Abu rayhon beruniy nom id ag I to sh k en t da vlat texn ika u n IV er site ti m. X. Aripova
M a’lum otlar bazasini boshqarish sistemasi
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3. M a’lum otlar bazasini boshqarish sistemasi
M a’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi bu kompyuteming axborotlarini saqlovchisini yaratish va uni qo‘llab-quvvatlashni avtomatlashtirish uchun m o‘ljaIlangan dasturiy vositadir. MBBS bir qancha belgilar bo‘yicha sinflarga bo‘linadi. Universallik darajasi bo‘yicha umumiy maqsadli va maxsus MBBS mavjud. Umumiy maqsadli MBBS insonlar bajaradigan barcha ishlarda foydalanish uchun m o‘ljallangan sistema hisob lanadi. Maxsus MBBS aniq maqsadli avtomatlashtirilgan sistema- larda foydalanishga m o‘ljallangan, misol qilib ishlab chiqarishni ABS, ALS, ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashni avtomat lashtirish sistemalari va boshqarish sistemalarini k o ‘rsatishimiz mumkin. ALS lar uchun yaratilgan MBBS xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi: - bir xil turdagi strukturalarga ega bo‘lmagan m a’lumotlar bilan ishlash, bu esa, loyihalanilayotgan obeyktni va uning qismlarini loyiha yechimini izohlash ko‘rinishini hamda usullarini turli-tuman bo‘lishiga olib keladi; - loyiha protsedurasini uzoq davom etishi sharoitida loyihalaming axborotli kuzatish izohlarining va oraliq ma’lumot- laming bir qancha variantlari hosil bo‘lishi va ulami loyiha yechimi tasdiqlanguncha alohida saqlash kerakligi. 83 M a’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi foydalanuvchilami MB bilan ishlash larini osonlashtiruvchi maxsus dastur sistemasi hisoblanib, quyidagi asosiy funksiyalami bajaradi: — qabul qilingan tuzilishiga mos m a’lumotlarni tashkil qilish va qo‘llab-quvvatlash; — foydalanuvchilar va m a’lumotlar banki adminstratsiyasi tomonidan berilgan m a’lumotlar bo'yicha bajariladigan barcha ishlar to ‘plamini bajarish (izlash, foydalanuvchi dasturiga uzatish, bazaga yozish bazadan olib tashlash, qiymatini o ‘zgartirish va boshqalar); — ijozat berilmagan murojaatlardan va buzilishlardan m a’lumot lami himoyalash. MB si bilan ALS lardan foydalanuvchilar jamoalari ishlaydilar, ular MBBSga m a’lumotlarga ishlov berish uchun turlicha so‘rovlar beradilar. Shuning uchun bazada saqlanayotgan ma'lumotlarninig to ‘g ‘riligiga bo‘lgan ishonchni aniqlash zarur hisoblanadi, ya’ni MBsini yaratishni tartiblash va uning tarkibiga o ‘zgartirishlar kiritish kerak bo‘ladi. Alohida foydalanuvchilar guruhi o‘zlarining xususiy masalalarini yechadilar, u masalalarni yechish uchun esa m a’lumotlarni turlicha bog‘lanishlarini yaxshilash maqsadida ALS MBsi administratsiyasidan foydalaniladi. Administratsiyaning bajaradigan masalalariga quyidagilar kiradi: — turli guruh foydalanuvchilari ishlatadigan, MBsini ulaming izohlari bo‘yicha yaratish. Bu izohlar qismsxema deb atalib, birgalikdagi sxemani tashkil etadi, boshqacha aytganimizda MBsida saqlanadigan barcha turdagi m a’lumot elementlari va yozuv turlarini to ‘la jadvalini tashkil etadi; — ALS lar rivojlanib borishi bilan MBsini ham rivojlantirib borish; — m a’lumotlarga ishlov berish sifatini saqlab qolgan holda, MB strukturasini o ‘zgartirish va reorganizatsiya qilish; — m a’lumotlami himoyalashning maxsus vositalarini yaratish. MBBSning asosiy vazifasi, amaliy dasturlar uchun m a’lu motlarga ishlov berish operatsiyalarini bajarishdan iborat. MBBS ishlash tartibini, amaliy dastuming ishchi sohasidagi m a’lumotlarni MBsidan o ‘qish misolida ko‘rib chiqamiz. MBBS, operatsion sistema va amaliy dasturlarni o ‘zaro bog‘lanish sxemasini, shu 84 amaliy dastuming bajarish jarayonini ko‘rib chiqamiz (4.4-rasm). Bu yerda ko‘rsatgich ish bajarilishi tartibini belgilaydi va quyi- dagilar bajariladi: - amaliy dastur MBBSga kerakli ma’lumotlarni o ‘qish uchun, ulaming yozish kaliti qiymatini talab qiluvchi, dasturlovchi shifrini e ’lon qilib, so‘rov beradi; - MBBS amaliy dasturda foydalaniladigan qismsxemani o‘z ixtiyoriga olib, undan so‘rov berilgan m a’lumot izohini qidirishni boshlaydi; - MBBS sxemani olib, ya’ni m a’lumotlami to 1 la mantiqiy izohini o‘z ixtiyoriga olib, uning yordamida qanday mantiqiy m a’lumot kerakligini aniqlaydi; - MBBS MBsini fizik tashkil qilish izohini ko‘rib chiqib, qanday fizik yozuvni o ‘qish talab qilinayotganini aniqlaydi; - MBBS operatsion sistemaga kerakli yozuvni o ‘qish buyrug‘ini beradi; - operatsion sistema, m a’lumot saqlanayotgan tashqi xotira bilan birgalikda ishlaydi; - so‘ralgan m a’lumotlar MBsidan, tizimli buferga uzatiladi; - MBBS sxema bilan qismsxemani taqqoslab, amaliy dastur tomonidan so‘ralgan mantiqiy yozuvni ajratadi; - MBBS sistemali buferdan, amaliy dastur ishchi sohasiga m a’lumotni uzatadi; - MBBS amaliy dasturga, uning so‘rovini bajarilishi natijalari haqida axborot beradi. Agar m a’lumot uzatish davomida xatoliklar aniqlangan bo‘lsa, u haqida ham amaliy dastur m a’lumoti beriladi; - amaliy dastur ishchi sohaga joylashtirilgan m a’lumotlarga ishlov beradi. Shunday qilib, amaliy dasturchining ishlash sohasi amaliy dastur, uning operativ xotiradagi ishchi sohasi va m a’lumotlar izohi qismsxemasi bilan chegaralanadi. Tashqi xotira qurilmalarida sxemadagi m a’lumotlami mantiqiy tashkil qilishdagi yoki fizik tashkil qilishdagi o ‘zgarishlar, amaliy dasturlami va ulami qismsxemalarini o ‘zgarishiga olib kelmasligi kerak. 85 |