Tarixan, bank yoki bank bo'lmagan xususiyatiga qarab, qimmatli qog’ozlar bozorining uchta shartli modeli mavjud.
qimmatli qog'ozlar bilan faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyalar vositachi vazifasini bajaradilar.
Bank bo’lmagan model (AQSH)
banklar vositachilik vazifasini bajaradila.
Bank modeli (Germaniya)
vositachilar ham banklar, ham qimmatli qog'ozlar bilan faoliyat ko’rsatuvchi kompaniyalar vositachi vazifasini bajaradilar.
Aralash model (Yaponiya)
Aksiya
Aksiya– bu uning egasi aksiyadorlik jamiyati kapitaliga o’zining ma’lum hissasini qo’shganligiga qarab jamiyatning foydasidan divident shaklida daromad olish huquqi borligiga guvohlik beruvchi qimmatbaho qog’oz.
Aksiyalar 2 guruhga bo’linadi:
Oddiy aksiyalar - kompaniyaning ustaviga muvofiq aktsiyadorlarning umumiy yig'ilishida o'z vakolatlariga kiradigan barcha masalalar bo'yicha ovoz berish huquqiga ega bo'lish huquqida ishtirok etishlari, shuningdek dividendlar olish huquqiga ega bo'lishlari mumkin, shuningdek kompaniya tugatilgan taqdirda o'z mulklarining bir qismini olish huquqiga ega.
Imtiyozli aksiyalar. Bunga aksiya egasi dividendni olingan foydaga qarab emas, balki oldindan belgilangan qatʼiy foizlarda oladi. Lekin bunday aksiya egasi aksiyadorlarning umumiy yigʻilishida ovoz berish xuquqiga ega boʻlmaydi. Bunday aksiyalar, qoidaga koʻra, aksiyadorlik jamiyati nizom jamgʻarmasining 10% idan ortiq chiqarilishi mumkin emas.
Obligatsiya
Obligasiya - bu davlat yoki korxona tomonidan ichki kredit berilganda va uning egasiga nominal qiymatining belgilangan foizi ko'rinishida daromadni taqdim etishda ma'lum shartlar asosida berilgan qarz majburiyati bo'lib, u ham qimmatli qog'ozdir.
