Abdulla sher axloqshunoslik

1 A l-F aqih Abu L a y s as-S am arqan diy. T a n b eh u l- g ‘ofiliy n . U c h in c h i kitob. Arab
tilid an D .Q o 's h o q o v taijim asi. Т ., «M ovarou n n ah r», 2 0 0 3 , 4 6 -b .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9. 
Besh vaqt namozni vaqtida, rukulari, sajdalarini m ukam m al qilib
o ‘qish...
10. Jam oat bilan b o ‘lish va sunnatda istiqomat qilish...»1
M azkur sharhning o ‘nta bandi uchun ham Abu Lays Sam arqandiy 
Q u r’on oyatlarini keltirib, o ‘z fikrining e ’tiqodiy asosini isbotlab beradi. 
Ayni paytda biz ko‘rib turibm izki, m azkur b andlam ing asosiy qismi 
axloqiy tala b la rn in g bajarilishini taqozo etm oqda: bu yerda fiqhiy 
sharh d an ko‘ra axloqiy sharh ustuvor. Allomaning buyuk izdoshlaridan, 
hadislarni sharhlashga ja z m qilgan kam dan kam olim lardan biri, u 
kishining nom ini ustoz sifatida eh tiro m bilan tak ro r-tak ro r tilga olgan 
im om G ‘azzoliy ham taqvoning axloqiy m ohiyatini bu darajada ochib 
berolm agan. Qiyos uch u n m isol keltiramiz:
« M o ‘m inn ing TAQVO sohibi b o ig a n yo bo im ag an lig i uch narsada 
m a iu m b o ia d i:
1. E rishm agan narsalari xususida TAVAKKUL qilsa.
2. Erishgan narsalari borasida H U S N I R IZ O k o ‘rsatsa.
3. Y o 'q o tg an va q o id a n chiqargan narsalari xususida H U S N I SABR 
k o ‘rsatsa»2.
Shubhasiz, bu sharh h a m taqvoni jo ‘n tushunishdan yiroq. Lekin 
unda A bu Lays Sam arqandiy darajasidagi mufassallik va axloqiy urg‘uni 
k o ‘rm aym iz. A llom aning eng k atta xizm atlaridan biri shundaki, u zot 
hadislarning «eng g o ‘zal axloq egasi» Payg‘am barim iz (s.a.v.) ga tegishli 
ekan in i t a ’kidlashni, y a’ni ularning m ohiyati axloqqa borib taqalishini 
h ech q a c h o n nazardan qochirm agan. Shu bois h am u kishi hadis sharhi 
haq id a shunday rivoyatni keltiradi: «Vaki’: «Agar rivoyat keng m a ’no 
bilan b o im a g a n id a , insonlar albatta, halok b o iard ila r» , deydi. S o‘ng 
allo m a Q u r’on ning «Tavba» surasidan keltirilgan 122-oyati karim a 
vositasida shunday xulosa yasaydi: «Dem ak, rivoyat qilishda lafzga emas, 
m a ’noga e ’tibor berish kerakligi isbotlandi»3. D arhaqiqat, Q ur’oni karim
va H adisi sharifni yuzaki, so ‘zm a -so ‘z tushunishga intilish m usulm on 
o lam id a fojialarga olib kelishi m um kin ekanligi k o‘pchilikka sir emas.