilishni tashkil etish 
uchun tkaziladi. X jaliklararo yer tuzishning (ya'ni qishloq 
x jalik yer egaliklarini va yerdan foydalanishlarini, ularning ti-
zimlarini tashkil etish va tartibga solish) natijasi qishloq x jalig] 
ishlab chiqarishining va yerdan foydalanishning samaradorligini 
oshirish, uning muhofazasini ta'minlash, zararlar va sarflarni ka-
maytirish, qishloq x jaligida ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash 
b lishi kerak. 
, Respublikamizning iVer kodeksiga asosan x jaliklarni qayta 
tashkil qilish, ularning yer maydonlaridagi kamchilik va noqulay-
likiarni tugatish ilmiy i|.soslangan x jalikJararo yer tuzish loyihasi 
yordamidq amalga oshi "iladi. 
Respublikamiz viloyatlarida qishloq x jalik yerlaridan foy-
dalanish elarajasi bir xif emas. Masalan, Far ona vodiysi viloyat-
lari va Xprazmda qishtoq x jalik yerlarining asosiy qismini hay-
dalma yerlar tashkil qilsa, Qoraqalpo iston Respublikasi, Buxoro 
va yana bir necha vijloyatlarda haydalma yerlar nisbati ancha 
past. , 
Biznjng mamlakatimizda qishloq x jalik yer egaliklarini va 
yerdan foydalanishlanni tashkil etish va tartibga solish har xil 
tabiiy (iqlimi, tupro i, reFefi, simliklari, gidrografiyasi va 
boshq.) va ijjtimoiy-iqtisodiy (x jalik shakllari, aholi tizimi, 
hududning ^lashtirilish clarajasi, yer turlari tarkibi, muhandis-
lik tarrnoqlari j bilan ta'minlanishi, iqtisodiy markazlardan uzoq-
ligi, ishlab chiqarishning ixtisoslashishi va boshq.) sharoitlarda 
amalga oshiriladi, ular bu masalalarni yechishga katta ta'sir 
k rsatadi. 
77 

---

— suv, mehnat resurslari, muhandislik tarmoqlari, ishlab 
chiqarish fondlari bilan ta'minlanishi. 
Loyihani tuzishda mavjud sharoitlar, ularning ahamiyati, 
q yilgan vazifalarni bajarish uchun ularni zgartirish imkoniyati 
va maqsadga muvofiqligi tahlil etiladi, hisobga olinadi. 
Qishloq x jalik korxonalarida va fermer x jaliklarida x jalik-
lararo yer tuzish masalalari (ularni tashkil etish, tartibga solish, 
qayta tashkil etish) ma'muriy tuman hududida agrosanoat. maj-
muasining infratarkibi obyektlarining joylashishini va tabiatni 
muhofaza qilish uchun ajratilgan hududlarning joylashgan rnini, 
chegaralarini hisobga olib yechilishi kejak. Bundan tashqari, yer 
egaliklari va yerdan foydalanishlarm tasfekil etish, tuman hududida 
yerlardan foydalanish va ularni muhofaxa qilish masalalaTirii eng 
t ri, asosli yechishni ta'minlash uchurji, loyiha tuman hududida 
joylashgan x jaliklarning yer egaliklari vk yerdan foydalanishlarini 
chuqur tahlil etishga asoslangan b lisrjii kerak. Bu masalalarni 
tanlab, ajratib yechishga y l q yish
1
mumkin emas, sababi, 
boshqa yer egalari va yerdan foydalanuvchilarning manfaatlariga 
putur yetkazilishi mumkin. I 
Qishloq x jalik korxonalarining tashkil topish va takomil-
lashish jarayoni qishloq x jalik yerlarining tarkibi turlicha boigan 
hududlarda tkaziladi. Shuning uchun ham, yer tuZish ishlari 
jumlasiga qishloq x jaligida foydalanish uchun yaroqli yerlarni 
aniqlash ham kiradi. Bu ishlar asosan yangi x jaliklar tashkil qi-
lish va ularga yer ajratish bilan bogiiqdir. 
Yangi qishloq x jalik korxonalari quyidagi vajayatlarda tashkil 
qilinadi: i 
1) katta yer maydonlarini (choilarni va bioshqa yerlarni) 
zlashtirishda; j 
2) yirik x jaliklar b linganda; ) 
78 ! 

---

3) bir guruh x jaliklar qayta tashkil qilinganda (agar ularning 
soni, maydonlari va joylashishlari zgaradigan b lsa); 
4) kichik x jaliklar birlashib yiriklashganda; 
5) qishloq x jalik korxonalari yerlarida boshqa turdagi x ja-
liklar tashkil qilinganda (masalan, fermer va dehqon x jaliklari). 
Yangi qishloq x jalik korxonalarini tashkil qilish vaqtida 
ularga yetarli miqdorda yer maydonlari ajratiladi. Bu yerlar zla-
rining ixchamligi, maydoni va joylashuvi, tupro i, relefi, tabiiy 
simliklari, yer usti va yer osti suv manbaalari va boshqa sharoit-
lari bilan qishloq x jalik mahsulotlarini yetishtirishga yaroqli 
boiishi, ya'ni qishloq x jalik ekinlarini ekishga, bo lar, uzum-
zorlar va mevasiz daraxtlarni stirishga, chorva mollarini saqlash-
ga va boqishga, qishloq x jalik ishlab chiqarishi jarayonini amalga 
oshirishga, ularni mexanizatsiyalashga, boshqarishga, x jalik 
markazlari va yoilarini joylashtirishga, aholiga madaniy va 
maishiy xizmat k rsatishni tashkil qilishga, yetishtirilgan mahsu-
lotlarni savdo, qayta ishlovchi yoki qabul qiluvchi korxonalariga 
j natishga va kerakli mahsulotlarni olib kelishga qulay b lishi 
kerak. 
Ular: 
— yaxshi rganilgan va tekshirilgan boiishlari, oiishda va 
berishda munozaralarga olib kelmasligi kerak; 
— qishloq x jalik mahsulotlarini (dehqonchilik va chorvachi-
lik) ishlab chiqarish uchun yaroqli boiishi Lerak; 
— maydonlari b yicha yetarli darajada yirik va t ri shaklli 
boiishi kerak; 
— aholi yashash joylarini, fermerlar oilalari q r onlarini joy-
lashtirish uchun qulay (qurilish-loyihalash sharoitlari, suv 
ta'minoti sharoitlari, tabiatda ekologik muvozanatni saqlash ta-
lablari b yicha) boiishi kerak; 
— joylashishi hisobiga infratizimni (y llar, elektr uzatish, alo-
qa tarmoqlari va boshq.) yaratishni ta'minlashi kerak; 
— aholi yashash joylari, qishloqlar, umumiy foydalanishdagi 
yoilar bilan ishonchli aloqaga ega boiishi kerak. 
X jaliklarning yerlari zining rni, maydoni, yer turlari 
tarkibi, ayrim boiaklarining aholi yashash joylariga nisbatan joy-
lashishi, shakli, ixchamligi va chegaralarining joylashishi bilan 
tavsiflanadi. Ushbu sanab tilgan omillarning har bittasi ishlab 
chiqarish samaradorligiga ta'sir qiladi. Ularning u yoki bu tomon-
ga zgartirilishi x jalikni boshqarishga, yetishtirilgan mahsulot 
79 

---

hajiniga, kapital xarajatlar, transport va boshqa yillik xarajatlar 
miqdoriga, yerlarning unumdorligiga, mahsulot tannarxiga, 
aholining turmush va mehnat sharoitlariga ijobiy yoki salbiy ta'sir 
etishi mumkin. Shuning uchun ham, x jaliklarga yer ajratganda 
ushbu omillarning optimal tarkibini topishga harakat qilinadi. 
Yer egaliklari va yerdan foydalanishlar lchamlarini aniqlash-
da quyidagi tamoyillarga amal qilinadi: 
— har bir x jalikning yer maydonini qishloq x jaligini rivoj-
lantirish manfaatlariga mos ravishda, atrofida joylashgan x jalik-
lar manfaatlarini ham hisobga olgan holda, joylashtirish; 
— x jalikning maydoni oqilona, ixtisoslik talablariga, 
niintaqaviy sharoitlarga javob beradigan b lishi kerak; 
— x jalikning ixtisosligiga mos tushadigan va yerdan samarali 
foydalanishni ta'minlaydigan yer turlari x jalik yerlari tarkibining 
asosini tashkil etishi kerak; 
— yer maydoni ixchamligi va shaklining ishlab chiqarishni 
lashkil etish talablariga mosligini ta'minlash; 
— yer maydonida x jalik markazlarining t ri joylashuvi, 
ularning yer b laklari va bir-birlari, tashqi iqtisodiy va ma'muriy 
markazlar bilan qulay aloqasini ta'min!ash; 
— x jalik hududining yerni muhofaza qilish va undan foy-
dalanishni t ri tashkil qilish uchun qulay b lgan tashqi chega-
ralarini ta'minlash; 
— suvdan samarali foydalanish uchun sharoit yaratish. 
Ushbu tamoyillarga rioya qilish obyektiv tur un yer egaliklari 
va yerdan foydalanishlarni x jalikning muvaffaqiyatli rivojlanishi, 
undagi yerdan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish 
sharoitlariga javob beradigan qilib tashkil etishni ta'minlaydi. 
Bunda, ham mazkur x jalikning manfaatlari, ham mazkur 
hududda qishloq x jaligini rivojlantirishning umurniy manfaatlari 
hisobga olinadi.