Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

kim, ne, qanday, qaysı, neshe, qansha, qalay, nege, ne ózi, ne ushın t.b. soraw almasıqları arqalı: Ne dep tursań? Qaydan kiyatırsań? Ne qılıp júz ózi? Neshinshi klasta oqıysań?

ma, me, ba, be, pa, pe soraw janapayları hám ǵoy anıqlaw janapayları arqalı: Búgin mektepke bardıń ba? Sabaqlarıńdı tayarladıń ba? Burın bir jerde oqıǵanbısań? Sizler dem alıp otırsız, al ol she? Ol oqıwǵa kirgen eken-aw? Kóp waqıttan beri kórinbey kettiń ǵoy? Bul eliw tonna bolıw kerek-á? Úydi bileseń ǵoy-á? Bir bále taptı-aw, á?

Soraw intonaciyası arqalı: Bul adamdı bir jerde kórgendeymen? Siziń bayaǵı saparı mennen qattı kewlińiz qalǵan shıǵar, aǵa? – dedi.... – Járdemlespekshi? dep kúlip jiberdim.

Soraw gáptiń mánisine qaray eki túri bar: 1.Anıq soraw gáp. 2.Ritorikalıq soraw gáp. Anıq soraw gáplerde tıńlawshıǵa anıq soraw qoyıladı hám konkret juwap talap etiledi. Mısalı: Sen neshinshi klasta oqıysań? Qaysı mektepte oqıysań? Qızketkennen qaytqanımız yadıńda bar ma? Al ritorikalıq soraw gáplerde tıńlawshıdan tikkeley juwap talap etpeydi. Sebebi onıń sorawlıq mánisinen-aq kútken juwabı belgili bolıp turadı. Ritorikalıq soraw gápler forması jaǵınan soraw gáp dep tanılsa da, mazmunı jaǵınan belgili bir oy-pikirdi tastıyıqlap, xabar gápke sinonim bolıp keledi. Ritorikalıq soraw gápler kúshli sezim menen, emociya menen aytıladı. Mısalı: Báhár ayındaǵı bultqa isenip bola ma? (Báhár ayındaǵı bultqa isenip bolmaydı.) Perzentiniń qor bolǵanın qaysı ana jaqsı kóredi? (Perzentiniń qor bolǵanın heshbir ana jaqsı kórmeydi.)
Buyrıq gáp. Buyrıq, ótinshi, tilek, másláhát-keńes, jalınıw, shaqırıw sıyaqlı mánide aytılǵan gáplerge buyrıq gáp deliendi. Buyrıq gáplerdiń intonaciyası eki túrli boladı: birde xabar gáptiń intonaciyasına jaqın páseń aytılsa, birde kóterińki intonaciya menen aytıladı. Páseń intonaciya menen aytılǵan buyrıq gáplerdiń sońına noqat, al kóterińki intonaciya menen aytılǵan buyrıq gáplerden soń úndew belgisi qoyıladı. Mısalı: Otır, Tolǵanay! Yaǵay, Tolǵanay, sen olay deme. Buyrıq gáplerdiń bayanlawıshları tómendegishe ańlatıladı:
1.Kóbinese buyrıq meyildiń II hám III bettegi túrleri arqalı: Sen hesh jaqqa joǵalıp ket pey-aq qoy. Shayıq atańnıń ziynine tiyme. Bultlarǵa qarap jata ber. Meyli, bunday hádiyseler júzege kelmey-aq qoysın. Endigi gápti Amanqul biy aytsın.
2.Buyrıq meyildiń II bettegi túrine -shı/-shi, -sańa/-seńa janapaylarınıń qosılıwı arqalı: Azıraq tınıshlanshı. Batır-áy, shawqım salmay turshı. Há, júwernemek, kelseńa, bermaǵan! Kózime kórinbey joq bolsańá!
3.Tilek meyildiń I bettegi (-ayın/-eyin, -yın/-yin, -ayıq/-eyik, -yıq/-yik) túrleri arqalı: Men Esengeldi aǵa menen keńesip qaytayın. Bıyılǵı jılı mallarǵa kóp ot-shóp tayarlayıq.
4.Háreket atı feyili menen kerek, tiyis sózleriniń dizbeklesip keliwi arqalı: Eger qız ólgen bolsa, Erjannan qun talap etiw kerek! Jerlerdiń barlıǵı derlik tegisleniwi tiyis!