Soraw belgisi (?)
Soraw belgisi tiykarınan, gáptiń mánisine, dúzilis hám intonaciyasına baylanıslı qoyıladı. Soraw gápler mazmunı boyınsha sorawlı máni ańlatadı hám mánige baylanıslı gáptiń sońına soraw belgisi qoyıladı. Soraw gáptiń aqırında intonaciya kóterińki aytıladı.
Anıq juwap talap etetuǵın soraw gápten keyin soraw belgisi qoyıladı. Soraw gápler qanday da bir nárseniń, waqıyanıń, is-hárekettiń hal-jaǵdayın soraw biliw maqsetinde qollanıladı. Bunday soraw gáplerde tıńlawshı qatnasadı hám sol tıńlawshıdan juwap kútiledi. Mısalı: Urıstıń aldında soqtırǵan tórt-bes ushan keme bar emes pe edi? Sonı nege paydalanıp atırsız?
Soraw belgisi anıq juwap talap etpeytuǵın ritorikalıq soraw gáplerge qoyıladı. Bunday soraw gáplerde tıńlawshı qatnaspaydı. Sóylewshi ózine ózi soraw beredi hám onıń juwaplıq mánisi de sol gáptiń mánisinen ańlasılıp turadı. Mısalı: Al, endi basqalarǵa, bul dúnyada jasap atırǵan adamlarǵa ne desem eken? Meniń olarǵa gápim bar. Biraq, aytqan menen men hámme adamlardıń kewlininen shıǵa alaman ba? Perzentiniń qor bolǵanın qaysı ana jaqsı kóredi? Báhár ayındaǵı bultqa isenip bola ma?
Soraw belgisi gáplerdiń keynine tómendegi grammatikalıq qurallardıń qatnasına baylanıslı qoyıladı:
1.Soraw almasıqlarınıń qatnasına baylanıslı dúzilgen gáplerdiń keynine qoyıladı: Kimdi kútip tursań? Bekimbet, keshe sen nege jıynalısqa kelmediń? Qayda júrsiz?
2.ma, me soraw janapayları hám she, aw, ǵoy, á janapayları qatnasqan soraw gáplerden soń qoyıladı: Seniń usı jerge kelgeniń esiń de bar ma, Tolǵanay? – Mınalardıń barlıǵın sen taptıń ba? Jańaǵı kelip ketken bala she? Sen bayaǵıda biziń awılda boldıń-aw? Siz onıń qızısız ǵoy? Bir bále taptıń-aw á?
3.Sorawlıq mánidegi ne sebepli, ne ushın, nelikten kómekshi sózlerdiń qatnasınan dúzilgen gáplerden keyin qoyıladı: Ne sebepli átirapıńa qaradıń? Ol ne ushın arza berdi eken?
4.Bayanlawıshı shıǵar, qáytedi, bolar sıyaqlı modal mánili kómekshi sózlerdiń qatnasınan dúzilgen soraw gáplerdiń keynine soraw belgisi qoyıladı: Orazan batır bir nárse demekshi shıǵarsız? Toǵayǵa jasırınsaq qáytedi? Bul máseleni jámáát jıynalısında qaraw kerek bolar?
5.Soraw intonaciyası menen aytılǵan gáplerdiń keynine soraw belgisi qoyıladı? Bunday gápler kóbinese dialog túrindegi gáplerde ushırasadı. Mısalı:
- Onıń atı – Gúlsarı. Yadıńda bolsın.
Dostları ilə paylaş: |
