«Adabiyot» 5-sinflar uchun 20 yil Mavzu: adabiyot so‘z san’ati
a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b)
Yüklə 1,83 Mb.
|
|
a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: O‘zbek adabiyotining XX asrdagi ulkan vakillaridan biri Maqsud Mas’um o‘g‘li Shayxzodadir. U 1908-yili Ozarbayjonning Agdash (Oqtosh) shahrida ziyoli oilada tug‘ilgan. Otasining kasbi shifokorlik bo‘lib, she’riyatni nihoyatda sevgan, farzandlariga ham adabiyotga muhabbat tuyg‘usini singdirgan inson edi. Shayxzoda tug‘ilgan shahrida maktab ta’limini olgach, Ozarbayjon poytaxti Bokudagi Oliy pedago-gika institutiga sirtdan o‘qishga kiradi. 1925-yildan muallimlik qila boshlaydi. 1928-yili u hurfikrliligi, ya’ni Ozarbayjonni mustaqil davlatga aylantirish haqidagi erkin fikrlari uchun ayblanib, Toshkentga badarg‘a qilinadi. Ayni shu davrdan boshlab to umrining so‘ngiga qadar Shayxzodaning butun hayoti o‘zbekiston bilan bog‘lanadi. U avval turli gazeta va jurnallar tahririyatlarida muharrir, 1935-1938-yillarda o‘zbekiston Fanlar komiteti qoshidagi Til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1938-yildan hayoti so‘ngigacha Nizomiy nomli Toshkent davlat pedagogika instituti o‘zbek mumtoz adabiyoti kafedrasi o‘qituvchisi bo‘lib ishladi. Shayxzodaning dastlabki ijod namunalari 1929-yildan e’lon qilina boshlandi. 30-yillarda shoirning «o‘n she’r», «Undoshlarim», «Uchinchi kitob», «Jumhuriyat» nomli to‘plamlari dunyo yuzini ko‘radi. Ana shu to‘plamlari bilan Shayxzoda o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos shoir sifatida tanildi va tan olindi. Uning ijodi 40-yillarda, Ikkinchi jahon urushi davrlarida ayniqsa avj pardalarga ko‘tarildi. Butun insoniyatga tahdid solayotgan fashizmni yo‘q qilish, hayotni, tiriklikni, shon-u sharafni saqlash, xalqni ruhan yengilmaslikka, matonatga da’vat etish shoirning o‘sha yillari chop etilgan «Kurash nechun», «Jang va qo‘shiq», «Kapitan Gastello», «Ko‘ngil deydiki» kabi to‘plamlarining bosh mavzusi bo‘ldi. Shu yillarda Shayxzoda ijodining yana bir mumtoz namunasi «Jaloliddin Manguberdi» tarixiy dramasi yaratildi. Siz tariximiz to‘g‘risidagi hikoyalardan yaxshi bilasizki, o‘lkamizni XIII asrlarda Chingizxon qo‘shinlari bosib olmoqchi bo‘lganida, xalqimizning mard o‘g‘lonlaridan Jaloliddin Manguberdi dushmanga qarshi qattiq kurash olib boradi. o‘z vatani mustaqilligini saqlash uchun mardonavor turib jang qiladi. Mana shu tarixiy shaxs siymosi va shonli o‘tmish sahifalarini badiiy haqqoniylik bilan tasvirlash «Jaloliddin Manguberdi» dramasining muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Pyesa Hamza nomidagi o‘zbek davlat akademik drama teatrida (hozirgi o‘zbek Milliy akademik drama teatri) sahnalashtiriladi. Botir lashkarboshi Jaloliddin siymosini sahnaga buyuk aktyor Shukur Burhonov olib chiqadi. Shayxzoda urushdan keyingi yillar tinch hayot va yaratuvchilik zavqini tarannum etgan she’rlardan iborat «o‘n besh yilning daftari», «Olqishlarim», «Zamon torlari», «Shu’la», «Chorak asr devoni» kabi to‘plamlarini nashr ettiradi. 1957-yili qadim poytaxtimiz Toshkent haqida teran falsafiy va nihoyatda ehtirosli tuyg‘ularga boy «Toshkentnoma» dostonini yozadi. Tarixiy mavzulardagi izlanishlarini davom ettirib 1960-yilda «Mirzo Ulug‘bek» tragediyasini yaratadi. Bu asar o‘zbek dramaturgiyasi rivojida juda katta o‘rin tutadigan pyesadir. Buyuk bobokalonimiz, dunyo falakshunos olimlari ichida e’tirof topgan, ulug‘ Amir Temurdan so‘ng temuriylar nasabini olamga tanitgan Mirzo Ulug‘bek siymosi asarda muhabbat va ulug‘vorlik bilan tasvir etiladi. Uning inson va shoh, shoh va olim, ota sifatidagi siymosi falsafiy teranlikda, badiiy baquvvat she’riy satrlarda ochib beriladi. Bu obrazni ham Shukur Burhonov katta mahorat bilan ijro etgan. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: «ISKANDAR ZULQARNAYN» ERTAK-DOSTONI HAQIDA Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: O‘zbek adabiyotida she’riy ertak-dostonlar yaratish tajribasi boy tarixga ega. Folklor asarlarini, ya’ni xalq orasida og‘izdan og‘izga o‘tib, keng tarqalgan ijod namunalarini shoirlarimiz tomonidan o‘z dunyoqarashi va zamonasiga mos ravishda qayta ishlab, she’riy shaklga solish an’anasi Furqat, Abdulla Avloniy, Elbek, Qudrat Hikmat, Zafar Diyor kabi shoirlar ijodida uchraydi. Bu adabiy janrda, ayniqsa, Hamid Olimjon yuksak mahorat ko‘rsatgan. Uning 30-yillarda yaratilgan «Oygul bilan Baxtiyor», «Semurg‘ yoki Parizod va Bunyod» kabi ertak-dostonlari yosh kitobxonlar o‘rtasida juda mashhurdir. o‘z do‘sti kabi Maqsud Shayxzoda ham xalqimiz o‘rtasida keng yoyilgan «Iskandar Zulqarnayn» ertagini adabiy jihatdan qayta ishlab, uning tarbiyaviy ahamiyatini kuchaytirib, she’riy shaklga soladi. Milodgacha, ya’ni yangi kalendar bo‘yicha hisoblangan hozirgi ikki ming yillik tarixga qadar bo‘lgan davrlarda qadim Yunonistonda Aleksandr Makedonskiy nomli buyuk bir shoh-fotih o‘tgan. U juda ko‘p mamlakatlarni bosib olib, u yerdagi barcha moddiy va ma’naviy boyliklarni talagan, odamlarni qul qilgan. U uzoq janglar qilib, hozirgi o‘rta Osiyo yerlarini ham o‘ziga bo‘ysundirgan. Uni, Yunonistondan bo‘lgani uchun, O‘rta Osiyo xalqlari Iskandar Rumiy deb ham ataganlar. Bu jahongir haqida turli rivoyat va ertaklar to‘qiganlar. O‘sha ertak va rivoyatlar Nizomiy Ganjaviy, Xisrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy kabi ulug‘ Sharq shoirlari ijodiga ham o‘ziga xos ta’sir ko‘rsatganki, u haqda og‘zaki afsonalar qatori mazkur adiblarning teran falsafiy dostonlari ham yaratilgan. Maqsud Shayxzoda aynan xalq tomonidan berilgan sifat — «Iskandar Zulqarnayn», ya’ni shoxli Iskandar haqidagi rivoyatni o‘rganib, uni g‘oyaviy va badiiy jihatdan boyitib she’riy doston yaratadi. Unga ko‘ra Iskandarning boshida shoxi bor ekan. Uni hech kim bilmas ekan. Qaysi sartarosh sochini olsa, ertasiga gumdon qilinar ekan. Oxiri ish shungacha boribdiki, mamlakatda sartarosh qolmabdi. Oxirgisini olib kelibdilar... Iskandar unga debdi: — «Ustarangni tayyorla, Sochlarimni qirq — tashla, Ehtiyot bo‘l ham jiddiy!» So‘ngra ochsa qalpoqni Sartarosh nima ko‘rdi: Yorilib ketdi o‘ti — Boshda ko‘rdi qo‘sh shoxni. Iskandar unga dedi: –«o‘ldirmayman seni man, Yolg‘iz qolding yurtda san, (Rostakam u toq edi), Biroq tiling tiymasang, Ayta ko‘rsang sirimni, Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. Uyga vazifa. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. O’quv-tarbiya bo’yicha direktor o’rinbosari: ________________ «Adabiyot» 5-sinflar uchun «________»___________________20___ yil Mavzu: ASQAD MUXTOR Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi I. Darsning borishi: a) salomlashish b) navbatchilik hisoboti, sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish O’tgan mavzuni so’rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) Yangi mavzu: ASQAD MUXTOR (1920-1996) XX asr o‘zbek she’riyati, nasri, tarjimachilik san’ati va dramaturgiyasi rivojida Asqad Muxtorning alohida xizmatlari bor. Jahon adabiyotining eng sara namunalarini puxta o‘rgangan, badiiy ijodga juda jiddiy faoliyat turi sifatida qaragan bu adib o‘zidan boy va ibratli adabiy meros qoldirdi. Asqad Muxtor 1920-yilning 23-dekabrida Farg‘ona shahrida temiryo‘lchi oilasida dunyoga keldi. Oiladagi uchinchi farzand bo‘lgan Asqad endigina 11 yoshga to‘lganida otasi vafot etadi. O‘n ikki yetim bolani boqib katta qilish oson ish emas edi. Asqadjon balog‘at yoshiga yetguncha bolalar uyida tarbiya topadi, o‘qiydi. 1936-yilda u Toshkentga kelib jurnalistlar tayyorlaydigan kurslarga o‘qishga kiradi, gazeta tahririyatida ishlaydi. Keyingi taqdiri badiiy va publitsistik ijod bilan bog‘liq ekanini anglagan Asqad Muxtor 1938-yilda Samarqanddagi dorulfununga o‘qishga kiradi. Urush yillari bu ilm dargohi O‘rta Osiyo dorilfununiga qo‘shilishi munosabati bilan ko‘pchilik qatori A. Muxtor ham Toshkentda o‘qishni davom ettiradi. Universitetni muvaffaqiyatli tamomlagach, uni Andijonga ishga yuboradilar. Bu yerdagi Pedagogika institutida uch yil davomida o‘zbek adabiyoti kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat ko‘rsatadi. 1945-yilda Asqad Muxtorning taqdiri yana Toshkent bilan bog‘lanadi. U o‘z davrining ko‘zga ko‘ringan matbuot nashrlari -«Yosh leninchi», «Qizil O‘zbekiston» gazetalarida bo‘lim mudiri, mas’ul kotib vazifalarini bajaradi. Bu yillari uning badiiy va publitsistik matn ustida ishlash qobiliyati charxlanadi. 1960-1965-yillar oralig‘ida Asqad Muxtor Respublikaning eng yirik adabiy nashri — «Sharq yulduzi» jurnaliga muharrirlik qiladi. Uning «Guliston» jurnaliga, «O‘zbekiston adabiyoti san’ati» haftalik gazetasiga bosh muharrirlik qilgan yillarini hamkasblari iliq xotiralar bilan yodga olishadi. Chunki bu yillari mazkur nashrlarda o‘zbek adabiyotining puxta tahrirdan chiqarilgan eng sara asarlari chop etilgandi. O‘sha gazeta va jurnal tahririyatlarida xizmat qilgan ko‘plab yosh yozuvchi-shoirlar keyinchalik milliy adabiyotimizning yorqin namoyandalariga aylandilar. Respublikada “Asqad Muxtor tahrir maktabi” degan haqli ibora bejiz paydo bo‘lmagandi. Zero, adabiy matn ustida tinimsiz ishlash, uni tahrir orqali jilolash san’atini juda ko‘pchilik aynan Asqad Muxtordan o‘rgangandi. Asqad Muxtor badiiy ijodga juda yoshligidan qiziqdi. Uning «Tilak», «Tong edi», «Totli damlar» singari ilk she’riy asarlaridayoq (1935-1938) adabiyotdan juda ko‘p narsani kutuvchi, unga butun umrini bag‘ishlashga tayyor lirik qahramon qiyofasi gavdalangandi. Ikkinchi jahon urushi yillari Asqad Muxtor poeziyasining asosiy mavzusi, o‘z-o‘zidan, urush bilan bog‘landi. Yosh ijodkorning kuchli pafosga yo‘g‘rilgan «G‘alaba ishonchi», «Jangchining bayram kechasi», «Tug‘ishganlar qaytdi», «Sog‘inish» singari o‘nlab she’rlari urush davri o‘zbek poeziyasi namunalari bo‘lib qoldi. Uning «Po‘lat quyuvchi» (1947), «Hamshaharlarim» (1949), «Rahmat, mehribonlarim» (1954), «Chin yurakdan» (1956), «99 miniatura» (1962), «Karvon qo‘ng‘irog‘i» (1964), «She’rlar» (1966), «Quyosh belanchagi» (1971), «Sizga aytar so‘zim» (1978) singari she’riy to‘plamlarini kuzatib, shoirning ijodiy balog‘atga yetishish jarayonini anglash mumkin.
Mavzu: ASQAD MUXTOR “HAFTA” SHE’RI Darsning texnologik haritasi
Darsning texnik chizmasi:
Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash, d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi O’tgan mavzuni so’rash. Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|