Soraw janapaylarınıń mánisin ma, me, ba, be, pa, pe, she kómekshi sózleri bildiredi. Bul janapaylar qatnasqan gápten sorawlıq máni ańlatıladı. Mısalı: Dárya baylanǵan ba? Usı ózimizdiń Ámiwdarya ma? Íras aytasań ba? – Al siz she? – dep soradı ol. Ma, me, ba, be, pa, pe soraw janapayları sózlerge dizbeklesip qollanılǵanda sol qálpin ózgertpeydi. Ma, me, ba, be, pa, pe janapayları 2-bettegi sózlerge birigip te qollanıladı. Bunday jaǵdayda sol janapaylar betlik qosımtalarınıń aldında kelip mı, mi, bı, bi, pı, pi túrinde ózgertilip aytıladı hám sol ózgergen túrinde jazıladı. Mısalı: -Qalay, sawsap qalǵan joqpısań, soldat? – dedi kúlip. – Amanbısań qutlı dalam? –dedi áste ǵana.
Ayırıw-sheklew janapayları toparına tek, tek ǵana, bolsa, gil, gileń, gilkiy, ılǵıy, óńkey, hátteki, tánhá, bir t.b. kómekshi sózleri kiredi. Bul janapaylar ózleri qatnaslı sózlerdi basqa sózlerden bóleklep, ajıratıp kórsetedi, ayırıw-sheklewshilik máni beredi. Tek janapayı, kóbinese sózdiń aldında, al ǵana janapayı ózi qatnaslı sózdiń keyninde keledi. Mısalı: Bul bolsa qulashın jayıp, tek barmaqlarınıń ushın ǵana qıymıldatıp tur. Dúrmeyninen eń mayda nárseler, hátteki eshiyinde kózge túspeytuǵın qıyqım-shıyqımlarǵa deyin anıq kórinip tur. Tek bir qálipte hám jayparaxat ushın baratır. Adam degen tek júriwdi, júziwdi ǵana bilmeytuǵınbedi.
Tek hám ǵana janapayı dizbeklesip, qospa janapay tek ǵana túrinde de qollanıladı. Mısalı: Tek ǵana baslıq Tınalievtıń házirshe balalardı marapatlaǵısı kelmeytuǵın edi.
Bolsa janapayı ózi qatnaslı sózdiń keynine dizbeklesip, onı basqa sózlerden ayırıp, bóleklep kórsetedi. Mısalı: Shımshıqlar bolsa juǵırlasıp hár shaqaǵa ushıp qonıp júr.
Gileń, gilkey, ılǵıy jnapayları ózi qatnaslı sózden burın kelip, sol sózdi ajıratıp kórsetedi. Mısalı: Gilkiy Qońıratlılar bolıp Sarıtawdı jaǵalap otıradı. Gileń qızlar dáryaǵa qaray baratırǵan eken. Ílǵıy pisken iri qawınlar palızdan úzip alındı.
Dostları ilə paylaş: |
