Absorbsiya (lot absorbtio yutilish, absorbeo yutayapman soʻzidan)

---

Absorbsiya (lot. absorbtio – yutilish, absorbeo – yutayapman soʻzidan) 
– 
eritma
 yoki 
gaz
 aralashmasidagi modda (absorbat)larning 
qattiq 
jism
 yoki 
suyuqlik
 (absorbent)larga 
hajmiy
 yutilishi. Gazlarning 
suyuqliklarga Absorbsiyalanishidan neftni qayta ishlash, koks-benzol 
va boshqa 
sanoat
 sohalarida foydalaniladi. Gazlarning 
bugʻ
 va 
suyuqliklarda erish darajasining turliligiga asoslangan holda 
absorbsiyadan texnikada gazlarni tozalash va ajratishda hamda ularni 
bugʻ gaz aralashmalaridan ajratishda foydalaniladi. Absorbsiyaga 
qarama-qarshi jarayon 
desorbsiya
 deyiladi, u eritma yutgan gazni 
ajratib olish va absorbentni 
regeneratsiya
 qilishda qoʻllaniladi. 
Ikki va undan ortiq, uchuvchan komponentlardan tarkib topgan bir 
jinsli suyukdik aralashmalarini ajratish uchun ko’llaniladigan 
usullardan eng keng tarkalganlari xaydash va rektifikastiyadir. 
Xaydash va rektifikastiya jarayonlari kimyo, oziq - ovqat va boshqa 
sanoatlarda juda keng ko’lamda ishlatiladi.Xaydash va rektifikastiya 
jarayonlari bir xil temperaturada aralashma komponentlarining turli 
uchuvchanligiga asoslangandir. Yuqori uchuvchanlikka ega 
komponent engil uchuvchan, past uchuvchanlikka 
ega komponent qiyin uchuvchan deb nomlanadi. 
Oddiy haydash quyidagi usullarda amalga oshiriladi: 
• 
frakstiyali haydash; 

---

• 
deflegmastiya bilan haydash; 
• 
suv bug`i bilan haydash; 
• 
molekulyar haydash. 
Frakstiyali haydash Bu usul haydash kubidagi eritmani asta-sekin 
bug`latish yo`li bilan olib boriladigan ajratish jarayonidir
Oddiy haydash davrida hosil bulayotgan bug` kubdan chiqarib olinadi 
va har bir onda kubda qolgan eritma bilan muvozanatda bo`ladi. 
Deflegmastiya bilan haydash. Bu usul eritmalarni ajratish darajasini 
ko`tarish uchun qo`llaniladi 
Suv bug`i bilan haydash 
Eritmalar qaynash temperaturasini pasaytirish uchun jarayonni 
vakuum ostida tashkil etish usuli oldindan ma’lum edi. Lekin, 
eritmalarni suv bug`i bilan haydash usulida ham qaynash 
temperaturasini pasaytirish mumkin. Ayniqsa, bu usul qaynash 
temperaturasi 100°S dan ortiq bo`lgan va komponentlari suvda 
erimaydigan eritmalar uchun juda qo`l keladi. Shuning uchun, eritma 
komponentlari suvda erimasa, unda haydash kubiga qo`shimcha 
komponent sifatida suv bug`i yuboriladi. 
Molekulyar haydash 

---

Bu usul yuqori temperaturada qaynaydigan va issiqlikka chidamsiz 
eritmalarni ajratish uchun qo`llaniladi. 
Rektifikatsiya 
Suyuqlik aralashmalarini tashkil etuvchi komponentlarga bir necha 
marta qisman bug`latish va bug`larni kondensastiyalash natijasida 
ajratishga rektifikatsiya deyiladi. 
Odatda, eritmalarni to`la ajratishni faqat rektifikatsiya usuli 
ta’minlaydi. Bu jarayon nasadkali yoki tarelkali kolonnalarda 
o`tkaziladi. Kolonnada bug` va eritma qarama - qarshi yo`nalishda 
harakatlantiriladi va har bir to`qnashish moslamasida bug` 
kondensastiyalansa, eritma esa bug`ning kondensastiyalanish issiqligi 
hisobiga qisman bug`lanadi. 
Shunday qilib, bug` engil uchuvchan komponent bilan, kolonnadan 
pastga oqib tushayotgan suyuqlik esa - qiyin uchuvchan komponent 
bilan boyitiladi. Bug` va eritmaning ko`p marta to`qnashishi hisobiga 
distillyat butunlay engil uchuvchan, kub qoldig`i esa - qiyin 
uchuvchan komponentdan tarkib topgan bo`ladi. 
Rektifikatsiya jarayonini hisoblashda quyidagi taHminlar qabul 
qilinadi: 

---

a) 1 kmol bug` kondensastiyalanish davrida 1 kmol suyuqlik 
bug`lanadi. Demak, rektifikastion kolonnaning istalgan ko`ndalang 
kesimida harakatlanayotgan bug`ning miqdori bir xildir; 
b) deflegmatorda kondensastiyalanayotgan bug`ning tarkibi 
o`zgarmaydi. Demak, rektifikastion kolonnadan chiqib ketayotgan 
bug`ning tarkibi distillyatnikiga teng (ud = xd) bo`ladi; 
v) eritma bug`lanishi davrida uning tarkibi o`zgarmaydi. Demak, 
bug`lanish davrida hosil bo`lgan bug`ning tarkibi kub 
qoldig`inikiga 
tenglashadi
, ya’ni (yw = xw). 
Ko`pincha rektifikatsiya jarayoni t - x, y diagramma yordamida 
tasvirlanadi (5.38-rasm). 
• 
Ko`pincha rektifikatsiya jarayoni t - x, y diagramma yordamida 
tasvirlanadi (5.38-rasm). 
• 
Konstentrastiyasi x1 bo`lgan boshlang`ich eritma qaynash 
• 
temperaturasi t1 gacha qizdirilganda, suyuqlik bilan 
muvozanatdagi bug` olinadi va u kondensastiyalanganda engil 
uchuvchan komponentga boyitilgan x tarkibli suyuqlik hosil 
bo`ladi. Ushbu suyuqlik yana qizdirilsa va uning 
temperaturasi t2 gacha etkazilsa, hosil bo`lgan bug`ning 
kondensastiyalanishi natijasida x3 tarkibli suyuqlikni olamiz. 

---

• 
Shunday qilib, bug`lanish va kondensastiyalash jarayoni ko`p 
marta qaytarilsa, boshlang`ich 
eritmani toza
, engil va qiyin 
uchuvchan komponentlarga ajratish mumkin.