Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

burun
anatomiyada ham, 
geografiyada ham terminlik vazifasini o ‘taydi. Masalan, 
inson
burni, qo'ltig'i, Fors q o 'ltig i, Djnev burni.
Muharrir darslik qo'lyozmalarini tahrir qilishda til va uslubga 
alohida-alohida yondashmog‘i kerak.
Darsliklarda so ‘z (termin) yasalishi, sintaktik konstruksiya 
tuzishda um um e’tirof etilgan adabiy nutq tamoyillaridan chetga 
chiqmaslik lozim. Yana shuni ta ’kidlash joizki, so ‘z va terminlar 
bir-biri bilan aloqador fanlar b o ‘yicha barcha fanlarda bir xilda 
bo'lishiga e ’tibor qaratilishi kerak. Agar fanlararo ayni bir terminni 
qo'llashda xilma-xillikka yo‘ 1 qo‘yilsa, birinchidan. fanlararo 
bog'liqlik y o ‘qoladi, ikkinchidan, o‘quvchida ikki xil tushuncha 
paydo bo'ladi, fanning mohiyatidan uzoqlashadi. Masalan, 
jum alistika fakulteti 4-kurs bakalavriatlariga o ‘tiladigan adabiy 
tahrir fani bo‘yicha darslikdagi tahrirga (adabiy asarlar bo'yicha) 
oid terminlar “Noshirlik ishi va tahrir” ixtisosligi bo‘yicha 1 -2-kurs 
magistrantlariga o ‘tiladigan “Adabiyotning ayrim turlari tahriri”, 
“Nashr jarayonining asosiy bosqichlari”, “Matn tahlili va tahriri", 
“Tahrir m antiqi” “Kitobshunoslikka kirish”, “Sarlavhalar tahlili va 
tahriri” va b. fanlar bo‘yicha m a’ruza matnlari, o ‘quv-uslubiy 
majmualar, o ‘quv q oilanm a va darsliklarda bir xil shakMa 
qoilanishi lozim.
Agar darsliklarda chizmalar, jadvallar, tasvirlar uchraydigan 
bo‘lsa, muharrir tasviriy materiallar ham mantiqan, ham 
joylashtirilishiga ko'ra matn bilan uyg‘unlikka ega b o ‘lishiga 
alohida e ’tibor berishi lozim. M uharrir matndagi termin bilan 
tasvirdagi ifoda mutanosibligini e ’tibordan chetda qoldirmasligi 
zarur.
Darsliklarda asos materiallar berilishi, ulaming miqdori 
fanning turiga bogMiq. Agar darslik tarixga, geografiyaga oid 
boTsa, asos materiallarga boy boTadi. Asos materiallar ko‘pchiligi 
esa terminlarda namoyon bo‘ladi. Shu jihatdan ular aniq-ravshan, 
shaklan va mazmunan to ‘g ‘ri berilishi kerak.
Darslik mualliflari, albatta, darslik yaratishda terminlardan 
unumli foydalanishga intiladilar. Bu sababsiz emas. Chunki ayni
59

---

terminlar aytilmoqchi bo‘lgan fikming asosli, ilmiy bo‘lishini 
ta’minlamaydi. Bundan tashqari matn bayonida muallifning 
individual uslubi ham seziladi. Muharrirlar shuni yaxshi bilishlari 
kerakki, agar m uallif uslubi o ‘quv adabiyotlari uslubiga to ‘g ‘ri 
kelmasa, uni saqlab qolishga majbur emaslar.
Darsliklar barchasi ilmiy uslubda bo'lishi shart. Lekin ilmiylik 
darajasi 
darslikdati 
foydalanuvchilarga, 
ta’limda 
maqsadga 
muvofiq bo‘lishi kerak. Shunga ko'ra, o ‘rta maktab. litsey, koliej 
va oliy ta ’lim inuassasalari uchun yaratilgan o'quv adabiyotlari til 
va uslubga ko‘ra farqlanishi kerak. Hatto bakalavriatlar va 
magistrantlar uchun m o ijallangan fanlar b o ‘yicha darsliklar ham 
ilmiyligi, tili, uslubiga k o ‘ra alohidalikka ega bo‘lishi lozim. 
Darsliklar qoMyozmasi tahriri bilan shug‘ullanuvchi muharrirlar, 
albatta, ta ’limlar tavsifi haqida chuqur bilimga ega b o ‘lishlari talab 
etiladi.