Aholining ijtimoiy tarkibi

DUNYO AHOLISINING IRQIY TARKIBI
Odamlar qadim-qadimdan jamoa-jamoa qon qardosh bo’lib yashab kelishgan. Ana shunday birliklarning eng muximi ularning irqiy va etnik birliklaridir. Irq bu odamlarningkelib chiqishi, govda tuzilishi va qiyofasi o’xshash bo’lgan tarixan tarkib topgan hududiy birligidir. Irqlarning paydo bo’lishi va odamlar o’rtasidagi irqiy belgi hamda hususiyatlarning kelib chiqishi haqida bir-xilk omillar bo’lib, keng tarqalgani ikkitadir. Antropologlarning bir qismi irqlar juda qadimdan vujudga kela boshlagan deb xisoblaydilar. Bu “politsentrizm” nazariyasidir. Ikkinchi guruhi omillari xozirgi zamon kishisi bir markazda vujudga kelgan, keyinchlik odamlar dunyosining turli qismlariga tarqalib ketgan. Bu “monotsintrizm” nazariyasidir. Irqlaq xalqlarning asosan tashki ko’rinishiga va undagi farqlarga qarab ajratiladi. Yer sharida uchta katta irq: yevropoid, mongoloid, va negroid hamda ko’plab aralash irqiy formalar ajratilgan. Uchta irq dunyoning barcha aholisini qamrab ola olamaydi . Ashiy katta irqlarga yaqin xududlarda, har turli irqiy belgilarga ega bo’lgan xalqlar qadimdan yashab kelishgan. Keyingi davrlarda irqlararo nikohlarning ko’payishsi natijasida turli irqlar o’rtasidagi aralash turlar xam ko’payib bormoqda. Turli irqlar o’rtasidagi aralash irqlar 2 guruhga bo’linadi! “qadimgi aralash formalar, o’rta asr va yangi davr formalari”. Endi asosiy katta irqlar va aralash irqlar formalarning geografik tarqalishi bilan qisqacha tanishib o’tamiz.
Yevropoid irqi: dunyo aholisining 40% ni o’z ichiga oladi. Bu katta irq hozirgi kunda 3-guruhga “shimoliy yevropoid, o’rta yevropoid, janubiy yevropoid” guruhlariga bo’linadi.
1) Shimoliy Yevropada yashovchi shimoliy guruh vakillarining bo’yi novcha, sochi (jingalak) sariq, ko’k ko’zli bo’ladi.
2) O’rta Yevropoid guruhi esa: bu irq vakillarining shimoliy yevropoiddan farqli sochlari silliq, yuz-tuzilishi, gavda tuzilishida keyingi qaydlarda farq yuzaga kelmoqda.
3) Janubiy Yevropa, Shimoliy Afrika, Old Osiyo, Shimoliy Xindistonda yashovchi janubiy guruh vakillarining bo’yi novcha, terisi qorachadan kelgan, sochi qora, ko’xi qora bo’ladi. Balqon yarim oroli xalqlari esa boshi dumaloq. Qora sochli bo’lib, ular ham shu guruhga mansubdirlar. “Dilara irqi deb xamyuritiladi”. Mongoloid irqi: dunyo aholisining 20%ini o’z ichiga oladi. Mongolid irqi ham ikki guruhga bo’linadi: Osiyo va Amerika guruhlari. Osiyo guruh ichida bir-biridan farq qilivchi tillar bor. Mongoloid irqining Amerika avlodiga Shimoliy va Janubiy Amerikaning tub aholisi “indetslar” kiradi. Mongolid irqining asosiy belgilari: tanasining rangi bug’doy rang, ko’zlari qisiq, yonoqlari bo’rtib chiqqan, sochlari to’g’ri bo’lib. Mongoloid irqining Osiyo tarmog’i ham Shimoliy va Janubiy Mongoloid irqiga ajratiladi.
Negroid irqi: Dunyo aholisining 15%ini o’z ichiga oladi. Asosiy irqiy belgilari: Terisini rangi qora, sochlari qora va jingalak, burni keng, lablari qalin. Negroid irqi ham ikki tarmoqqa ajratiladi: Afrika va Okiyaniya tarmoqlari. Ekvatorial irqining Afrika tarmog’iga Sahroi Kabirdan janubda joylashgan yani yashaydigan xalqlar-“negrlar” kiradi.Okiyaniya tarmog’iga esa milonezyaliklar. Yangi Gvineya kakoslari, Avstraliyaning tub xalqlari kiradi.
Aralash irq formalari: Qadimgi aralash irqiy forma yoki tiplarga “efiona” tipi kiradi. Ularning ko’p belgilari Arablarga o’xshamaydi. Ammo ular negroidlar singari qora tanli. Mongoloid bilan Yevropoid o’rtasidagi qadimgi aralash formalar G’arbiy sibirning janubiy qismida yashaydi. Araslh irqiy formalarning ikkinchi katta guruhiga o’rta asrlar va yangi davr aralash formalari kiradi. Bunday aralsh formalari tarqalgan hududdan biri o’rta osiyo respublikasidir. Aralash formalar o’z navbatida ikki tipga bo’linadi.
Birnchi tipi: Turon tipi yoki Janubiy Sibir tipi-bu tipga asosan mongoloid irqi belgilari ko’proq bo’lgan, qozoqlar, qirg’izlar, qoraqolpoqlar kiradi. Ikkinchi tipi: O’rta Osiyo tipi: bularga yevropoid irqining janubiy avlodiga xos belgilar saqlangan bo’ladi.
Umuman dunyodagi uchta asosiy katta irq orasida juda ko’plab boshqa aralash forma va tiplar vujudga kelgan va vujudga kelmoqda.