Ağ ciyərlərin xronik obstruktiv xəstəliyi ilə yanaşı ürəyin işemik xəstəliyi zamanı mərkəzi hemodinamikanın və sol mədəciyin sistolik funksiyasının parametrləri arasında korrelyasiya əlaqələri

1 

 

Ağ ciyərlərin xronik obstruktiv xəstəliyi ilə yanaşı ürəyin işemik xəstəliyi 

zamanı mərkəzi hemodinamikanın və sol mədəciyin sistolik funksiyasının 

parametrləri arasında korrelyasiya əlaqələri 

 

⃰V.A.Abdullayev, R.N.Babayev 

 

⃰E-mail: 

[e-mail]

 

 

Elmi-Tədqiqat Ağ ciyər xəstəlikləri İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 

 

Tədqiqatın  mövzusu  üzrə  352  xəstə  müayinə  edilmişdir.  Onlardan  121  nəfərdə  ağ  ciyərlərin 

xronik  obstruktiv  xəstəliyi  (ACXOX)  (I  qrup),  113  nəfərdə  ACXOX  ilə  yanaşı  ürəyin  işemik 

xəstəliyi (ÜİX) (II qrup) və 118 nəfərdə təcrid olunmuş ÜİX (III qrup) qeydə alınmışdır. II qrup 

xəstələrdə  vurğu  həcmi  və  sağ  mədəciyin  erkən  dolma  sürətinin  gec  dolma  sürətinə  nisbətinin 

aşağı düşməsi sol mədəcik sistolik funksiya pozuntuları ilə paralel olaraq sağ mədəcik diastolik 

funksiyasının pozulması da  məlum olur. Vurğu həcmi  və sağ  mədəciyin erkən dolma  sürətinin 

gec  dolma  sürətinə  nisbəti  birbaşa  olaraq  (p=0,08  və  r=-0,82  olduqda  r=-0,53,  p=0,02)  sağ 

mədəciyin  gec  dolma  dövrünün  maksimal  həcmi  ilə  korrelyasiya  etmişdir.  Bu  da  sağ  qulaqcıq 

sistolasına triskupidal qapaq vasitəsilə baş verən qan dövranının olduğunu göstərir. 

Açar  sözlər:  ağ  ciyərlərin  xroniki  obstruktiv  xəstəliyi,  ürəyin  işemik  xəstəliyi,  mərkəzi 

hemodinamika, sol mədəcik, korrelyasiya. 

 

Ağ  ciyərlərin  xroniki  obstruktiv  xəstəliyi  (ACXOX)  və  ürəyin  işemik 

xəstəliyi  (ÜİX)  yaranmasında  ümumi  risk  amilləri  böyük  rol  oynayır:  əlverişsiz 

ətraf  mühit,  həm  aktiv,  həm  də  passiv  siqaret  çəkmə,  peşə  zərərləri,  alkoholizm, 

kişi cinsi və qoca yaş [1,2]. Siqaret çəkmə ən əhəmiyyətli risk amillərindən biridir. 

Məsələn,  Britaniya  Torokal  Cəmiyyətinin  Qurultayında  xüsusi  qeyd  olunmuşdur 

ki,  gündə  cəmi  çəkilən  10  siqaret  ACXOX-nin  yaranması  üçün  yüksək  risk 

amilidir  [3].  ÜST  göstəricilərinə  əsasən,  1990-cı  illərin  əvvəllərində  planetdə  1,1 

mlrd siqaret çəkən vardır ki, bu da 15 yaşdan yuxarı insan populyasiyasının 30%-ni 

təşkil edirdi [4]. 1990-cı ildə yaşlı əhalinin əmək qabiliyyətinin itirilməsi səbəbləri 

içərisində  siqaret  çəkmənin  2,6%  payı  vardır.  2020-ci  ildə  bu  göstəricinin  9%-ə 

qədər  artması  gözlənilir.  Müxtəlif  göstəricilərə  görə  1990-cı  illərin  əvvəllərində 

siqaret çəkmə hər il 3 mln ölümə səbəb olur və bu rəqəm stabil olaraq artmaqdadır. 

Əgər  bu  tendensiya  dəyişməsə,  2020-2030-cu  illərdə  siqaret çəkmə  hər  il  10  mln 

insanın  ölümünə  səbəb  olacaqdır  [5].  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bir  sıra  müəlliflər 

ÜİX  və  ACXOX-yə  meyilliyi  artıran  genetik  amillərin  də  mövcud  olduğunun 

mümkünlüyünü  qeyd  edirlər  [6].  Məlumdur  ki,  daxili  orqanların  bir  çox  xroniki 

2 

 

xəstəlikləri  yaşla sıx bağlıdır, bu zaman təkcə xronik  xəstəliklərdən əziyyət çəkən 

şəxslərin  sayı  artmır,  həm  də  eyni  xəstədə  aşkar  olunan  xəstəliklərin  də  sayı  artır 

[7].  Yaşlı  insanlar,  40-dan  az  yaşı  olan  insanlara  nisbətən,  tənəffüs  orqanları 

patologiyasından  daha  çox  əziyyət  çəkirlər.  Orta  yaşlı  insanlar  (45-65  yaş) 

ACXOX  olan  xəstələrin  ABŞ-da  (51%),  Kanadada  (57%),  İngiltərədə  (58%), 

Fransada (60%), Niderlandda (62%) və Almaniyada (64%) əksəriyyətini təşkil edir 

[8]. 

Həm  ÜİX,  həm  də  ACXOX  üçün  ürəyin  hemodinamik,  funksional  və 

struktur  vəziyyətinin  pozulması  xarakteri  və  formalaşma  vasitələri  müxtəlif  olsa 

da, ümumilik təşkil edir. Bununla yanaşı, ÜİX zamanı əsas etibarilə sol mədəcikdə 

dəyişikliklər  tədqiq  olunur,  ACXOX  zamanı  isə  –  ürəyin  sağ  şöbəsinin 

zədələnməsinə  xüsusi diqqət yetirilir. Bu zədələnmələr  xroniki hipoksemiya  və ağ 

ciyər hipertenziyasının formalaşması nəticəsində baş verir [9]. 

Tədqiqatın  məqsədi.  Bu  tədqiqatda  ACXOX  ilə  yanaşı  ÜİX  və  təcrid 

olunmuş ÜİX olan xəstələrdə mərkəzi hemodinamikanın və sol mədəciyin sistolik 

funksiyasının parametrləri arasındakı korrelyasiya əlaqələri təyin edilmişdir. 

Tədqiqatın  material  və  metodları.  Tədqiqat  işi  352  xəstənin  klinik-

instrumental  müayinəsi  əsasında  aparılmışdır.  Bütün  müayinə  olunanlar  3  qrupa 

bölünmüşdürlər: 

I qrup – ACXOX olan 121 xəstə; 

II qrup – ACXOX ilə yanaşı ÜİX olan 113 xəstə; 

III qrup – ÜİX-in xronik formaları olan 118 xəstə. 

Bütün xəstələrə ACXOX və ÜİX diaqnozunun verifikasiyası keçirilmişdir. 

Xəstəliyin  diaqnozu  GOLD-2011  və  ACHA  təsnifatlarına  əsasən  təyin 

edilmişdir.  Bütün  xəstələrə  klinik  baxış,  qanın  biokimyəvi  müayinəsi  (ümumi 

xolesterin,  qlükoza),  Holter  üsulu  ilə  sutkalıq  elektrokardioqrafiya  (EKQ), 

exokardioqrafiya  (Exo-KQ),  döş  qəfəsinin  rentgen  müayinəsi,  xarici  tənəffüs 

funksiyasının  (XTF)  müayinəsi  daxil  olmaqla  tibbi  müayinələr  aparılmışdır.  Bu 

mərhələdə  tədqiqat  işinin  məsələlərinə  uyğun  olaraq  kiçik  qan  dövranı 

3 

 

hemodinamikasına  və  əksgöstərişlərin  olub-olmamasına  təsir  edən  yanaşı 

xəstəliklər aşkar edilmişdir. 

Bizim  tədqiqatda  Spirmen  ranqlı  korrelyasiya  əmsalı  istifadə  edilmişdir. 

Spirman  ranqlı  korrelyasiya  əmsalı  qeyri-parametrik  metod  olub,  vəziyyətlər 

arasında  statistik  təhlillərin  aparılması  məqsədilə  istifadə  edilir.  Bu  zaman 

öyrənilən  əlamətlərin  iki  kəmiyyət  sıraları  arasında  paralellizm  təyin  edilir  və 

qabarıq əmsalın kəmiyyət göstəricisi vasitəsilə əlaqələrin sıxlığı qiymətləndirilir. 

Tədqiqatın nəticələri və onların müzakirəsi. Sol mədəciyin atım fraksiyası 

ilə  sol  mədəciyin  miokard  çəkisi  qarşılıqlı  əlaqədə  olmuşdur,  yanaşı  gedən 

patologiyalı  xəstələrdə  bu  əlaqə  daha  kəskin  olmuşdur.  Sol  mədəciyin  atım 

fraksiyası və sol mədəciyin miokard çəkisi üçün korrelyasiya əmsalı III qrupda r=-

0,35  (p<95,0%),  II  qrupda  0,41  (p>98,0%)  bərabər  olmuşdur.  Əks,  orta  və  qeyri-

dürüst  korrelyasiya  asılılığı  sol  mədəciyin  miokard  çəkisinin  artdığı  şəraitdə  sol 

mədəcik atım fraksiyasının aşağı olduğunu göstərmişdir. 

Sol  mədəciyin  atım  fraksiyası  sol  mədəciyin  yığılmasının  lokal  pozuntuları 

ilə  bağlı  olmuşdur.  Belə  ki,  sol  mədəcik  atım  fraksiyası  və  sol  mədəcik  miokard 

çəkisi  III  və  II  qruplar  üçün,  uyğun  olaraq  r=-0,77  (p=99,0%  p<0,01)  və  r=-0,74 

(p>95,0%)  təşkil  etmişdir.  Korrelyasiya  əlaqəsi  əks,  güclü  və  qeyri-dürüst 

olmuşdur.  Ürəyin  işemik  xəstəliyi  olan  xəstələr  qrupunda  sol  mədəciyin  atım 

fraksiyasının  aşağı  düşməsi  xronik  ürək  çatışmazlığının  mərhələləri  ilə  bağlı 

olmuşdur:  uyğun  olaraq,  r

1

=-0,51  (p=95,0%  p<0,05)  və  r

2

=-0,41  (p=98,0% 

p<0,01);  anamnezdə  miokard  infarktının  olması:  r

1

=-0,35  (p=95,0%  p<0,05)  və 

r

2

=-0,25  (p<0,01);  ürəyin  işemik  xəstəliyi  stajı:  r

1

=-0,5  (p=95,0%  p<0,05)  və  r

2

=-

0,33  (p=95,0%  p<0,05).  Sol  mədəcik  atım  fraksiyası  yanaşı  gedən  patologiyalı 

xəstələrdə  (II  qrup)  başqa  mexanizmlərə  təsir  göstərmişdir  ki,  bunlar  da  sol 

mədəciyin  atım  fraksiyası  və  sol  mədəcik  miokardının  çəkisinin  bir-birindən  asılı 

olmasına səbəb olur. 

II  qrupda  sol  mədəciyin  remodelləşməsi  göstəriciləri  ACXOX-nin  ağırlıq 

dərəcəsi  azaldıqca  azalma  tendensiyası  qeydə  alınmışdır.  Bu  zaman  II  və  III 

qruplarda  sağ  mədəciyin  struktur  göstəriciləri  strukturunda  sol  mədəcik  atım 

4 

 

fraksiyası  ilə  remodelləşmə  arasında  müsbət,  orta  və  dürüst  korrelyasiya  əlaqəsi 

qeydə alınmışdır.  

Sol  mədəciyin  sistolik  funksiyası  ilə  sağ  mədəcik  həcmi  arasında  mənfi 

qarşılıqlı  əlaqə  vardır,  sağ  mədəcik  boşluğunun  hipertrofiyası  və  genişlənməsi 

tendensiyası vardır. Tədqiqatda sol mədəcik atım fraksiyası və remodelləşmə aşağı 

olduqda  orta  korrelyasiyanın  əks  xarakteri  sağ  mədəciyin  artdığını  (dilatasiya) 

təsdiq  edir.  Ümumilikdə,  belə  dəyişiklikləri  kiçik  qan  dövranında  qan 

durğunluğunun baş verməsi nəticəsində xronik ürək çatışmazlığı olan xəstələrdə ağ 

ciyər  hipertenziyasının  baş  verməsi  və  şiddətlənməsi  ilə  izah  etmək  olar.  Yanaşı 

gedən  patologiyalı  xəstələrdə  ACXOX-nin  həm  sol  mədəciyin  sistolik 

funksiyasına, həm də sağ mədəciyin morfofunksional vəziyyətinə təsiri nəticəsində 

sağ mədəcik ölçüləri ilə sol mədəciyin sistolik funksiyası arasında korrelyasiya bir 

qədər yüksək olmuşdur.  

Sol  mədəciyin atım  fraksiyası və remodelləşmə  müsbət və zəif olmuş, lakin 

xarici tənəffüs funksiyasının bəzi parametrləri ilə korrelyasiya əlaqəsi olmuşdur: ağ 

ciyərlərin  həyati  tutumu  r=0,28  (p=0,017  p<0,01),  ağ  ciyərlərin  gücləndirilmiş 

həyati  tutumu  r=0,3  (p=0,046  p<0,05),  1  saniyədə  gücləndirilmiş  nəfəsvermə 

r=0,25  (p=0,033  p<0,02).  Ümumilikdə  II  və  III  qruplarda  ağ  ciyərlərin  həyati 

tutumu,  ağ  ciyərlərin  gücləndirilmiş  həyati  tutumu,  1  saniyədə  gücləndirilmiş 

nəfəsvermə  praktik  olaraq  fərqlənmişdir.  Sol  mədəciyin  atım  fraksiyası  və 

remodelləşmə  (p=0,024 p<0,05)  həmçinin  mənfi  və zəif,  lakin dürüst olaraq  kiçik 

sürət  qradientlərində  qanın  dinamik  laxtalanması  ilə  korrelyasiyada  olmuşdur  (r  – 

0,21  s-dən  -0,33  s-ə  qədər),  bu  zaman  asılılıq  işemik  ürək  xəstəliyi  olan  xəstələr 

qrupuna nisbətən bir qədər yüksək olmuşdur. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ürəyin  sol  şöbələrinin  sistolik  funksiyası 

pozuntuları  ilə  sağ  mədəciyin  diastolik  funksiya  pozuntuları  arasında  qarşılıqlı 

əlaqə vardır. Bu qrupda sol mədəciyin vurğu həcmi və vurğu indeksi dürüst olaraq 

sağ  mədəcikdə  transtrikuspidal  diastolik  qan  axınını  xarakterizə  edən  sağ 

mədəciyin  erkən  dolma  sürətinin  gec  dolma  sürətinə  nisbəti    kimi  göstəricilər  ilə 

korrelyasiya  əlaqəsində  olmuşdur.  Sol  mədəcik  zərbə  həcmi  ilə  sağ  mədəciyin 

5 

 

erkən dolma sürətinin gec dolma sürətinə nisbəti  arasında korrelyasiya əmsalı 0,81 

(p=0,026  p<0,05),  sol  mədəcik  vurğu  indeksi  və  sağ  mədəciyin  erkən  dolma 

sürətinin gec dolma sürətinə nisbəti  arasında 0,57 (p=0,011 p<0,01) təşkil etmişdir 

ki,  bu  da  müsbət  korrelyasiyanın  olduğunu  göstərmişdir.  Normada  sağ  mədəcik 

üçün erkən (E) və gec (A) zaman üzrə dolma sürəti piki inteqralının nisbəti 1,2-1,7 

arasında  olmuşdur.  Diastolik  disfunksiya  zamanı  sağ  mədəciyin  gec    dolma 

dövrünün  maksimal  sürət  həddi  yüksək  olmuş, 

sağ  mədəciyin  erkən  dolma  sürətinin  gec 

dolma sürətinə nisbəti 

 

nisbəti azalmışdır (I tip sağ mədəcik diastolik disfunksiyası). 

Beləliklə,  tədqiq  olunan  xəstələrdə  vurğu  həcmi  və  sol  mədəcik  vurğu 

indeksi  aşağı  olduqda  sağ  mədəciyin  erkən  dolma  sürətinin  gec  dolma  sürətinə 

nisbəti  indeksi də aşağı olmuşdur ki, bu da sağ  mədəciyin diastolik funksiyasının 

pozulduğunu  göstərir.  Bu  pozuntu  sol  mədəcik  sistolik  funksiya  pozuntusu  ilə 

paralel  baş  vermişdir.  Müayinə  qruplarda  vurğu  həcmi  və  sol  mədəcik  vurğu 

indeksi  sağ  mədəciyin  gec  dolma  dövrünün  maksimal  sürət  ilə  mənfi 

korrelyasiyada olmuşdur (III qrupda r=-0,53 p<0,05 və II qrupda r=-0,82 p<0,05). 

Bu  da  sağ  ürək  qulaqcığı  sistoluna  trikuspidal  klapan  vasitəsilə  qan  axının 

olduğunu göstərir. 

 

Ədəbiyyat 

1. Buist A.S., McBurnie M.A., Vollmer W.M. et al.  International  variation  in the prevalence of 

COPD (the BOLD Study): a population-based prevalence study // Lancet, 2007, vol.370, p.741-

750. 

2. Celli  B.R., Cote C.G., Marin J.M. et al. The  body-mass  index, airflow obstruction, dyspnea, 

and exercise capacity  index  in chronic obstructive pulmonary disease // N Endgl J Med., 2004, 

vol.350, p.1005-1012. 

3.  Donaldson  G.C.,  Hurst  J.R.,  Smith  C.J.  et  al.  Increased  risk  of  myocardial  infarction  and 

stroke following exacerbation of COPD // Chest, 2010, vol.137 (5), p.1091-1097. 

4. NHLBI/WHO workshop report. Publication Number 2701, April 2001: 1-100. Updated 2007. 

5.  Некрасов  А.А.,  Кузнецов  А.Н.,  Мельниченко  О.В.,  Круглова  И.С.  Ремоделирование 

сердца у больных хронической обструктивной болезнью легких // Медицинский альманах, 

2011, №3 (16), с.112-115. 

6.  Хроническая  обструктивная  болезнь  легких.  Практическое  руководство  для  врачей. 

НИИ пульмонологии МЗ РФ. М., 2004, 61 с. 

7.  Кузнецов А.Н., Некрасов А.А. Сочетание ишемической болезни сердца и хронической 

обструктивной  болезни  легких  в  гериатрической  практике:  легочная  гемодинамика  и 

морфофункциональное состояние миокарда // Клиническая геронтология, 2006, №8, с.16-

19. 

6 

 

8.  Чучалин  А.Г.  Хроническая  обструктивная  болезнь  легких  и  сопутствующие 

заболевания  // Пульмонология, 2008, №2, с.5-14. 

9.  Постникова  Л.Б.,  Костров  В.А.,  Болдина  М.В.,  Зеляева  Н.В.  Распространенность 

хронической  обструктивной  болезни  легких  в  крупном  промышленном  центре  (Нижний 

Новгород) // Пульмонология, 2011, №2, с.5-9. 

 

 

 

Резюме 

Корреляционные связи между параметрами центральной 

гемодинамики и систолической функцией левых желудочек у больных с 

ХОБЛ в сочетании с ИБС 

В.А.Абдуллаев, Р.Н.Бабаев 

Научно Исследовательский Институт легочных болезней, Баку, 

Азербайджан 

По  теме  работы  нами  было  обследовано  352  пациентов.  Из  них  121  больных  с 

хроническими  обструктивными  болезнями  легких  (ХОБЛ)  (I  группа),  113  больных  с 

ХОБЛ  в  сочетании  с  ишемической  болезнью  сердца  (ИБС)  (II  –  основная  группа),  118 

пациентов  с  ИБС  (III  группа).  При  снижении  ударный  объем  и  Е/АТК  у  больных  2-й 

группы  уменьшился  индекс  Е/АТК,  что  свидетельствует  о  возможных  нарушениях 

диастолической  функции  ПЖ,  идущих  параллельно  с  нарушениями  систолической 

функции  ЛЖ.  Ударный  объем  и  Е/АТК  коррелировали  и  непосредственно  со  значением 

АТК  (r=-0,53,  при  p=0,08  и  r=-0,82,  при  p=0,02),  которое  соответствует  кровотоку  через 

трикуспидальный клапан в систолу правого предсердия. 

Ключевые  слова:  хронические  обструктивные  болезни  легких,  ишемическая  болезнь 

сердца, центральная гемодинамика, левый желудочек, корреляция.

 

 

 

 

Summary 

 

The correlations between the parameters of central hemodynamics  

and left ventricular function sistoliechskoy in patients with COPD combined 

with coronary artery disease 

 

V.A.Abdullayev, R.N.Babayev 

 

 

Lung Diseases Research Institute, Baku, Azerbaijan 

 

352  patients  were  examined  by  this  work.  Of  these,  121  patients  with  chronic  obstructive 

pulmonary  disease  (COPD)  (I  group),  113  patients  with  COPD  in  conjunction  with  ischemic 

7 

 

heart  diseases  (IHD)  (II  -  main  group),  118  patients  with  IHD  (III  group).  With  a  decrease  of 

stroke  volume  and  E/attack  rate  patients  in  group  2  decreased  Index  E/attack  rate,  indicating 

possible violations of diastolic RV function, running parallel with impaired LV systolic function. 

Stroke  volume  and  directly  correlated  E  /  attack  rate  connotation  Spd  (r=-0,53,  p=0,08  and  r=-

0,82,  p=0,02),  which  corresponds  to  the  blood  flow  through  the  tricuspid  valve  in  the  right 

atrium systole.   

Keywords:  chronic  obstructive  pulmonary  disease,  coronare  artery  disease,  central 

hemodynamics, the left ventricle, the correlation.