Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

h
tovush yo‘q, 
x
tarzida talaffuz 
etiladi, ba’zi tovushlar ayrim so'zlar tarkibida boshqa tovushga 
aylanadi: 
a
tovushi 
e
ga (
oldimde, qaytdimde, vozdimde
va h.); 
a
tovushi 
i
g a
-yu rm idi, bormidi, bo ‘midi
va h); 
к
tovuslu
у
ga (
katay,
19
Shoabdurahmonov Sh., Asqarova М., Xojiycv A. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. 1 qism . —Т.: 
0 4qituvchi, 1980.-21-b.
77

---

егтау, ко ‘linay
va h; A'tovush b a ’zan v ga (
yeduv, ichduv, ко ‘rduv
va h.). Birinchi shaxs ko’plik qo‘shimchasi 
vuz
tarzida (
boravuz,
kelavuz, olavuz
va h.) Hozirgi zamon fe’l shakli -
vot
tarzida 
(
yozvotti
, 
ishlavotti,
ba’zan 
— p o t
ga aylanadi 
choppotti
va h.) va b.
2.Qipchoq lahjasi va uning shevalarida singarmonizm hodisasi 
saqlanib qolgan, 9 ta unli tovush mavjud. Talaffuzda / tovushi 
umuman uchramaydi. So‘z boshidagi 
у
tovush 
j
talaffuz etiladi 
(jo 'q, jo
7, 
jo p
va h.); 
x
tovush 
q
ga aylanadi ( 
baqt, voqit
va h.) 
о
tovush 
a
ga o ‘tadi (
chach
, 
chciy,jay
va h.), / tovush ba’zan о va a 
ga 
(qana, keldima, bordima
va h.), 
e
tovushi 
o'
ga aylanadi (
to'ba
, 
bo ‘dona
va h.) Bulardan tashqari mazkur lahjada ko'pgina qadimgi 
turkiy tilga xos so‘zlar (
checha — yanga, tulun
-
po'stin, b o ‘la -
xolavachcha , lochira, kulchatoy
va h.) saqlanib qolgan.
3 . 0 ‘g ‘uz lahjasi va shevalarida ham o ‘ziga xos talaffuz hamda 
qadimgi turkiy tilga oid so‘zlar uchraydi: 
galdim, qarago ‘z, qaydin,
о 'g'lan
, 
yoshulli, ae
(q o i) va b.
Demak, so‘zlashuv va talaffuzga ko‘ra, turkiy-o‘zbek tili 
asosiy lahjalari orasida sezilarli tafovut mavjud. Shunga ko‘ra, har 
bir lahja va uning shevalari vakili bo‘lmish nutq egasi, avvalo, o ‘z 
lahjasini va boshqa lahjalarga xos xususiyatlami yaxshi bilishi 
shart. Bu, ayniqsa, badiiy matn tahriri bilan shug‘ullanuvchi 
muharrirlar uchun kerak.
8-§. Adabiy nutq. Tilga bag'ishlangan barcha adabiyotlarda 
nutqning bu turi 
adabiy til
deb ataladi. Shu kungacha nashrdan 
chiqqan barcha o ‘zbek tilshunosligiga bag'ishlangan darslik, o ‘quv 
qo‘llanma 
va 
boshqa 
tur 
adabiyotlarda 
mazkur 
termin 
qo‘llanilgan.20
Adabiy nutqqa turli manbalarda deyarli bir xil ta’rif beriladi: 
“Adabiy til umumxalq tilining ishlangan, sayqallashtirilgan va 
m a’lum normaga solingan formasidir”. “Adabiy til. Umumxalq 
tilining ishlangan, sayqal berilgan, m a’lum normalarga solingan, 
xalqning turli madaniy ehtiyoj lariga xizmat qiluvchi formasi” .
50
Qarang: Хозиргн учбек адабий тили. - Т.: Укитувчи. 1980; Лингвистик терминлараинг 
и х'хлн лугати.- Т.: Укитувчи, 1985; O'zM E.- Т.: ‘43'zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy 
nashriyoti, 1- jild, 2000. 124; OAV reklamalari uslubiyati nazariyasi va amaliyoti. - Т.: Universitet 
2006. - 18-b. va b.
78

---

“M uayyan 
umumxalq 
tilining 
qayta 
ishlangan 
va 
m e’yorlashtirilgan, mazkur tilda so‘zlovchi xalqning madaniy 
ehtiyojlariga xizmat qiluvchi shakli” (Izohda qayd etilgan 
adabiyotlarga qarang).
Hamon adabiy nutq umumxalq tilining