Aholi farovonligini oshirishda tijorat banklarining

 
 

---

1.
Tijorat banklari haqida tushuncha va uning aholi farovonligini 
oshirishdagi ahamiyati
Iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish va shu asosda bozor iqtiso- diyotiga 
bosqichma-bosqich o‘tib borishda aylanma mablag‘lar muhim o‘rin tutadi. Hozirgi 
kunda O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish, pul muomalasini barqarorlashtirish 
asosida milliy pul birligini mustahkam- lashning asosiy yo‘llaridan biri ishlab 
chiqarishni rivojlantirish va uni takomillashtirishdan iborat. Ishlab chiqarishni yo‘lga 
qo‘yish va uning samaradorligini oshirish, xom-ashyo, materiallar, yoqilg‘i energiya va 
boshqa resurslardan to‘g‘ri foydalanish, ularni ishlab chiqarishda qo‘llash, iqtisodlilik 
tamoyiliga rioya qilish, material xarajatlarini kamaytirish, arzon, lekin sifatli 
materiallarni ishlab chiqarishda qo‘llash yo‘li bilan amalga oshirilishi mumkin. Shuni 
ta’kidlashimiz lozimki, ishlab chiqarishni tashkil qilish va uning samaradorligini 
ta’minlash va oshirish avvalambor aylanma mablag‘lardan to‘g‘ri foydalanishga 
bog‘liq.
O‘zbekiston Respublikasi hududida xo‘jalik yurituvchi subyektlarga kredit berish 
tijorat banklari tomonidan «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni asosida va 
boshqa me’yoriy hujjatlarga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Tijorat banklari 
tomonidan kreditlar o‘z kapitaliga, mustaqil balansiga va yuridik shaxs maqomiga ega 
bo‘lgan mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyektlarga beriladi. Bundan tashqari kreditlar 
yuridik maqomiga ega bo‘lmagan yakka tadbirkorlar faoliyatini rivojlantirish uchun 
ham ajratiladi. Tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi subyektlarga, ularning mulkchilik 
shakllaridan qat’iy nazar, shartnoma. asosida qisqa (12 oygacha beriladigan kreditlar) 
va uzoq (1 yildan oshiq muddatga beriladigan kreditlar) muddatli kreditlar beradilar. 
Kreditlar asosan mijozning asosiy hisob-kitob hisobvarag‘i joylashgan tijorat banki 
tomonidan beriladi. Zarar ko‘rib ishlaydigan, nolikvid balansga ega bo‘lgan xo‘jalik 
yurituvchi subyektlarga kredit berilmaydi, ilgari berilgan kreditlar esa belgilangan 
tartibda muddatidan ilgari undirib olinadi. Kredit resurslaridan uzoq muddatli 

---

moliyaviy beqarorlik, xo‘jasizlik va zararlarni qoplash uchun foydalanishga yo‘l 
qo‘yilmaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning asosiy turi bo‘lib bank krediti, ya’ni tijorat 
banklari tomonidan beriladigan har xil turdagi va ko‘rinishdagi kreditlar hisoblanadi. 
Kredit munosabatlari yuzaga kelishi uchun uning obyektlari va subyektlari bo‘lishi 
lozim. Bank krediti sohasidagi kredit munosabatlarining subyekti bo‘lib, banklar 
hamda xo‘jalik subyektlari, aholi, davlat va boshqa subyektlar hisoblanishi mumkin. 
Ma’lumki, kreditlash jarayonida kredit munosabatlarining subyektlari bir tomondan 
kredit beruvchi va ikkinchi tomondan kredit oluvchi sifatida qatnashadilar.
Kreditorlar bo‘lib, o‘zining vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini ma’lum bir 
muddatga qarz oluvchi ixtiyoriga beruvchi jismoniy va yuridik shaxslar hisoblanadilar.
Qarz oluvchi − o‘ziga tegishli bo‘lmagan mablag‘ni vaqtincha ishlatib, uni belgilangan 
muddatda qaytarib berish va u bo‘yicha foiz to‘lash majburiyatini oluvchi tomondir. 
Bank kreditiga kelsak, kredit munosabatlarining subyektlari bo‘lib, albatta, kredit 
beruvchi bank va qarzdor bo‘lib turli yuridik va jismoniy shaxslar hisoblanadilar. 
Kreditning bu turi asosan banklarning jalb qilingan mablag‘lar bilan ishlashi bilan 
bog‘liq. O‘zida jalb qilingan mablag‘larni ehtiyoji borlarga qayta taqsimlash orqali 
banklar kreditor sifatida faoliyat ko‘rsatadi.
O‘zbekiston Respublikasida xususiy, davlat, jamoa va kollektiv mulkchiligiga 
asoslangan korxona va tashkilotlar tuzilishi hamda faoliyat ko‘rsatishiga huquqiy 
asoslar yaratildi. Shu bilan birgalikda, aralash mulkchilikka asoslangan korxonalar ham 
ochilishi va faoliyat ko‘rsatishi mumkin bo‘ldi.
Ayniqsa, hukumat tomonidan xususiy tijorat banklarini tashkil qilishni 
rag‘batlantirish, aksiyadorlik tijorat banklari faoliyatini takomillashtirish, ularni 
xususiylashtirish va banklar faoliyatini erkinlashtirish sharoitida kredit munosabatlari 
subyektlarining ko‘lami oshib bormoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, kreditlash 
tarkibini quyidagicha tasvirlash mumkin:
Kreditlash tartibi

---

Kreditlash obyekti − bu qarzga olingan pul yoki tovar shaklidagi moddiy 
boyliklardan iborat. Uch bazaviy element (kreditlash subyekti, obyekti va ta’minoti) 
umumlashgan holda kreditlash tizimi sifatida harakat qiladi. Lekin boshqa tomondan 
yondashadigan bo‘lsak, kredit ta’minotsiz ham ajratilishi mumkin. Masalan, obro‘li va 
xalqaro bozorda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan firma, joriy moliyaviy kiyinchiliklarga duch 
kelib bank kreditiga murojaat etdi. Bunda bank iloji boricha bu kreditni berishga 
harakat qiladi, chunki bunday mijozni yo‘qotish bank uchun foydali emas. Yana bir 
misolda ko‘rishimiz mumkin, bir korxon kelajagi juda samarali, istiqbolli va foydali 
bo‘lgan loyihani bankka taqdim etib, bu loyihani moliyalash uchun kredit so‘rashi 
mumkin. Bank ushbu loyiha istiqboliga amin bo‘lib, yuqori foyda olish maqsadida 
kredit berishi mumkin. 
Endi kreditlash subyektiga yana qaytadigan bo‘lsak, qarz oluvchi bo‘lib mulkchilik 
turidan qat’iy nazar, bank ishonchini qozongan, ma’lum moddiy va huquqiy 
kafolatlarga ega foiz to‘lash va kreditni o‘z vaqtida qaytarishga rozi bo‘lgan subyektlar 
bo‘lishi mumkin.
Kreditlash subyektlariga yanada aniqroq yondashadigan bo‘lsak ularni 
quyidagilarga bo‘lish mumkin:
—davlat korxona va tashkilotlari;
—kooperativlar; 
—ishlab chiqarish subyektlari va savdo tashkilotlari;
—yakka mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi fuqarolar, fermerlar, 
mikrofirmalar, shirkatlar, birlashmalar; 
—boshqa banklar;
boshqa xo‘jaliklar xususan bukumat korxonalari, qo‘shma korxonalar, xalqaro 
birlashmalar va boshqalar bo‘lishi mumkin. 
Undan tashqari, qisqa muddatli kreditlarni yuridik shaxs maqomini olmasdan 
faoliyat ko‘rsatayotgan yakka tadbirkorlar ham olishlari mumkin. Yuqoridagi 
subyektlar kredit oluvchi sifatida faroliyat ko‘rsatsa, tijorat banklari yoki boshqa kredit 

---

muassasalari kredit beruvchi subyekt sifatida namoyon bo‘ladi. Lekin shuni ta’kidlash 
kerakki, banklar banklararo kreditlarda qarz oluvchi subyekt sifatida ham faoliyat 
ko‘rsatadilar.
Kredit subyekti, obyekti, ta‘minoti, kreditlash metodlari va usullari, kredit 
monitoringini yuritish va boshqalar kredit mexanizimini tashkil etadi va ular kreditlash 
mexanizmining asosiy elementlari hisoblanadi. Albatta, kredit mexanizmining 
mohiyatiga turlicha yondashuvlar mavjud, lekin shu bilan birga, yuqorida keltirilgan 
elementlar kredit mexanizmining asosini tashkil etadi. Kredit munosabatlarini 
o‘rnatishda mazkur elementlarning qaysi biridir muhim ahamiyatni o‘zida 
mujassamlashtirishi va kreditorning qaror qabul qilishida hal qiluvchi omilga aylanishi 
mumkin. Masalan, obro‘li va xalqaro bozorda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan kompaniya yoki 
firma, joriy faoliyatida moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelib bank kreditiga murojaat 
etdi. Bunda bank iloji boricha unga kreditni berishga harakat qiladi, chunki bunday 
mijozni yo‘qotish bank uchun foydali emas.
Qishloq xo‘jaligida banklar dehqonchilik va chorvachilik xarajatlari; mineral 
o‘g‘itlar, yoqilg‘i va boshqa xarajatlarni kreditlashadi. Umuman olganda, qisqa 
muddatli kreditlar quyidagi 3ta asosiy obyektni kreditlashga yo‘naltiriladi:

Tovar-moddiy boyliklar;

Ishlab chiqarish xarajatlari;

Hisob-kitoblar uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar.
Uzoq muddatli kreditlar quyidagi kreditlash obyektlariga yo‘naltirilishi mumkin: 
− ishlab chiqarish obyektlarini qurish uchun;
− ishlab chiqarish obyektlarini qaytata’mirlash, texnik qurollantirish va 
kengaytirish uchun; 
− texnikalar, asbob-uskunalar va transport vositalarini sotib olish uchun;
− yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etish uchun;
− noishlab chiqarish sohasidagi obyektlarni qurish va hokazo. 

---

Ko‘rinib turibdiki, kreditlarning turlariga qarab ularning kreditlash obyekti va 
subyekti farqlanadi. Masalan:

tijorat kreditida − kreditlash obyekti tovar hisoblanib, subyekt esa sotuvchi bilan 
xaridor hisoblanadi;

bank kreditida yuqorida ko‘rib chiqqan barcha obyektlar boiishi mumkin;

iste’mol kreditida − kreditlash obyekti iste’mol tovarlari hisoblanadi;

xalqaro kreditda − kreditlash subyekti bo‘lib asosan davlatlarlar va xalqaro 
moliya tashkilotlari hisoblanadi va hokazo.
Tijorat banklarida kreditlash jarayoni beshta tamoyil asosida amalga oshiriladi:
Kreditning maqsadliligi.
Kreditning muddatliligi..
Kreditning qaytaruvchanligi.
Kreditning ta’minlanganligi.
Kreditning to‘lovliligi.
Kredit iqtisodiy munosabatlarni belgilangan tizimi sifatida boshqa pul 
munosabatlaridan farq qiladi, ya’ni pulning xarakati qaytarib berish sharti bilan amalga 
oshiriladi. 
Banklar tomonidan kreditlar albatta ma’lum bir maqsad uchun ajratiladi. Masalan, 
aylanma mablag‘larni to‘ldirish, asosiy vosita xarid qilish, ish haqi to‘lash va boshqalar 
uchun ajratiladi.
Kredit so‘ralayotgan maqsad va uning samaradorligi darajasi kredit olish uchun 
taqdim etiladigan biznes rejada o‘z aksini topadi. Bank tomonidan ushbu reja va unda 
aks ettiriladigan maqsad hamda uning samaradorligi kreditning belgilangan muddatida 
qaytishiga to‘liq ishonch hosil qilingandagina kredit ajratish uchun qaror qabul qilinadi.
Kreditning muddatlilik tamoyili, qaytarishlik tamoyili bilan uzviy bog‘liq bo‘ladi. 
Kreditlashning muddatliligi ikki tomonlama xarakterga ega. Birinchidan, kreditning 
mohiyati vaqtincha foydalanishga berilgan mablag‘larning qaytarilishinigina bildirib 
qolmay, balki bu qaytarilishni aniq muddatlarini belgilashni ham taqozo etadi. 

---

Kreditning muddati, bir tomondan foydalanishga berilayotgan kredit resurslarining 
bo‘sh turish muddati bilan belgilansa, ikkinchi tomondan qarz oluvchining mablag‘- 
larga bo‘lgan vaqtinchaiik ehtiyojlarining muddatiga bog‘liq.
Qaytaruvchanlik tamoyili kreditning mazmunini ifodalab, bank tomonidan 
mijozlarga beriladigan har bir so‘m pul mablag‘lari yana bankka qaytarilishi lozim. 
Qaytarib berishni iqtisodiy asosi sifatida mab- lag‘larning uzluksiz doiraviy aylanishi 
hisoblanadi. Qaytaruvchanlik kreditning ajralmas atributi hisoblanadi. Kreditning 
sanab o‘tilgan tamoyillari uning qaytaruvchanligini ta’minlash uchun xizmat qiladi.
Kreditning keyingi tamoyili − kreditning ta’minlanganligidir. Bunda kreditning 
ta’minlanganligi kredit berilishiga asosan qarz oluvchining mulki, moddiy boyliklar 
zaxiralari, ko‘chmas mulki yoki ishlab chiqarish xarajatlari summasiga mos kelishi 
bilan belgilanadi, Bu o‘z navbatida kreditni o‘z muddatida qaytarilishiga kafolat 
berilishini tasdiqlaydi. Tijorat banklarining kreditlash amaliyotini tashkil qilish, uning 
samaradorligini ta'minlash xususidagi masalalar to‘g‘risida to‘xtalib, D.MakNoton 
rivojlanayotgan mamlakatlarda kreditlash amaliyotini tashkil qilishning zaruriy 
shartlaridan biri kreditlarni garov ta'minoti asosida berishni odatiy hol sifatida qabul 
qilishdir, degan xulosaga keldi.
12
Uning fikriga ko‘ra, garov sifatida olinadigan 
mulkning sotilish bahosi kredit va uning foizini qaytarishga yetishi lozim. Bizning 
fikrimizcha, olimning mulkni davriy baholash to‘g‘risidagi fikri respublikamiz 
amaliyoti uchun ham juda muhim hisoblanadi. Chunki mulklarning joriy bahosini tez-
tez 
o‘zgarish 
holati 
mamlakatimizning 
xo‘jalik 
amaliyotiga 
xos
bo‘lgan holat hisoblanadi.
Ssudaning o‘z vaqtida qaytarilishini ta’minlash uchun kredit shartnomasiga ko‘ra 
qarz oluvchi garovga ma’lum qiymatga ega bo‘lgan mol-mulkni qo‘yib 
rasmiylashtiradi. Agar kredit oluvchi kreditni o‘z vaqtida qaytara olmasa, u holda 
garovni sotish choralari ko‘riladi. Kredit miqdori garovga qo‘yilgan mulk qiymatining 
50 foizidan 80 foizigacha miqdorida beriladi.

---

Kreditlashning yana bir tamoyili - olingan kredit uchun haq to‘lash yoki foizlilikdir. 
Bunda shartnomaga ko‘ra kredit oluvchi korxona o‘z ehtiyoji uchun kreditga olgan pul 
mablag‘laridan vaqtincha foydalan- ganligi uchun bankka belgilangan haqni to‘lashi 
lozim. Amaliyotda bu tamoyil bankning foiz mexanizmi orqali amalga oshiriladi.
Yuqoridagi 5 ta tamoyil asosida kreditlar mijozlarga taqdim etiladi va ularning nazorati, 
monitoringi amalga oshiriladi.
Banklarning kreditlashini tashkil qilish turli me'yoriy-xuquqiy hujjatlarga, ya’ni 
davlatimiz qonunlari, prezident qaror va farmonlari Markaziy bank nizomlari va boshqa 
qonunosti hujjatlariga asoslanadi. Quyida ularga to‘xtalib o‘tamiz.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 6-maydagi PQ-2344-son 
Qaroriga asosan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tijorat banklarining 
investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga yo‘naltiriladigan uzoq muddatli kreditlari 
ulushini ko‘paytirishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora- tadbirlar 
to‘g‘risida» 2009 yil 28 iyuldagi PQ-1166-sonli qarori bilan tijorat banklariga kredit 
portfeli tarkibidagi uzoq muddatli investitsiyaviy moliyalashtirish ulushiga qarab 
tabaqalashtirilgan stavkalar bo‘yicha foyda solig‘ini to‘lash yuzasidan berilgan 
imtiyozlarning amal qilish muddati 2020-yilning 1-yanvariga qadar uzaytirildi.
Imtiyozli kreditlash maxsus Jamg‘armasining resurslari hisobidan berilgan kreditlar 
orqali tijorat banklari oladigan daromadlari, bo‘shayotgan mablag‘larni mazkur 
Jamg‘arma resurslarini oshirish uchun maqsadli yo‘naltirish sharti bilan, foyda solig‘ini 
to‘lashdan 5 yil muddatga ozod qilindi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi va Moliya vazirligining 
2013-yil 14-oktyabrdagi 329-B va 98-son qaroriga asosan O‘zbekiston Respublikasi 
Adliya vazirligi tomonidan 2013-yil 19-noyabrda ro‘yxatdan o‘tkazilgan, 2527-sonli 
“Tijorat banklari tomonidan davlat maqsadli jamg‘armalari kredit liniyalari hisobidan 
imtiyozli 
mikrokreditlar 
berish 
tartibi 
to‘g‘risida”gi 
nizomga 
asosan:
Davlat 
maqsadli 
jamg‘armasi - O‘zbekiston Respublikasining Bandlikka 
ko‘maklashish davlat jamg‘armasi;

---

Davlat maqsadli jamg‘armasi kredit liniyasi - davlat maqsadli jamg‘armasi 
tomonidan kichik tadbirkorlik sub'yektlarini kreditlash uchun tijorat banklariga 
ajratiladigan mablag‘lar;
Qarz oluvchilar (qarzdor) - yakka tartibdagi tadbirkorlar, mikrofirmalar, kichik 
korxonalar, dehqon va fermer xo‘jaliklari hamda oilaviy tadbirkorlik sub'yektlari e'tirof 
etilgan.
Mikrokreditlar qaytarishlik, to‘lovlilik, muddatlilik, shuningdek maqsadli 
foydalanish shartlari asosida beriladi.
Mikrokreditlar 6 oylik imtiyozli davr bilan 3 yilgacha muddatga qaytarish 
muddatini uzaytirish huquqisiz eng kam ish haqining 1000 baravarigacha miqdorda 
beriladi.
Mikrokreditlarning foiz stavkasi miqdori O‘zbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining amaldagi qayta moliyalash stavkasining 50 foizi miqdorida belgilanadi. 
Bunda 
bank 
marjasi 
foiz 
stavkasining 
50 
foizini 
tashkil 
etadi.
Imtiyozli davr bilan berilgan mikrokreditlar bo‘yicha foizlar ular berilgan kundan 
boshlab hisoblanadi va asosiy qarz imtiyozli davr tugaganidan keyingi kundan boshlab 
undiriladi.
Mikrokreditlar:

ilgari olingan kreditlarni yoki har qanday boshqa qarzlarni qaytarish;

alkogol va tamaki mahsulotlari ishlab chiqarish;

savdo-vositachi va umumiy ovqatlanish tashkilotlari aylanma mablag‘larini 
shakllantirish;

savdo va umumiy ovqatlanish ob'yektlarini qurishni moliyalash, qimor va 
tavakkalchilikka asoslangan boshqa o‘yinlarni tashkil etish hamda ular uchun uskunalar 
sotib olish;

ishlab chiqarish maqsadlari uchun ishlatilmaydigan shaxsiy mulkni sotib olish;

ma'muriy xarajatlarni to‘lash, jumladan xizmat avtomobillari ta'minoti;

---

Mebel, uyali telefon sotib olish, shuningdek aloqa xizmatlariga to‘lov maqsadlari 
uchun berilishi mumkin emas.
Davlat maqsadli jamg‘armasi kredit liniyasi hisobidan mikrokreditlar:

chorvachilik, parrandachilik, asalarichilik va baliqchilikni rivojlantirish;

mahsulotlar ishlab chiqarish, xom ashyo va materiallarni tubdan qayta ishlash;

hunarmandchilikni rivojlantirish;

kasanachilikni tashkil etish;

xizmatlar ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirish uchun beriladi.
Davlat maqsadli jamg‘armasi kredit liniyasi hisobidan ishlab chiqarishni 
kengaytirish hamda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadlari uchun 
ajratiladigan mikrokreditlarni olishda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj quyidagi 
qatlamlari ustuvorlikka ega bo‘ladi:

kam ta'minlangan oilalar a'zolari;

tarkibida nogironlar, jumladan Ko‘zi ojizlar jamiyati a'zolari bo‘lgan oilalar;

tarkibida ikki va undan ortiq ish bilan band bo‘lmagan a'zolari bo‘lgan oilalar;

boquvchisini yo‘qotgan oilalarning a'zolari;

yosh oilalarning a'zolari.
Qarz oluvchi o‘zining mazkur bandda nazarda tutilgan oila a'zosi ekanligini 
tasdiqlash uchun bankka fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organining 
ma'lumotnomasini taqdim etishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining qaroriga asosan “Kichik 
tadbirkorlik sub'yektlarini milliy valyutada kreditlash tartibi to‘g‘risidagi nizom”i 
(O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2013-yil 27- dekabrda 
ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami – 2546) ga asosan:
1.
Yakka tartibdagi tadbirkorlar, mikrofirmalar, kichik korxonalar, dehqon va 
fermer xo‘jaliklari hamda oilaviy korxonalar kreditlash ob'yektlari hisoblanadi.
2.
Kreditlar qaytarishlik, to‘lovlilik, ta'minlanganlik, muddatlilik va maqsadli 
foydalanish shartlari asosida beriladi.

---

3.
Kreditlar tijorat banki va qarz oluvchi o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomasiga 
muvofiq beriladi.
4.
Kreditlar kreditlanayotgan tadbirning o‘zini-o‘zi qoplashini hisobga olgan holda 
quyidagi muddatlarga beriladi:

qarz oluvchi o‘z faoliyatini boshlashi uchun aylanma mablag‘larni shakllantirish 
va investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslanishini ishlab chiqishga - 12 oy 
muddatgacha;

aylanma mablag‘larni to‘ldirishga - 18 oy muddatgacha;

qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirishni tashkil etish uchun aylanma 
mablag‘larni to‘ldirishga - 24 oy muddatgacha.
5.
Tijorat banklari kreditlar bo‘yicha kreditlashning imtiyozli davrini belgilashlari 
mumkin.
6.
Kreditlar qonun hujjatlarida taqiqlangan faoliyat turlarini amalga oshirish uchun 
ajratilishi mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2007-yil 18-iyulda 1697-son 
bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan “Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga 
imtiyozli asosda kreditlar berish tartibi to‘g‘risida Nizom qabul qilindi.
Ushbu Nizom O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy 
banki to‘g‘risida», «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»,
«Mikromoliyalash to‘g‘risida», «Ipoteka to‘g‘risida», «Iste'mol krediti 
to‘g‘risida»gi qonunlari va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Yosh oilalarni 
moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 
2007-yil 18-maydagi PF-3878-son Farmoniga muvofiq, tijorat banklari tomonidan 
yosh oilalarga imtiyozli shartlar asosida mikrokreditlar, ipoteka va moliyaviy iste'mol 
kreditlari berish tartibini belgilaydi.
Mamlakatimizda paxta va g‘alla yetishtirish uchun kreditlar berish 2007-yil 14-
aprelda Adliya vazirligida 1675 raqam bilan ro‘yxatdan o‘tgan "Qishloq xo‘jaligi 
korxonalarining davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan paxta va g‘alla yetishtirish 

---

xarajatlarini tijorat banklari tomonidan kreditlash tartibi" to‘g‘risidagi Nizomga asosan 
amalga oshiriladi va bu kreditlar davlat extiyojlariga sotiladigan mahsulot qiymatining 
60 foizigacha miqdorlarida yillik 3 foizlik ustama haq to‘lash sharti bilan (2 foizli qismi 
bank marjasi) g‘alla uchun 12 oygacha, paxta xom ashyosi uchun 18 oygacha bo‘lgan 
muddatga beriladi;
Kreditlashni amalga oshirish bilan bog‘liq yana ko‘plab me’yoriy hujjatlarni 
nizomlarni keltirish mumkin, misol uchun mikrokreditlar va mikromoliyaviy xizmatlar 
2006-yil 15-sentabrda qabul qilingan “Mikromoliyalash to‘g‘risida”gi qonunga binoan 
amalga oshiriladi. Kreditlash jarayoni uchun banklarga yo‘l boshlovchi bo‘ladigan yana 
bir me’yor bu ularning o‘zi ishlab chiqadigan kredit siyosati hisoblanadi. Kredit siyosati 
tijorat banklari kengashi tomonidan har yili tasdiqlanadigan va bankning kredit faoliyati 
maqsadlarini, kredit portfelini samarali boshqarish maqsadida bank tomonidan 
kreditlashda yuzaga keladigan risklarni boshqarishda qo‘llaniladigan asosiy tamoyillar 
usullar va yondashuvlarni belgilab beradigan hujjat hisoblanadi. Tijorat banklari kredit 
siyosatini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2000-yil 2-martda qabul 
qilingan
«Tijorat banklari kredit siyosatiga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida» gi nizomiga 
asosan ishlab chiqishadi. Bankning Kredit siyosati bank qanday kreditlar, qancha 
miqdorda, qanday shaklda, kimga qaysi shartlar va muddatlarda berilishini belgilaydi 
va bank kengashi tomonidan yiliga kamida bir marta tegishli yilning 1-fevraligacha 
ishlab chiqiladi.
Shunday qilib banklarda kreditlash jarayoni biz yuqorida keltirib o‘tgan nazariy va 
huquqiy asoslarga va tamoyillarga binoan amalga oshiriladi va tartibga solinadi.

---