Akademik Yazi Üzr? B?l?dçi
Sitatg ətirmə - Vasitəli nitq
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sitatg
ətirmə - Vasitəli nitq Vasit
əli nitq özgə nitqini tam şəkildə olduğu kimi ifadə edə bilmir, onun yalnız m əzmununu saxlayır. Hətta vasitəli nitq leksik cəhətdən vasitəsiz nitqə çox yaxın olduqda da onu olduğu kimi əks etdirə bilmir, ən azı vasitəsiz nitqin intonasiyasından məhrum olur.Məsələn: İsmayıl ağ atına mindi, atın üzünü döndərdi və ucadan dedi: - Ey Ərdəbil əhli, m ən ata yurduma qayıdacam və sizə xoşbəxtlik gətirəcəm.(F.Kərimzadə) - İsmayıl ağ atına mindi, atın üzünü döndərdi və ucadan dedi ki, o, ata yurduna 43
qayıdacaq və onlara xoşbəxtlik gətirəcək. Göründüyü kimi, vasitəsiz nitq vasitəli nitq ə çevrilərkən öz intonasiyasını itirdiyi kimi, əvvəlki emosionallığını da xeyli itirir. Vasit əli nitqdə modal sözləri, nidaları, xitabları saxlamaq olmur. Vasit əsiz nitq vasitəli nitqə çevrilərkən əvəzliklərdə daha çox dəyişiklik olur - əvəzliklər özgə nitqinin daşıyıcısı deyil, onlar müəllif nitqinin tələblərinə uyğun işlədilir. Məsələn: Murad soruşdu: -Sən ki sarayda məşhur adam idin, bu nə gündür düşmüsən? (F.Kərimzadə) -Murad soruşdu ki, o, sarayda məşhur adam idi, bu n ə gündür düşüb.-Sən şəkli necə çəkirsən, mənə də öyrət,-İsmayıl yazdığı v ərəqi bir tərəfə qoyub anasının dizinə söykəndi.(F.Kərimzadə) - İsmayıl yazdığı v ərəqi bir tərəfə qoyub anasının dizinə söykənərək soruşdu ki, o, şəkli necə çəkir, ona da öyr ətsin. Göründüyü kimi, bu misallarda vasitəsiz nitqə aid “sən” əvəzlikləri vasitəli nitqdə müəllif nitqinin tələbi ilə “o” şəklində işlənmişdir. Vasit
əsiz nitqi vasitəli nitqə çevirərkən əvəzliklərdə aşağıdakı dəyişikliklər edilir: 1. Mü
əllif nitqi üçüncü, vasitəsiz nitq birinci şəxsə aid olduqda vasitəli nitqə çevril
ərkən əvəzlik də (vasitəsiz nitqin əvəzliyi) üçüncü şəxsdə işlənir.Məsələn: 1.-M
ən bilirəm,-Cibo Səfər qorxa-qorxa dilləndi. (F.Kərimzadə) - Cibo Səfər qorxa-qorxa dill əndi ki, o bilir. 2. -Hara gedək? - Əbih Sultan sanki öz-özündən soruşdu. (F.Kərimzadə) -Əbih Sultan sanki öz-özündən soruşdu ki, hara getsinl ər. Bu cür çevirmə prosesində əvəzliyin hansı halda olmasının əhəmiyyəti yoxdur. 2. Mü
əllif nitqi üçüncü, vasitəsiz nitq ikinci şəxsdə olduqda vasitəli nitqə çevril
ərkən vasitəsiz nitqin mübtəda - xəbər əlaqəsi üçüncü şəxsə aid olur. M əsələn: Əbih Sultan Cibo Səfərə dedi: - Sən bura məhrəm adamsan. (F.K ərimzadə) - Əbih Sultan Cibo Səfərə dedi ki, o bura məhrəm adamdır. Əvəzlik işlənmədikdə, şəxs şəkilçisi ilə müəyyənləşir: Qönçə acıqlı-acıqlı:- Səsin batsın! - dedi. (İ.Məlikzadə) - Qönçə acıqlı-acıqlı dedi ki, (onun) səsi batsın. 3.H əm müəllif nitqi, həm də vasitəsiz nitq üçüncü şəxsdə olduqda çevirmə prosesind ə vasitəsiz nitqin şəxsində dəyişiklik olmur. Bu forma vasitəsiz nitqlə vasit əli nitqin ən çox uyğun olduğu formadır. Məsələn: Bəbir on dəqiqə gözləmək fikrind ə deyildi, elə artırmaya qalxar-qalxmaz soruşdu:- Ay ana, yeməyə bir şey varmı? (İ.Məlikzadə) -Bəbir on dəqiqə gözləmək fikrində deyildi, elə artırmaya qalxar-
qalxmaz soruşdu ki, yeməyə bir şey varmı. Lakin heç bir f ərq müşahidə edilmədikdə də vasitəsiz və vasitəli nitq intonasiya c əhətdən mütləq fərqlənir Məsələn: Soruşdu ki: “Orada nə yazıblar?” cümləsi ilə “Soruşdu ki, orada nə yazıblar” - cümlələrinin xüsusilə vasitəsiz və vasitəli nitq hiss
ələrinin intonasiyasında mühüm fərq var. Cüml
ə vasitəli nitq şəklinə düşdükdə xitabların, ara sözlərin, nidaların iştirakı da 44
m əhdudlaşır. Mü əllif nitqi birinci, vasitəsiz nitq ikinci şəxsdə olduqda vasitəli nitqə çevrilərkən vasit əsiz nitqin əvəzlik və xəbəri üçüncü şəxsdə olur. Məsələn: Mən pencəyimin güll ə deşən yerini Qaracaya göstərib dedim: -Bura bax, Qaraca, gör güllə haradan keçib .(İ.Əfəndiyev) - Mən pencəyimin güllə deşən yerini Qaracaya göst ərib dedim ki, görürsən, güllə haradan keçib. Mən soruşdum:-Axı, neyl əyirsən qayçını? (İ.Əfəndiyev) Mən soruşdum ki, qayçını neyləyir. Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|