Absorbsiya (lot absorbtio yutilish, absorbeo yutayapman soʻzidan)

 
 
 
Еkstraktsiya (lotin. еkstraho – ajrataman) – 1. Moddalarni bir 
suyuqlikdan yoki qattiq moddalardan boshqa еrituvchi (еkstragent) 
yordamida ajratib olishdir. Masalan, benzol (еkstragent) yordamida 
chigitdan yog’ ajratib olinadi. Еkstraktsiya bir necha bosqichda, 
partsial еkstraktsiya yo’li bilan olib boriladi. Еkstraktsiya bundan 
tashqari – aralashma komponentlarining har xil еruvchilarda turlicha 
еrishi asoslangan. Еkstraktsiyalash kimyo, neftni qayta ishlash, oziq – 
ovqat, metallurgiya, farmotsevtika sanoatlarida keng ishlatiladi, 
masalan, analitikaviy kimyoda xossalari jihatidan o’zaro o’xshash 
еlementlarni (nikel va kobalt, tsirkoniy va gofniy hamda boshqalarni) 
bir – biridan ajratishda ham qo’llaniladi. 2. Qattiq yoki suyuq 
aralashmani ajratish usuli; bunda ularga komponentlari bir xilda 
еrimaydigan har xil еrituvchilar bilan ishlov beriladi. Odatda, 
еkstraktsiyaning diffuzion apparatlar (еkstraktorlar) yordamida suvli 
еritmalarda bajariladi. Еkstraktsiyaga teskari jarayon – 
reekstraktsiyalash. Еkstraktsiyadan keyin fazalarga ajratsh uchun 

---

tindiriladi, tsentrafugalanadi, kristallanadi va b. Gidrometallurgiyada, 
farmatsevtika preparatlarini, oziq – ovqat va kimyoviy mahsulotlarni 
olishda ishlatiladi
[1]
. 
• 
gazli ekstraksiya
 
• 
suyuqlikli ekstraksiya
 
Adsorbsiya – qattiq yoki suyuq moddalar (adsorbentlar) sirtiga suyuq 
yoki gaz holidagi modda (adsorbat)larning konsentrlanishi (yutilishi). 
A. adsorbent sirtidagi molekulalararo kuch ta’sirida sodir boʻladi. 
Adsor-bat molekulalari adsorbent sirtiga yaqinlashib, unga tortiladi va 
adsorbatning bir (mono-), ikki (bi-) va hokazo koʻp (poli-) molekulali 
adsorbsion qavati hosil boʻladi. Adsorbatning adsorbsion qavatdagi 
konsentratsiyasi ma’lum dara-jaga yetganidan keyin desorbsiya 
boshla-nadi. Yutilgan modda adsorbsion qavatda oʻz xususiyatini 
saqlab qolsa, fizik A., oʻzgarsa, ya’ni adsorbent bilan kimyoviy 
bi-riksa, kimyoviy A. deyiladi. Fizik A. temperatura, bosim, 
konsentratsiyaga, adsorbent va adsorbatning tabiatiga, shuningdek, 
adsorbent tuzilishiga ham bogʻliq. A. hodisasi tabiatda keng tarqalgan. 
Yerga solingan oʻgʻit, avvalo tuproqqa A. lanadi. Oʻsimlik tuproqdagi 
ozuqani ildizi orqali A. jarayoni asosida oʻzlashtiradi. A. gaz va suyuq 
aralash-malarni ajratish-da (qarang 
Xromatografiya
), biologik 
jarayon-da, havoni iflos gazlardan tozalashda, eritmalarni har xil 

---

qoʻshilmalardan holi qilishda, ulardan erigan moddalarni ajratib 
olishda A. dan keng foydalaniladi.