Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik

demokratiya, jamiyat,
prezident, senat, davlat, adolat, inson huquqlari, mustaqillik,
ozodlik, erkinlik, muholifat
va h. Bular bilan bir qatorda ijtimoiy- 
siyosiy nutqda so ‘z (termin)lar borki. ular muayyan bir tushunchani 
ifoda etish bilan birga, m a’nosi uslubiy b o ‘yoqli b o ‘ladi: 
og 'machi,
fashist, q o ‘poruvchi, p o ra x o ‘rlik, fashizm, vahshiy, vahshiylik,
ochko'zlik, shov-shuv, g ‘alamislik
va h.
M azkur so ‘zlar publitsistik uslub talabiga k o ‘ra o ‘zgacha 
m a’no 
ifodasiga 
ega b o ‘ladi, 
boshqa 
so‘zlarga 
sinonim 
(kontekstual) 
bo l i b
keladi. 
B etaraf 
m a’noli 
so‘zlardan, 
tenninlardan 
k o ‘chma 
m a’noda 
foydalaniladi: 
mahalliy
(mahalliychilik), tanish-bilish (tanish-bilishchilik), qarindosh-
urug‘ (qarindosh-urug'chilik), oshna-og'ayni (oshna-og'aynilik)
va h.k.
117

---

59-§. Badiiy nutq o ‘zbek adabiy nutqidagi fimksional nutqlar 
ichida alohida o ‘rin tutadi. Buning turli sabablari bor:
-m azkur nutq tilning estetik vazifasi eng to ‘liq namoyon 
bo‘luvchi adabiy nutqning yagona turi hisoblanadi;
-badiiy asar mamida (barcha yozma uslublar, o g ‘zaki 
publitsistik nutq va so ‘zlashuv nutqidan farqli o ‘laroq) istalgan 
nutqiy vositalardan, adabiy nutqning xohlagan turidagi nutq 
birliklaridan, adabiy nutq doirasiga kirmaydigan unsurlardan, tabu 
so ‘z va frazeologizmlar va boshqalardan foydalanish mumkin.
60-§. Badiiy asar bayoni murakkab tuzilishga ega yaxlit badiiy 
nutqqa asoslanadi, shu bilan birga, badiiy asar tur va jinslarga 
ajraladi: she’riy asar, nasriy asar, dramatik asar; adabiy janrlar - 
roman, povest, hikoya, masal, qissa va h. uslublari alohidalikka 
ega, shuningdek, muallifning o ‘z nutqi, uslubi ham mavjud.
61-§. Tur va janrlar xilma-xilligiga qaramay badiiy nutq adabiy 
nutqning yaxlit fimksional bir ko‘rinishi hisoblanadi. Badiiy asar 
nutqining ichki yaxlitligi quyidagi omillarga bog‘liq:
-badiiy asar nutqi ichki tuzilishiga ta ’sir etuvchi estetik 
funksiyaga;
-barcha til unsurlarining borliqni obrazli aks ettirish tamoyiliga 
b o ‘ysundirilganligiga;
-har bir tur, jan r o ‘z konstruktiv mzilishiga ega ekanligiga.
62-§. Badiiy asar, m a’lumki, hayot haqiqatini aks ettiradi, 
hozirgi zamon iborasi bilan aytganda, “borliqning hissiy in’ikosi”. 
Vaholanki, hayotda na Otabek, na Kumush, na YoTchi, na Gulnor, 
na Shum bola, na Zaynab, na Anvar, na R a’no boTmagan, kuchli 
ijodiy hayolat ta ’sirida buyuk yozuvchilarning o ‘xshashi y o ‘q 
badiiy nutq san’atlari, obrazli nutq yaratishdagi yuqori mahoratlari, 
so‘z vositasida yaratgan ijodiy obrazlari, badiiy asarlaridagi butun 
obrazlar tizimi tufayli biz asar qahramonlarini hayotdagi mavjud 
insonlar sifatida qabul qilamiz, ular bilan birga kulamiz. ular bilan 
birga istirobga tushamiz, y ig ‘laymiz, qayg‘uga botamiz.