Агрокимё маъруза
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Hr
Hr 500 3000000 1000000000 1 5 * * .. = Hr- gidrolitik kislotalilik ko’rsatkichi, 1,5- koeffitsient. 500 mg - 1 kg tuproqdagi gidrometrik kislotalilikni neytrallash uchun kerak bo’lgan ohak miqdori. 3000000 - 1 gektardagi tuproq haydalma qatlamining massasi, kg. 1000000000 - milligramning tonnaga aylantirish ko’rsatkichi. 5. SHo’rtoblar va sho’rtobli tuproqlarni gipslash. SHo’rtoblar va sho’rtobli tuproqlarni kimyoviy melioratsiyalash uchun tuproqqa gips solish tuproqlarni gipslash deyiladi. SHo’rtoblar va sho’rtobli tuproqlar janubiy qora tuproqlar mintaqasida 3 mln ga ni va kashtan qo’ng’ir tuproqlar mintaqasida esa 35 mln ga maydonni tashkil etadi. Singdiruvchi kompleksda natriy kationi ko’p bo’lgan tuproqlar sho’rtoblar deyiladi. SHo’rtoblar va sho’rtobli tuproqlarning singdirish kompleksida ko’p miqdorda natriy borligi va tuproq eritmasining ishqoriy reaktsiyasiga ega ekanligi bilan harakterlanadi. Qaysiki, bu tuproqlarning noqulay fizik, fizik-kimyoviy va biologik xususiyatlariga ega ekanligini ko’zrsatadi. Singdirish sig’isiga nisbatan singdirilgan natriy miqdoriga qarab bu tuproqlar quyidagi 5 guruhga bo’linadi. 1. Agar tuproq singdirish sig’imiga nisbatan singdirilgan natriy miqdori 3-5 % dan ortmasa sho’rtoblanmagan tuproqlar bo’ladi. 2. Agar tuproq singdirilgan natriy miqdori 5-10 % ni tashkil etsa, kuchsiz sho’rtoblar. 3. Singdirilgan natriy miqdori 10-20 % ni tashkil etsa, o’rtacha sho’rtobli tuproqlar. 4. Singdirilgan natriy miqdori 20-30 % ni tashkil etsa, kuchli sho’rtobli tuproqlar. 5. Singdirilgan natriy miqdori 30 % dan ko’p bo’lsa sho’rtoblar deyiladi. SHo’rtoblar tadqiqot sho’rlanish harakteriga ko’ra sodali, soda sul’fat xloridli va xlorid sulfatli sho’rtoblarga bo’linadi. SHo’rtoblar sizot suvlarining chuqurligiga ko’ra 3 guruhga bo’linadi. 1. O’tloqi sho’rtoblar (5 m gacha) 2. O’tloqi dasht sho’rtoblar (5-8 m gacha) 3. Dasht sho’rtoblar (8-m dan chuqur). SHo’rtoblar tuzli qatlamining chuqurligiga qarab sho’rtob tuzi. Qatlam chuqurligi 30 sm gacha. SHo’rtobsimon tuzli qatlam chuqurligi 30-80 sm. SHo’rtob tuproqlar sho’rtobsimon gorizontining joylashish chuqurligiga qarab. 1. Qatqaloqli sho’rtobsimon gorizont (7 sm). 2. O’rtacha ustunli sho’rtobsimon gorizont (8-15 sm). 3. CHuqur ustunli sho’rtobsimon gorizont (15 sm dan chuqur) bo’ladi. 6. Gipsning tuproq bilan o’zaro taosiri. Tuproqqa gips solganda, tuproq eritmasidagi soda yo’qotiladi, singdirilgan natriy sifib chiqariladi va kal’tsiy bilan o’rin almashinadi, natijada, yaxshi eriydigan tuz natriy sulfati hosil bo’ladi. Tuproq eritmasida ozroq miqdorda hosil bo’lgan natriy sulfat o’simliklarga zararli taosir ko’rsatmaydi. Lekin sho’rtoblarni gipslashda agar ularning tarkibidagi natriy 20 % dan ortiq bo’lsa, ko’p miqdorda natriy sulfat hosil bo’ladi. Bu natriy sulfatni esa sug’orish yo’li bilan tuproq tarkibidan chiqarish kerak. SHo’rtob tuproqlarga solingan gips ularning ishqoriy reaktsiyasini yo’qotadi. Singdirilgan natriyni kal’tsiy bilan almashinishi natijasida tuproq kolloidlari koagulyatsiyalanadi, o’simlik qoldiqlarining chirishi natijasida hosil bo’lgan chirindi kal’tsiy ishtirokida tuproq zarrachalarini bir-biri bilan biriktiradi, tuproqda mustahkam g’ovak struktura hosil qiladi. Uning fizik xususiyatlari, su o’tkazuvchanligi yaxshilanadi, ishlov berish yengillashadi. Gips solinganda tuproqlarning ishqoriyligini yo’qolishi fizik xususiyatlarning yaxshilanishi natijasida tuproq mikroorganizmlarining yashashi va faoliyati uchun qulay sharoit yaratiladi. SHunday qilib gipslash taosirida sho’rtob tuproqlarning unumdorligi ortadi, ular sharoitga talabchan bo’lgan madaniylashgan ekinlarni yetishtirishga ham yaroqli bo’lib qoladi. Qishloq xo’jalik ekinlarining olinadigan hosili ko’payib, ularning sifati ham yaxshilanadi. 7. Tuproqni gipslash uchun ishlatiladigan materiallar. Gipsning normasi, tuproqqa solish muddati va usullari. SHo’rtob tuproqlarni gipslash uchun gipsning tabiiy konlaridan olinadigan xom ashyolardan hamda xar xil sanoat chiqindilaridan foydalaniladi. 1. Tuyilgan gips. Uni tabiiy konlardan olingan gipsning tuyish yo’li bilan olinadi. U oq yoki kulrang poroshok bo’lib, tarkibida 71-73 % kal’tsiy sulfat bor. Suv kam eriydi, tuyilganda uning zarrachalarini kichlikligi muhim ahamiyatga ega. Qabul qilingan standartm=ga muvofiq tuyilgan gipsning hamma zarrachalari 1 mm li elakdan o’tishi kerak. Tuyilgan gipsning namligi 8 % dan ortmasligi kerak. Aks holda qotib qoladi. 2. Olebastr - qurilish materiali bo’lib, gipsni 120-130 S darajasi qizdirish natijasida olinadi. Gipslash uchun kam ishlatiladi. 3. Fosfogips - fosforli o’g’itlar ishlab chiqarish sanoatining chiqindisi. Oq yoki kulrangli, juda mayda poroshok. Tarkibida 70-75 % gips va 2-3 % fosfor oksidi bo’ladi. Fosfogips tarkibida fosfori borligi bilan tabiiy gipsdan ustundir. Gips va fosfogips yorug’, nam tegmaydigan joyda saqlanishi kerak. 4. Loyli gips - uni tabiiy konlardan olinadi. Tabiiy ko’rinishda bo’sh yumshoq bo’ladi, tugashga hojat qolmaydi, tarkibida 60 % dan 90 % gacha kal’tsiy sulfat va 1 % dan 11 % gacha loy bo’ladi. Tuproqqa gips shunday solinishi kerakki, uning tarkibidagi singdirilgan natriyni ortiqcha qismini kal’tsiy ioni bilan almashtirish mumkin bo’lsin. 1 gr tuproq tarkibidagi almashinuvchi natrining ortiqchasini kal’tsiyga almashtirish uchun 0086 gr gips kerak bo’ladi. Erni gipslash normasini quyidagi formula bilan aniqlanadi. SaSO 4 2N 2 O (ga/t)=0,086 (Na-KT)Hd, bu yerda 0,086 - mg.ekv. SaSO 4 2N 2 O, g. N - melioratsiyalanadigan qatlam chuqurligi, sm d - melioratsiyalanadigan tuproq qatlamining hajmiy massasi, g/sm3 Na - almashinuvchi natriyning umumiy miqdori, 100 gr tuproqda T - melioratsiyalangan qatlamning almashinuvchi sindrishi sig’imi, 100 gr tuproqda K - tuproqdagi almashinuvchi natriyning mumkin bo’lgan miqdori. Baozi sho’rtoblarda sho’rtob qatlamdan so’ng uning ostidan, 35-45 sm dan so’ng, gispga boy qatlam uchraydi. Bunday holda sho’rtob ostidagi gips qatlamidan sho’rtob tuproqlarni o’zini- o’zi gisplashda, yaoni sho’rtoblar 50-55 sm chuqurlikda pluglar bilan haydaladi va sho’rtoblar ostidagi gips sho’rtob qatlam bilan to’la yoki qisman aralashadi. Nazorat savollari 1. Kislotali tuproqlarni ohaklash qachon boshlangan? 2. Ohaklashning samaradorligini aniqlash borasidagi ilmiy izlanishlar qachon va qaysi olimlar tomonidan olib borilgan? 3. Ohaklashga muhtoj tuproqlarga qaysilari kiradi? 4. O’simliklar muhit reaktsiyasi va ohaklashga bo’lgan talabiga qarab necha guruhga bo’linadi va har bir guruhga mansub ekinlarni ayting. 5. Tuproq eritmasining yuqori kislotaliligi o’simliklarga va uning ildiz sistemasiga qanday taosir ko’rsatadi? 6. O’simliklarga alyuminiyning taosirini gapiring va o’simliklar alyuminiyga sezuvchanligiga qarab, necha guruhga bo’linadi? 7. Ohakning tuproq bilan o’zaro taosirini gapiring. 8. Ohakli o’g’itlarga qaysilar kiradi, ularni solish usullari va muddatlarini ayting. 9. Ohakning normasini aniqlash formulasini yozing va ixohlang. 10. Gipslash ishlari qanday sharoitd olib boriladi? 11. Singdirish sig’imiga nisbatan singdirilgan natriy miqdoriga qarab sho’rtolar necha guruhga bo’linadi? 12. SHo’rtoblar sho’rlanish xarakteriga ko’ra necha xil bo’ladi? 13. SHo’rtoblar sizot suvlarining chuqurligiga qarab, necha guruhga bo’linadi? 14. SHo’rtoblar tuzli qatlamning chuqurligiga qarab necha guruhga bo’linadi? 15. Gipsning normasi qaysi formula yordamida aniqlanadi? 16. Gipsni tuproqqa solish usullarini gapiring? 17. Tuproqni gipslashning ahamiyatini gapiring. 18. Gipsni tuproq bilan o’zaro taosirini gapiring. 19. SHo’rtobsimon gorizontning joylashish chuqurligiga qarab necha guruhga bo’linadi? 20. Mavzu bo’yicha xulosa chiqaring. Adabiyotlar 1. Agroximiya. Pod. red. B.A. Yagodina. M, Agropromizdat. 1989. 2. Spravochnik po udobreniyam. M, Kolos. 1964. 3. Pankov M.A. Tuproqshunoslik. T., 1963. 4. SHederov S.G. Osnovnqe voprosq izvestnovaniya kislqx pochv. M., 1970. |