Adətən /h/ samitinin auslautda gələ bilməməsini onun per­sep­tiv cəhətdən zəif olması ilə izah edirlər. Deməli, auslaut (koda-he­ca sonu samitlər) çox zəif eşidilən mövqe olduğundan zəif udlaq samiti bu mövqedə işlənmir

ambisillabik adlandırırlar. Çünki /n/ ikinci hecaya aid edilsə, onda bu /'z) -/nə/ kimi bölünməlidir. /n/-dan əvvəl heca sərhədi olarsa, onda birinci hecada sait uzun deyil­məlidir. Qeyd edək ki, müasir linqvistik şərhlərdə, məs., N.Xomski­nin və M.Hallenin təsvirlərində, ümumiyyətlə, hecadan danışılmır, onlar ancaq fonem ardıcıllığından söhbət açırlar.¹²

Hecanın varlığı bu amillərlə sübut oluna bilər:
1. Heca sahə kimi. Bəzi fonoloji fenomenlər hecanı sahə kimi dəyərləndirməyə əsas verir.
2. Fonemlərin əlamətləri hecada daha aydın və qabarıq üzə çı­xır. Məs., alman dilində kar, kipləşən-partlayışlı samitlər vurğulu sait­lərdən əvvəl nəfəsli tələffüz olunurlar. Müq. et: /p^h anə/ (tava) və s.
3. Bəzi fonem ardıcıllığı hecanın əvvəli və sonu baxımından daha yaxşı izah olunur. Məs., Azərbaycan türkcəsində /nt/ hecanın əvvəlində gələ bilmir. Ancaq hecanın sonunda bu fonem ardıcıllı­ğının işlənməsi mümkündür. Müq. et: /kənt/, /gənt/ və s.
4. Bəzən hecalarda əvvəlinci və sonuncu samit dəyişir və bununla da kvaziomonimlər (paraonimlər - F.V.) yaranır. Məs., /l'ək'/# /k'əl/, /da/ # /ba/ və s. Fonemlər hecalarda müəyyən yer tutur. Məs., Azərbaycan dilində /p/, /t/, /l/ samitlərilə düzələn söz­lərə nəzər yetirək. Yalnız /pəlt/ (ək), /pilt/(ə), /palt/(o), sözlərin­də bu samitlərin üçünə bir yerdə təsadüf olunur.
Göründüyü kimi, fonemlərin hecalarda işlənməsində müəy­yən qayda mövcuddur.
O.Yespersen (1860-1943) dildəki fonemləri sonorluq dərə­cə­sinə görə belə düzürdü:
az sonorludan (1) çox sonorluya (10) doğru:
1. /p/,t/,/k/- kar, kipləşən -partlayışlı samitlər
2. /f/,/s/, /j/, /y/, /x/, /pf/, /t/ - kar, novlu samitlər
3. /b/,/d/,/g/-cingiltili, kipləşən-partlayışlı samitlər.
4. /v/,/z/,/j/ -cıngiltili, novlu samitlər.
5. /m/,/n/,//-kipləşən-partlayışlı sonorlar
6. /l/-dilyanı süzülən sonor
7. /R/(r) -dilçək və ya dilönü titrək samit
8. /i:/,/ı/,/y:/,/Y/-ön sıra saitləri.
9. /o/,/ö/,/e:/, /ə/- orta sıra saitləri.
10. /u/, /u/, /o/, /a/- arxa sıra saitləri.¹³
Hər hecada bir sonorluq zirvəsi olur. Ondan əvvəl və sonra isə təd­ricən azalan sonorlu seqmentlər gəlir. Məs., /kəl/, /bərk/, /alt/, /sol/ və s. sözlərində /ə/, /a/ və /o/ hecanın zirvəsini təşkil edirlər. Bu saitlərin əhatəsində gələn samitlər isə az sonorlu səslər kimi işlənir.
Bəzi dillərdə saitlərlə yanaşı /l/,/m/,/n/,/r/ sonorları da heca nüvəsi yarada bilirlər. Məs., çex dilində /vl.k/ (canavar), alm. di­lin­də /li:bm./ (sevmək) və s. Azərbaycan türkcəsində isə heca nü­vəsini an­caq saitlər düzəldə bilir. Bu dildə saitlərin daşıdığı in­for­masiya yü­kü daha çoxdur.
Bəzən fonemlər güzgüdəki əks kimi işlənə bilirlər. Məs., /kəl/-/lək/, /kələm/-/mələk'/, alm.d./ kra:m/ (xırdavat)-/mark/ (pul vahidi) və s.
Dünyada elə dillər var ki, onlarda bütün fonemlər heca zirvəsi yarada bilirlər. Məs. taşlhiyit-berber dilində. Müq. et:/ «tldi»-/tdl/(çəkmək), /«trba»- /tRb/ (belində daşımaq) və s.¹⁴
Heca strukturu əyani olaraq belə göstərilə bilər:

	heca
əvvəli 	ritmik zirvə ▲	son 

Hər bir heca mütləq heca zirvəsinə malik olmalıdır. Dünya dil­lərində açıq hecalar daha çox yayılıb. Bunu bir növ universal he­sab etmək olar. Örtülü olmayan heca ikinci yerdə gəlir. Sonra sonu iki və daha artıq samitlə bitən hecalar gəlir. Birinci heca tipini əla­mət­siz (nişansız), ikincini isə əlamətli (nişanlı) kimi müəyyən­ləş­di­rir­lər.
Dil fonemləri kontrastda olmalıdırlar, onlar fərqlənərək fərq­lən­dirsinlər. Nunqqubuyu, hayola, totonak, yaqaru, qrenland dillə­rin­də /i/,/u/, /a/ saitləri var, alabama, amuşa dillərində /e/,/o/,/a/ sait­lə­ri , shilha dilində isə /i/, /u/, /əe/ saitləri vardır. Ancaq heç bir dil­də /i, e, / və ya /u, o, ə/ üçlüklərindən ibarət fonem sistemi yox­dur. Belə dillər olsaydı, fonemləri akustik cəhətdən fərqləndirmək qeyri-müm­kün olardı.¹⁵ Mandarin (Çində) və tay dillərində müxtəlif heca­la­rın məhdud sayı vardır, özü də bu dillərdə sözlərin əksəriyyəti bir­he­calıdır. Ona görə burada omofoniya geniş yayılıb. Deməli, bu dil­lər­də sözlərin fərqlənməsi təkcə fonemlərlə deyil, həm də kon­trast ya­radan tonlarla həyata keçir. Kontrastın nəzərə çatdırılması bir tə­rəf­dən bəzi strukturların başqalarına nisbətən daha tez-tez işlən­mə­si­lə izah olunur. Burada artikulyator baxımdan asan başa gəlmə mə­sə­ləsini də nəzərə almaq lazımdır. Az artikulyator gərginlik tələb edən seqmentləri öyrənmək daha da asan olur.
Aşağıdakı ümumiləşməlar maraqlıdır:
1) Bütün dillərdə açıq hecalar var (/KV/), ancaq heç də bü­tün dillərdə qapalı hecalar mövcud deyildir; 2) Bütün dillərdə örtülü heca var (/KV/), ancaq heç də bütün dillərdə /KKV/ struk­turlu heca yoxdur; 3) Bütün dillərdə VKK-nin VKV-yə çevrilməsi var, ancaq VKK-yə çevrilməsi yoxdur, çünki bu zaman morfem sərhədi yara­nır. 4) Vurğu güclü, yəni uzun saitli hecaya meyillidir. Ancaq o, açıq hecaya az meyillidir; 5) Bütün dillərdə kar küylü samitlər var, ancaq heç də bütün dillərdə cingiltili-küylü samitlər olmur; 6) /i/ və /e/ saitləri daha yüksək işlənmə tezliyinə malikdirlər, nəinki /ö/ və /ü/; 7) Ağız saitləri burun saitlərindən daha yüksək işlənmə tezliyinə malikdirlər.
Bu cür universalilər dillərin tipoloji bölgüsü üçün çox maraqlı və dəqiq material verir.
8.14. Fəslin ədəbiyyatı və qeydlər