Adam antan hosilalari 964-yilda birinchi marta -aminoadamantanda virusga qarshi

Chinligi:
1) aromatik aldegidlar bilan reaksiya
(vanilin); sulfat kislota ishtirokida;
2) suyuqlanish harorati (4 1 -4 4 °C);
3) solishtirma burish burchagi.
Miqdoriy tahlil: atsillash usuli.
Dori shakli: spirtli va yog‘li eritmalar. Og‘riq qoldiruvchi, antiseptik
vosita sifatida tashqi maqsadlar uchun
qo'llaniladi.
C H j C H j
O - c » C u
HjC^n'CHj HjC^S^CHj | h 2
HjC ^ CHj
Validol — Validolum.
Mentolning izovalerian kislota mentil efmdagi eritmasi. Shaffof, rangsiz, mentol hidli, yog'simon suyuqlik.
Suvda deyarli erimaydi; spirtda esa
juda oson eriydi.
Chinligi:
mentolga qarang.
Miqdoriy tahlil:
atsidometriya; so'vunlanishdan so'ng.
Dori shakli: tabletka, kapsula (stenokardiyada til ostiga) spazmolitik
vosita sifatida qo'llaniladi.
490
Н3С ^ Л Э Н
[ 1 -HjO
J \o H
HjC^ CH3
Terpingidrat -
Terpinum hydratum.
P-Mentandiol-1,8.
Rangsiz, shaffof kristallar yoki hidsiz, kuchsiz achchiq ta’mli oq kristall
kukun. Suvda kam eriydi; spirtda
eruvchan.
Chinligi:
1) terpineol hidining paydo bo'lishi
bilan boruvchi, sulfat kislota ishtirokida degidratatsiya reaksiyasi;
2) temir (Ш) xlorid ta’sirida hosil
bo'lgan mahsulotlami benzol bilan
ajratib olinsa, ko'k rang hosil bo'ladi.
Miqdoriy tahlil:
fosfor - molibden kislota ishtirokidagi reaksiya bo'yicha FEK.
Dori shakli: tabletka.
Balg'am ko'chimvchi vosita.
Bisiklik terpen hosilalari
CHj
HjC- -CHj
Kamfora - Camphora.
Oq kristall zarrachalar yoki rangsiz
kristall kukun. Presslanganda kristall
strukturaga ega qatlam (plitka) lar
g'ujlashib, yopishib qoladi. Suvda
kam; spirt, efir, moylarda oson eriydi.
Chinligi:
1) vanilin va konsentrlangan sulfat
kislota bilan reaksiya;
2) suyuqlanish haroratini aniqlash;
3) solishtirma burish burchagi.
Miqdoriy tahlil:
1) bilvosita alkalimetriya; 2) FEK;
3) SF.
Dori shakli: inyeksiya uchun kamforaning moydagi eritmasi.
Markaziy asab tizimi (MAT) stimulatori, kardiotonik vosita.
491
Bromkamfora - Bromcamphora
Kamfora hidli va ta’mli, rangsiz
kristallar yoki oq kristall kukun. Suvda juda kam; spirt, efir va moy larda
oson eriydi.
Chinligi: 1) kamforaga qarang;
2) rux kukuni bilan ishqoriy sharoitda mineralizatsiya qilingandan so'ng
xloramin bilan brom ioniga reaksiya.
Miqdoriy tahlil: argentometriya.
Dori shakli: tabletka.
Tinchlantiruvchi vosita.
CHj-SOj-OH
Sulfokamfora kislotasi - Acidum
sulfocamphoratum
Oq yoki och sarg‘ish tusli oq kristall
kukun. Suv va spirtda juda oson; efirda kam eriydi.
Chinligi: 1) 2,4-dinitrofenilgidrazin
bilan reaksiya; 2) sulfoguruh - natriy
karbonat va natriy nitrit bilan mineral izatsiyadan so'ng bariy xlorid bilan
aniqlanadi.
Miqdoriy tahlil: alkalimetriya.
Sulfokamfokain tayyorlash uchun
ishlatiladi.
CHj-SOj-O
r ™ r jk
H CjH,
Sulfokamfokain (inyeluiya uchun
10 %li eritma) - Sulfocamphocainum.
Rangsiz yoki och sariq rangii suyuqlik.
Chinligi: 1) sulfokamfora kislotaga qarang; 2) novokain — azobo'yoq
hosil bo'lish reaksiyasi bo'yicha.
Miqdoriy tahlil: 1) sulfokamfora
kislota - alkalimetriya usulida;
2) novokain - nitritometriya usulida.
Markaziy asab tizimi (MAT) stimulatori, kardiotonik vosita.
492
Terpingidrat
Terpinum hydratum
P-Mentandiol-1,8
Rangsiz, shaffof kristallar yoki hidsiz, kuchsiz achchiq ta’mli oq
kristall kukun. Suvda kam eriydi, spirtda eruvchan.
Mentol
Mentholum
1,2-izopropil-5-metilsiklo-geksanol-1
Kuchli yalpiz hidli rangsiz kristallar. Suvda juda kam; spirt, efir,
yog‘da juda oson eruvchan. Xona haroratida oson uchuvchan.
493
Validol
Validolum
H3C H ^CH3 H3C H ^CH3
Mentolning izovalerian kislota mentil efiridagi eritmasi. Shaffof,
rangsiz, mentol hidli, yog‘simon suyuqlik. Suvda deyarli erimaydi;
spirtda esa juda oson eriydi.
Terpengidratning chinligini aniqlashda, uning issiq suvdagi eritmasiga bir necha tomchi konsentrlangan sulfat kislota qo'shilganda aralashma loyqalanadi va xushbo‘y binafsha gulining hidini
eslatuvchi to'yinmagan siklik spirt - a-terpineol va evkaliptol kabi
degidratlangan boshqa moddalar hosil boMadi:
CH3
H3C X J
r
OH
L.
H2so4 H3C'
OH
CH3 *4
+ H20
a-topineol
;o +h2o
ekvaliptol (sineol)
H3C ^ 'Ч СНз
494
Quruq holdagi terpingidratga temir (III) xloridning spirtdagi
eritmasidan qo'shib bug'lantirilsa, bir vaqtning o'zida idishda qizil
binafsha va yashil rang paydo bo'ladi. Uni benzolda eritilsa, eritma
ko'k rangga bo'yaladi.
Me’yoriy hujjat ko'rsatmasi bo'yicha mentol va validolning chinligini aniqlash uchun ularga konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida, shu kislotada tayyorlangan vanilin eritmasidan qo'shib, chayqatib, so'ngra unga suv solinganda aralashma to'q qizil rangga o'tadi:
Monosiklik terpen preparatlarining chinligini aniqlashda ularning fizikaviy xossalari va konstantlaridan ham foydalaniladi. Mentolning miqdori MH ko'rsatmasi asosida bilvosita neytrallash usuli bo'yicha aniqlanadi. Buning uchun preparatning ma’lum miqdoriga sirka angidridining suvsiz piridindagi eritmasidan qo'shib, kolbani qaytar sovutgichga ulagan holda tegishli vaqtgacha qaynatiladi.
So'ngra reaksiya natijasida ajralib chiqqan hamda reaksiyaga kirishmay qolgan sirka angidridining suv bilan parchalanib hosil qilgan
sirka kislotasini, fenolftalein indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,5 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
(CHjCO^O + H20 — ► 2 CH3COOH
CH3COOH + NaOH-----► CH3COONa + H20
Validolning miqdori undagi izovalerian kislotani mentol efiri
CH3
+CH3COOH

CH

CH H jC ^ " ^ C H j

CH3

495
bo'yicha neytrallash usuli yordamida aniqlanadi. Buning uchun preparatning ma’lum miqdoriga kaliy gidroksidning 1 mol/1 spirtdagi eritmasidan ortiqcha qo'shiladi. So'ngra kolbani qaytar sovutgichga ulagan holda 5 soat davomida suv hammomida qaynatiladi.
Aralashma sovutilgandan so'ng undagi reaksiyaga kirishmay qolgan kaliy gidroksidning ortiqchasini fenolftalein ishtirokida xlorid
kislotaning 0,5 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
CH3
CH3 4
+KOH-H 1 + ch-ch2-cook
H3 I i CH3X
OH
H3C ^ '^ C H 3 CHj H3C ^ ~~ScH3
KOH+ н а — ► к а + н 2о
Terpingidrat bronxit kasalligini davolashda balg'am ko'chiruvchi, siydik yo'llari kasalliklarida esa antiseptik modda sifatida qo'llaniladi.
Preparat kukun va tabletka holida 0,25-0,5 g dan chiqariladi.
Mentolni sirtdan og'riq qoldiruvchi va tumov (shamollab qolganda)ga qarshi 0,5-5 %li spirtdagi yoki o'simlik moylaridagi eritmalari ishlatiladi. Uni stenokardiyada spazmolitik modda sifatida
5 %li spirtdagi eritmasidan qandga tomizib, til ostiga qo'yiladi. Bu
maqsadda ko'pincha validol qo'llanadi. Odatda, validoldan 5-6
tomchi qandga tomiziladi yoki 0,06 g preparat saqlagan tabletkasi til
ostiga qo'yiladi.
Monosiklik terpen guruh preparatlari og'zi mahkam yopiladigan
idishlarda, salqin joylarda saqlanadi. Saqlash jarayonida ulaming
uchuvchanligini va boshqa ba’zi xossalarini nazarda tutish kerak.
38.3. BISIKLIK TERPENLA