Algoritm tu’sinigi Algoritm tu’rleri

Reje:
1)Algoritm tu’sinigi

2)Algoritm tu’rleri
3)Algoritmlerdi du’ziw ha’m analizlew usillari

Algoritm tu’sinigi.

EEMge tapsırma tayarlap atırg‘anda esaplaw protsessin yaki EEMde orınlanatug‘ın qa‘legen basqa a‘meller izbe-izligin anıq ha‘m tolıq su‘wretlew za‘ru‘riyatı payda boladı. A‘ne usı su‘wretlew sheshiw algoritmi menen beriledi. Ma‘seleni sheshiw algoritmin izlew, islep shıg‘ıw ha‘m su‘wretlew algoritmlew delinedi.
Algoritm so‘zi ha‘m tu‘sinigi IX a‘sirde jasap do‘retiwshilik etken ullı oyshıl Muhammed al-Xorezmiy atı menen baylanıslı. Algoritm so‘zi Al-Xorezmiy atın Evropa alımları ta‘repinen buzıp aytılıwınan ju‘zege kelgen. Al-Xorezmiy birinshi bolıp onlıq sanaq sistemasın‘ın' printsiplerin ha‘m ondag‘ı to‘rt a‘mellerdi orınlaw qag‘ıydaların tiykarlap bergen. Algoritm degende qandayda bir maqsetke erisiwge eki berilgen tu‘rdegi qa‘legen ma‘selenin‘ sheshiliwin ta‘miynleytug‘ın ko‘rsetpelerdin‘ (buyruqlardın‘) anıq, tu‘sinerli, shekli ha‘mde tolıq sisteması tu‘siniledi.
Algoritm tu’sinigi
Algoritm — orınlawshı ushın ma‘lim bir ma‘seleni sheshiwge qaratılg‘an ko‘rsetpelerdin‘ anıq izbe-izligi.
«Algoritm orınlawshısı». Algoritm orınlawshısı— algoritmde ko‘rsetilgen buyrıqlardı orınlay alatug‘ın abstrakt yaki real (texnik, biologik yaki biotexnik) sistema.
Algoritmnin‘ bes tiykarg‘ı qa‘siyeti bar.
1. Diskretlilik. Bul qa‘siyet algoritmlerdi barlıq waqıtta shekli adımlardan ibarat etip bo‘leklew imkaniyatı barlıg‘ında, yag‘niy onı shekli sandag‘ı a‘piwayı ko‘rsetpeler izbe-izligi formasında an‘latıwda.
2. Tu’siniklilik. Algoritm onı orınlawshısına (adam yaki mashinag‘a) tu‘sinikli mazmunda bolıwı sha‘rt, bolmasa orınlawshı a‘piwayı g‘ana a‘meldi de orınlay almawı mu‘mkin. A‘dette ha‘r bir orınlawshının‘ (durısırag‘ı olardın‘ tu‘rlerinin‘) orınlay alıwı mu‘mkin bolg‘an ko‘rsetpeler yaki buyrıqlar ortalıg‘ı bar, ol orınlawshının‘ ko‘rsetpeler sisteması delınedi. Demek, orınlawshı ushın berilip atırg‘an ha‘r bir ko‘rsetpe orınlawshının‘ ko‘rsetpeler sistemasına tiyisli bolıwı kerek.
3. Anıqlılıq. Orınlawshıg‘a berilip atırg‘an ko‘rsetpeler anıq mazmunda bolıwı za‘ru‘r. Sebebi ko‘rsetpedegi anıqsızlıq mo‘lsherdegi maqsetke erisiwge alıp kelmeydi.
4. Ulıwmalıq. Usı qa‘siyeti berilgen algoritmnin‘ baslang‘ish mag‘lıwmatlarınin‘ ruxsat etilgen iqtıyarıy ma‘nislerine an‘latadı. Basqasha aytqanda, algoritm qandayda bir klassqa tiyisli ma‘selelerdi sheshiwge arnalg‘an bolıwı ha‘m baslang‘ish mag‘lıwmatlardın‘ o‘zgertiw arqalı usı klassqa tiyisli turli ma‘selelerdi sheshe alıwi kerek.
5. Na’tiyjelilik. Ha‘r bir algoritm shekli sandag‘ı adımlardan son‘ a‘lbette natiyje beriwi sha‘rt. Eger ko‘rilip atırg‘an protsess sheksiz dawam etip natiyje bermese, onı algoritm dep atay almaymız.
Qoyilg‘an bazi bir ma‘seleni sheshiw ushin aldin onin‘ EEM da matematikaliq modelin,keyin algoritimin ha‘m programmasin du‘ziwge boladi.
Algoritm aldimizg‘a qoyilg‘an ma‘seleni sheshiw ushin kerek bolg‘an a‘meller izbe-izligi.
Misali,kvadrat ten‘lemeni sheshiw ushin to‘mendegi a‘meller izbe-izligi orinlaniwi kerek.
1)a,b,c koeffiyetsiyentler berilgen bolsin.Berilgen a,b,c koeffiyentsiyentler ja‘rdeminde Db 2 -4ac (diskriminant) esaplanadi.
2. D>0 bolsa eki korenge iye boladi
3.D<0 bolsa haqiyqiy sheshimi joq ekenligin bildiredi Ja‘ne bir misal retinde a,b,c ta‘repleri boyinsha u‘shmu‘yeshliktin‘ maydanin Geron formulasi boyinsha tabamiz.
1. a, b,c–u‘shmu‘yeshliktin‘ ta‘replerinin‘ uzinliqlari;
2. P (abc)2 –perimetrdin‘ yarimi esaplansin.
3. TP(P-a)(P-b)(P-c) esaplansin
4. S T esaplansin.
Algoritm so‘zi ha‘m tu‘sinigi IX a’sirde jasap,ilmiy miynet etken ulli ulama Muhammed al-Xorezmiy ati menen baylanisli. Algoritm so‗zi Al-Xorezmiy atin Evropa alimlari ta‘repinen basqasha aytiliwinan kelip shiqqan. Al-Xorezmiy birinshi bolip onliq sanaq sistemasinin‘ belgilerin ha‘m onliq sanaq sistemasi boyinsha to‘rt arifmetik a‘mellerdi orinlaw qag‘iydalarin tiykarlap bergen. Algoritmdi an‘latqanda, oni ko‘rgezbeli, aniq ha‘m kompakt ko‘riniske keltiriw ha‘m a‘meliyatta qollaw ushin qolayli jag‘dayda an‘latiw talap etiledi.Algoritmdi an’latiwda tiykarinan u’sh tu’rli usildan paydalaniladi:
1. Algoritmdi so‘z arqali an‘latiw
2. Algoritmdi operator ko‘rinisinde an‘latiw
3. Algoritmdi grafik ko‘riniste, yag‘niy blok-sxemalar ko‘rinisinde an‘latiw.
Algoritmdi so‘z arqali an‘latiwg‘a misal ko‘rsek:
1-mısal. A,B,C,D ha‘m x sanlari berilgen. Eger Cx - D  0 sha‘rt berilgen sanlar ushin orinli bolsa, Y tın‘ to‘mendegi ma‘nisleri esaplansin: y=(Ax+B):(Cx-D);
Sheshiw: Da‘slep Y funktsiyasin esaplaw algoritimi tu‘sinikli boliwi ushin so‘z arqali ha‘m formula ko‘rinisine keltiremiz:
1-keste:

So’z arqali berilgeni	Formula ko’rinisi
1) A ni X qa ko‘beytip, na‘tiyje R menen belgilensin; 2) R di B g‘a qosip, na‘tiyje R menen belgilensin; 3) S ti x qa ko‘beytip, na‘tiyje R1 menen belgilensin; 4) R1 den D ni alip, na‘tiyje R1 menen belgilensin. 5) R di R1 ge bo‘lip, na‘tiyje Y dep belgilensin	1)A * x = R 2)R + B = R 3)S * X = R1 4)R1 - D = R1 5)R / R1 = Y

Bul mısal esaplawg‘a tiyisli ma‘seleler sheshiwdın‘ en‘ a‘piwayi algoritmi. Algoritmlerdın‘ so‘zler arqali beriliwi dim onday ko‘rgezbeli ha‘m qolayli bolmag‘anliqtan oni an‘latiwda tiykarinan grafik usilda yaki blok-sxema ko‘rinisinde an‘latiw ken‘ tarqalg‘an.
Algoritmnin‘ beriliw usılları ha‘r tu‘rli, biz solardan en‘ ko‘p ushıraytug‘ınları menen tanısamız
1. Algoritmnin’ so’zler arqalı an’latılıwı. Bunda orınlawshı ushın beriletug‘ın ha‘r bir ko‘rsetpe tabiiy til arqalı buyrıq mazmunıda beriledi.
2. Algoritmnin’ formulalar arqalı beriliwi. Algoritm matematikali‘q (esaplaw) formulalar sisteması arqalı beriliwi mu‘mkin. A‘dette bul usıldan matematika, fizika, ximiya kibi anıq pa‘nlerdi u‘yreniwde ko‘plep paydalanamız.
3. Algoritmin’ tablitsa ko’riniste beriliwi. Ma‘selen, mektepte qollanıp kelinetug‘ın to‘rt qanalı matematikalıq tablitsalar yaki tu‘rli lotareyalardın‘ utıslar tablitsaları.
4. Algoritmnin’ programma formasında an’latılıwı.
5. Algoritmnin’ arnawlı tilde ko’rinisleri. Bunday tiller algoritmlik tiller delinedi ha‘m onda algoritmdi bir qıylı ko‘riniste ha‘m anıq an‘latılıwı, orınlaw ushın qollanatug‘ın belgilew ha‘m qag‘ıydalar tiykarında jazıw mu‘mkin.
6. Algoritmlerdi grafik formada suwretlew. Algoritmnin‘ bul forması bizge a‘welden tanıs, sebebi matematika kursında sızılg‘an grafiklerdin‘ ko‘pshiligi algoritmnin‘ grafik usılda beriliwine misal boladı.
Amelde qollanatug‘ın algoritmlik tillerdin‘ ko‘pshiligi algoritmlerdi jazıwdın‘ formula-so‘z usılına ju‘da jaqın. Bunda bir bo‘lim ko‘rsetpeler matematikali‘q formulalar ja‘rdeminde basqa bo‘limi a‘piwayı so‘zler ja‘rdeminde beriledi. Ma‘selen, to‘mende berilgen eki natural m ha‘m n sanlardın‘ en‘ u‘lken ulıwma bo‘liwshisin (EUUB) tabıwdın‘ algoritmi adımları keltirilgen:
Eki sandı kiritin‘;
Egerde bul sanlar ten‘ bolsa, onda olardan birin juwap sıpatında alın‘ ha‘m jumıstı toqtatın', keri jag‘dayda bolsa dawam etin
Eki san ishinde u‘lkenin anıqlan‘;
U‘lken ha‘m kishi sanlardın‘ ayırmasın u‘lken san t menen almastırın‘;
Algoritmdi 2-adımnan baslap qaytarın‘.
Keltirilgen algoritmdi ha‘r qanday natural sanlardın‘ EKUB in tabıw ushın isletiw mu‘mkin.
1. A=n, B=m.
2. Eger A=B bolsa, onda 5 aımg‘a o‘tilsin.
3. Eger A>B bolsa, onda A=A-B, keri jag‘dayda B=B-A dep alınsın.

4. 2- adımg‘a o‘tilsin.

5. EKUB=A ha‘m esaplaw toqtatılsın.
Algoritmlerdi jazıwda blok-sxema dep atalıwshı grafik ko‘rinisten paydalanıw mu‘mkin. Blok-sxemada algoritmnin‘ ha‘r bir adımı arnawlı geometrik formalar menen belgilenedi ha‘m onın‘ ishine a‘piwayı a‘meller jazıladı. Algoritmnin‘ orınlanıw bag‘itin bag‘ıtlawshı sızıqlar ja‘rdeminde belgilenedi.
To‘mende biz blok-sxemalardın’ tiykarg’ı elementleri menen tanısamız.


algoritmnin‘ baslanıwı yaki tamamlanıwın belgileydi

bag‘ıtlang‘an sızıq, blok-sxemadag‘ı ha‘reket bag‘ıtın ko‘rsetedi.

To‘rtmu‘yesh, ma‘nis beriw yaki tiyisli ko‘rsetpelerdi orınlaw protsessin belgileydi

romb, sha‘rtti tekseriwdi belgileydi, onın‘ bagıtlawshıları bolıp, tarmaqlar

boyınsha biri ―awa‖ (sha‘rt orınlag‘anda), ekinshisi ― yaq‖ (sha‘rt orınlanbag‘anda) hareket bag‘ıtların beredi.


parallelogramm, mag‘lıwmatlardı kiritiw yaki shıg‘arıwdı belgileydi.

Qosımsha sızıqlı to‘rtmu‘yesh, ja‘rdemshi algoritmge mu‘rajatti belgileydi.
Algoritmdi blok sxemalar ko‘rinisde ta‘riyplewde to‘mendegi geometrik figuralardan paydalaniladi.

- algoritmnın‘ baslaniwi yaki aqiri

- esaplaw blogi

awa



- sha‘rt tekseriw blogi

Yaq

- Ta‘krarlaw blogi

- baslang‘ish mag‘liwmatlardi kiritiw blogi

- natiyjelerdi shig‘ariw blogi

Algoritm du’ziwge qoyilg’an tiykarg’i talaplar

Algoritm blok-sxemalar arqali ta‘riyplengende, har bir blok ishinde orınlanatug‘ın a‘mel jaziladi. Bloklar o‘zara siziqlar arqali birlestiriledi. Bul siziqlar esaplaw bag‘darin belgileydi. Izbe-izlikti aniq ko‘rsetiw ma‘qsetinde ha‘r bir bloktın‘ joqari shep sizig‘inda nomer qoyiw ha‘m mu‘mkin
Siziqli algoritmler
Ha‘r qanday quramalı algoritmler a‘melde u‘sh tu‘rli strukturanın‘ kombinatsiyasinan ibarat boladi. Bular siziqli, tarmaqlaniwshi ha‘m ta‘krarlanıwshı algoritmlar boladi. Olardın‘ en‘ apiwayisi siziqli algoritmler bolip esaplanadi. Siziqli algoritmlar a‘meller izbe-izligin payda qilip, esaplaw protsessinde bul a‘meller ta‘rtibi boyinsha tek g‘ana bir ret orınlanadi. A‘melde siziqli algoritmler ju‘da kem ushiraydi. Bunday algoritmlerden, tiykarinan, u‘lken formulalardi joqari aniqliqta esaplawda paydalaniw mu‘mkin. Siziqli algoritmge mısal ko‘reyik. Berilgen y = sin ((Ax+B)2 + 4(Ax+B)) funktsiya ma‘nisin esaplaw talap qilinsin. Bul ma‘seleni sheshiw protsessin bir neshe basqishqa bo‘lip, onın‘ algoritmin so‘zler arqali ta‘riyplew usuli menen ha‘m blok-sxema ko‘rinisinde ta‘riypleymiz:
1) So‘z arqali‘ tariplew algoritmi:
1. A,B,x - o‘zgeriwshilerdın‘ ma‘nisin kiritiw;
2. Z = Ax + B esaplaw;
3. S= Z2 esaplaw;
4. T = 4Z esaplaw;
5. R = S+T esaplaw;
6. y = sin(R) esaplaw;
7. Natiyje – ―y‖ di shig‘ariw.
2) Blok-sxema ko‘rinisindegi algoritm:
Keltirilgen barliq basqishlar arifmetik a‘mellerdi izbe-iz orınlawdi ha‘m har bir natiyje keyingi esaplawlar ushin isletiliwin belgilep beredi. Tarmaqlaniwshi algoritmler Tarmaqlaniwshi algoritmler o‘z ishinde bir yaki bir neshe sha‘rtti tekseriwshi bloktın‘ qatnasiwi menen xarakterlenedi. Bul sha‘rttın‘ orınlaniwin yaki orınlanbawinin‘ na‘tiyjesine qarap ol yaki bul a‘meldın‘ orınlawin ta‘miynleydi. Sonın‘ ushin sha‘rttin‘ orınlaniwina qarap esaplaw protsesi a‘lbette tarmaqlanadi. Sol menen birge tarmaqlaniwshi algoritm toliq yaki qisqa boliwi mu‘mkin. baslaniwi
Tarmaqlaniwshi algoritmlerdın‘ xarakterli ta‘repi bazi bir a‘meller blok-sxemada keltirilgen sha‘rttın‘ orınlaniwi yaki orınlanbawina qarap aniqlanadi.
Tarmaqlaniwshi algoritmge mısallar ko‘rip shig‘amiz. 1-mısal. A,B,C sanlari berilgen bolsin. Bul sanlar ishinde en‘ u‘lkeninin‘ kvadrati tabılsın.
Sheshiw: Bul mısaldi sheshiw ushin eki dana san A ha‘m B salistiriladi. Son‘ aling‘an natiyjege qarap, yag‘niy olardın‘ u‘lkeni u‘shinshi san bolg‘an C menen salistiriladi. Eger S sani salistirilg‘an sannan u‘lken bolsa, onda S sani kvadratqa asiriladi, kerisinshe jag‘dayda salistirilg‘an sannın‘ o‘zi kvadratg‘a asiriladi. Ma‘seleni sheshiw algoritmi:
1) So‘zler arqali algoritmdi ta‘riyplew.
1. A,B,C ma‘nislerin beriw.
2. y = A
3. eger y>=B bolsa, 5 ge barin‘.
4. y = B if 1 2 У=А if yaq yaq 1
5 5. y>=C bolsa, 7 ge barin‘.
6. y = C
7. y = y2
8."y" ti shıg‘arın‘.
9. esaplawdı tamamlan‘.
Tarmaqlaniwshi algoritmler
A‘meliyatta quramalı protseslerdi programmalastırıwda belgili bir buyrıqlar izbe-izligin sha‘rtler tiykarında qayta orınlaw za‘ru‘riyati tuwiladi. Belgili bir o‘zgeriwshinın‘ tu‘rli ma‘nislerinde belgili bir buyrıqlar sistemasının‘ bazi bir nizamliliqqa tiykarlanip ta‘krarlanip orınlaniwi ta‘krarlanıwshı esaplaw protsesi (tsikl) dep ataladi.
Ma‘seleni sheshiw protsesinde bir neshe ma‘rte orınlanatug‘ın operatorlar topari tsikl yaki tsiklli da‘stu‘r (ta‘krarlanıwshı) deb ataladi.
Ta‘krarlanıwshı esaplaw protsesinın‘ ta‘krar esaplanatug‘in bo‘limin ta‘krarlanıwdın‘ denesi dep ataladi.
Ta‘krarlanıw ishinde ma‘nisleri o‘zgerip baratug‘ın o‘zgeriwshini ta‘krarlanıw o‘zgeriwshisi yaki ta‘krarlanıwdın‘ basqariwshi o‘zgeriwshisi (tsikl parametri) deb ju‘rgiziledi.
Ta‘krarlanıwshı protsestın‘ algoritmi ulıwma jag‘dayda to‘mendegilerdi o‘z ishine aliwi kerek: Ta‘kirarlaniwlar jeke kompyuterde ma‘selelerdi algoritmlestiriw ha‘m programmalastiriwdin‘ tiykarin saladi. Ta‘kirarlaniwshi algoritmler to‘mendegilerge bo‘linedi:
1)Ta‘kirarlaniw denesinin‘ tu‘ri boyinsha;
2)Ta‘kirarlaniw basqishin basqariw qa‘siyetine baylanisli; Ta‘kirarlaniw denesi algoritmi siziqli,tarmaqlaniwshi ha‘m ta‘kirarlaniwshi boliwi mu‘mkin. Algoritmnin‘ tu‘rine baylanisli ta‘kirarlaniwshiliq denesindegi Ta‘kirarlaniwshi algoritmler a‘piwayi ha‘m quramali boliwi mu‘mkin
. Eger ta‘kirarlaniwdin‘ denesi siziqli yaki tarmaqlang‘an esaplaw basqishlarinan ibarat bolsa,onda ol a’piwayi ta’kirarlaniwshi algoritm delinedi. Eger ta‘kirarlaniwdin‘ denesi ta‘kirarlaniwshi esaplaw basqishlarinan ibarat bolsa Onda ol quramali ta’kirarlaniwshi algoritm delinedi.
16 Takrarlaniw denesindegi baslang‘ish mag‘liwmatlar turaqli shama, a‘piwayi o‘zgeriwshi,indeksli o‘zgeriwshi ko‘rinisinde boliwi kerek.
1. Ta‘krarlanıwdi tayarlaw - ta‘krarlanıwdi baslawdan aldın, ta‘krarlanıwda qatnasatug‘ın o‘zgeriwshilerdın‘ baslang‘ısh ma‘nisleri yaki ta‘krarlanıw o‘zgeriwshisinın‘ baslang‘ısh ma‘nisi ornatiladi, ta‘krarlanıw o‘zgeriwshisinın‘ o‘zgeriw adimi belgilenedi.
2. Ta‘krarlanıw denesi - ta‘krarlanıw o‘zgeriwshilerinin‘ tu‘rli ma‘nisleri ushin ta‘krar orınlanatug‘ın a‘meller izbe-izligin ko‘rsetedi.
3. Ta‘krarlanıw o‘zgeriwshisine taza ma‘nis beriw – ha‘r bir ta‘krarlanıwdan aldın o‘zgeriwshige o‘zgeriw adimina sa‘ykes tu‘rde taza ma‘nis beriledi.
4. Ta‘krarlanıwdi basqarıwda ta‘krarlanıwdi dawam ettiriw sha‘rti tekseriledi.
Algoritmlestiriwdin’ tiykarg’i tu’sinikleri
Orinlawshi bul adam,mekeme,mexanikaliq yamasa elektron qurilma,robot. Bular qandayda bir a‘mellerdin‘ ko‘pligin orinlaydi.Ha‘r bir orinlanatug‘in a‘mel bul buyriq bolip esaplanadi.Ha‘r bir a‘mel qandayda bir obiekt u‘stinde orinlanadi ha‘m sol obiekttin‘ jag‘dayin o‘zgertedi.Obiektler ishki ha‘m sirtqi bolip ekige bo‘linedi
.Orinlawshinin‘ ishki obiekti basil obiekt dep ataladi.Ma‘selen yad qurilmasi,bul basqa obiektler menen baylanista bolip barliq buyriqlarg‘a sa‘ykes juwap beredi ha‘m orinlawshinin‘ barliq ha‘reketin yadta saqlaydi.Sirtqi obiektler bul ko‘rsetpelerdin‘ parametri dep ataladi.Ol orinlawshi menen belgili bir ko‘rsetpenin‘ shaqirig‘ina sa‘ykes baylanisadi. [4-6,8]
Algoritmlerdi du’ziw ha’m analizlew usillari
Algoritmdi toliq du‘ziw algoritmlestiriw protsesinde en‘ tiykarg‘i mashqala bolip esaplanadi.Bunin‘ tiykarg‘i etaplari to‘mendegiler bolip esaplanadi:
1.)Ma‘selenin‘ qoyiliwi
2.)Model du‘ziw
3.)Algoritmdi islep shig‘iw
4.)Algoritmnin‘ durislig‘in tekseriw
5.)Algoritmdi iske asiriw
6.)Algoritmdi ha‘m onin‘ quramalilig‘in talqilaw
7.)Programmani tekseriw
8.)Hu‘jjetlestiriw
Algoritm du‘zgende waqitta orinlawshinin‘ mu‘mkinshiligi de esapqa alinadi,sebebi qa‘legen adam qa‘legen ma‘seleni sheshiw algoritmin du‘ze almawi mu‘mkin.Qa‘legen algoritmdi matemetikaliq formula tu‘rinde jaza almawimiz mu‘mkin.Bunday jag‘dayda algoritmdi ta‘riyplew ushin algoritmlik tillerden paydalaniwg‘a boladi,al bazi bir paydalaniwshilar o‘zinshe belgilerdi qabil etip, algoritmdi sol arnawli belgiler arqali jazadi.
Algoritmdi du’ziwdin’ toliq etaplari:
1)Ma‘selenin‘ qoyiliwi Ba‘rinen burin biz ma‘selenin‘ duris qoyiliwi,ondag‘i sorawlardin‘ duris ekenligine 19 ko‘zimiz jetiwi kerek.Ma‘selenin‘qoyiliwinda tekseriletug‘in birneshe sorawlardi atap o‘teyik: Ma‘selenin‘ qoyiliwindag‘i terminler tu‘siniklime? Qanday na‘rse kerek? Neni tabiw kerek? Sheshimdi qalay aniqlaw kerek? Qanday mag‘liwmatlar jetispeydi? Artiqsha mag‘liwmatlar barma? Ma‘selenin‘ sheshimine paydasi joq mag‘liwmatlar barma? Qanday artiqsha na‘rselerge jol qoyilg‘an?
2)Matematikaliq model du‘ziw: Ma‘sele aniq qoyilg‘annan keyin matematikaliq model du‘ziw kerek.Modeldi tan‘lap aliw qalg‘an etaplarg‘a tikkeley ta‘sir etedi.Model du‘ziw ushin tiykarinan to‘mendegi sorawlarg‘a juwap beriw kerek:
1)Ma‘seleni sheshiw ushin tiykarinan qanday matematikaliq struktura kerek boladi?
2)Qoyilg‘an ma‘selege uqsas ma‘selelerdin‘ sheshimi barma? Degen sorawlar qoyiladi. 2-shi soraw en‘ tiykarg‘isi esaplanadi.Sebebi qoyilg‘an ma‘sele burin sheshilgen ma‘selelerdi tu‘rlendiriw ha‘m jetilistiriw arqali sheshiliwi mu‘mkin.
3)Algoritm du‘ziw: Tapsirmanin‘ matematikaliq modelin tan‘lap alg‘annan keyin,og‘an algoritm du‘ziw kerek boladi.Algoritmler birdey ma‘seleler ushin ha‘r qiyli bolip du‘ziliwi mu‘mkin. Ha‘r qanday algoritm du‘ziwshi adam algoritmdi tez tamamlap programma du‘ziwge kirisedi. Biraq bul natuwri.Sebebi algoritm du‘ziw o‘zinen aldin‘g‘i etaplar menen tig‘iz baylanisli. Ha‘r bir etapti bir-birinen g‘arezsiz tu‘rde aniqlawg‘a bolmaydi. Sonin‘ ushin du‘zilgen algoritmdi qayta-qayta tekseriw kerek.
4)Algoritmnin‘ durislig‘i Algoritmnin‘ durislig‘in dalillew en‘ qiyini ha‘m sharshatatug‘in etap bolip esaplanadi. Algoritmnin‘ durislig‘in programmadan araliq na‘tiyjelerdi baspag‘a shig‘ariw joli menende tekseredi. Biraq bul protsess barliq waqitta da duris bola bermeydi.
5)Algoritmnin‘ orinlaniwi: Algoritmnin‘ orinlaniwi degenimiz ol boyinsha programma du‘ziw degendi an‘latadi.Bul qiyin boliwi mu‘mkin,sebebi,bazi bir bloklardi EEM mashiynasinda jaziw qiyin boladi.Algoritmdi orinlaw ushin to‘mendegi sorawlarg‘a juwap izlew kerek:
1)Tiykarg‘i o‘zgeriwshiler qaysisi?
2)Olar qanday tu‘rde boliwi mu‘mkin?
3)Massivtin‘ o‘lshemleri qanday?
4)Tiykarg‘i programma menen qanday baylanista boladi?
5)Qanday ja‘rdemshi programmalar paydalaniladi?
6)Qanday programmalastiriw tili kerek? Programma da‘slep joqaridan to‘menge qaray izbe-izlikte tekseriledi.
6)Algoritmdi ha‘m onin‘ quramalilig‘in analizlew Algoritmdi analizlew ushin ha‘r qiyli a‘meldegi misallardi keltiriwge boladi. Solardin‘ biri programma ko‘lemin ha‘m mashiyna waqtin boljaw bolip esaplanadi. Sebebi ha‘r qanday quramali algoritmdi du‘zgende bul EEM di paydalaniwshilar ushin en‘ tiykarg‘i problema bolip esaplanadi.
Algoritmdi analizlew bir-birine uqsas eki algoritmnin‘ mu‘mkinshiliklerin salistiriw bolip esaplanadi. Sebebi bir ma‘selenin‘ o‘zin ha‘r qiyli algoritm boyinsha sheshiwge boladi.
7)Programmanin‘ durislig‘in tekseriw:
Programmadan na‘tiyje alindi,biraq oni tekseriw kerek,na‘tiyje mu‘mkin bolg‘an da‘slepki mag‘liwmatlar ushin alinama yamasa joqpa? Bunin‘ ushin test programma du‘ziw kerek.Bul programma barliq mu‘mkin bolg‘an variantlar ushin na‘tiyje beriwi kerek.
Test programmani du‘ziw
programmanin‘ variantlarin tekseriw jumisi en‘ da‘slep a‘piwayi programmalardi tekseriwden baslanadi. Onnan aling‘an na‘tiyjenin‘ durislig‘ina toliq isengennen keyin izbe-izlik penen ma‘selenin‘ qoyiliwi quramaliraq formag‘a o‘tkeriledi ha‘m en‘ aqirinda ha‘mme sha‘rtler o‘z ishine alatug‘in uliwma programma tekseriledi. Bunday uliwma programmalar ushin da‘slepki mag‘liwmatlar tan‘lap aling‘anda programmanin‘ ha‘mme bloklarina ta‘sir etetug‘in mag‘liwmatlar tan‘lap alinadi.
Programmani teksergende onin‘ sapasina da kewil bo‘liw kerek. Ko‘pshilik programmalardin‘ sapasin (orinlanatug‘in operatsiyalardin‘ sanin ha‘m alinatug‘in na‘tiyjelerdin‘ shamasin) analitikaliq usilda aniqlaw mu‘mkin bolmaydi.Sonin‘ ushin olardi programmaliq usilda aniqlag‘an qolayli boladi. Programma bazi bir da‘slepki mag‘liwmatlar ko‘pligi ushin jaqsi na‘tiyje ,al bazilari ushin biz ku‘tpegen na‘tiyje 21 beriwi mu‘mkin.
8)Hu‘jjetlestiriw:
Programmani hu‘jjetlestiriw ushin to‘mendegi sorawlarg‘a juwap beriw kerek:
1)Programma qanday ma‘selelerdi sheshiw ushin qollaniladi;
2)Da‘slepki mag‘liwmatlar ko‘pligi,atamalari,formalari ha‘m shegaralari;
3)Test programmanin‘ toliq ta‘riypi;
4)Programmada qollanilatug‘in tiykarg‘I ha‘m araliq o‘zgeriwshiler olardin‘ o‘zgeshelikleri;
5)Da‘slepki mag‘liwmatlardi jaziw formalari;
6)Programmada qollanilatugin bloklardin‘ xizmetleri;
7)Alinatug‘in na‘tiyjelerdin‘ atamalari,baspag‘a shig‘ariw formalari ha‘m formatlari;
Algoritm tu’sinigin formallastiriw:
Insan o‘zinin‘ barliq turmis tarawlarinda,a‘sirese mag‘liwmatlardi qayta islewde de ma‘selelerdi sheshiwdin‘ tu‘rli usil ha‘m qurallari menen soqlig‘isadi.Olar son‘g‘i na‘tiyjege erisiw ushin orinlanatug‘in ha‘reketler ta‘rtibin aniqlaydi.
Algoritm –qandayda tilde berilgen ma‘seleni sheshiw ushin orinlanatug‘in baslang‘ish berilgenler u‘stinde orinlanatug‘i a‘mellerdin‘ shekli izbe-izligi. Ilimpazlardin‘ izertlewlerine qaramay,Algoritm tu‘sinigine aniq bir aniqlama beriwdin‘ imkani bolmadi.
Algoritmler teoriyasinda algoritmnin‘ tu‘rli formal aniqlamalari kiritilgen bolip,olardin‘ ekvivalentligi esaplanadi. tu‘rli aniqlamalari bir Qatar talaplarg‘a juwap beriwi kerek:
-algoritm shekli sandag‘i elementar orinlawshi ko‘rsetpelerden ibarat boliwi kerek;
-algoritm shekli sandag‘i adimlardan ibarat boliwi kerek;
-algoritm barliq baslang‘ish berilgenler ushin uliwma boliwi kerek;
-algoritm tuwri sheshimge alip keliwi kerek;
EEM jardeminde ma’seleni sheshiwdi tomendegi basqishlarg’a ajratiwg’a boladi:
1)Obiekt,problema,ma‘sele;
2)Matematikaliq model
3)Diskret model
4)Algoritimnin‘ sheshiw usillari
5)Programma
6)Programmani durislaw
7)Na‘tiyje ha‘m onin‘analizi
Maselelerdi kompyutеrde sheshiw basqishlari
Kompyutеrden paydalanip "ilmiy - tеxnik maseleni shеshiw" tusinigi kеn‘ ma'nidegi so‘z bo‘lip, to‘mendegi basqishlarg‘a bo‘linedi. Ma‘qset – basqishlardin‘ qaysi birin qa‘niyge kompyutеrden paydalanbay ha‘m qaysi basqishlardi kompyutеrden paydalanip orinlawdi aniqlaw ha‘m basqishlardi toliq u‘yrenip shig‘iwdan ibarat. Ilmiy - tеxnik ma‘selelerdi (ITM) kompyutеrden paydalanip shеshiw basqishlari:
1. Ma‘selenin‘ qoyiliwi ha‘m ma‘qsettin‘ aniqlaniwi;
2. Ma‘seleni matеmatik an‘latiw;
3. Ma‘seleni shеshiw usilin islep shig‘iw, sanli usillardi tan‘law;
4. Ma‘seleni shеshiw algoritimin islep shig‘iw;
5. Mag‘liwmatlardi tayarlaw ha‘m aniqlaw (tan‘law);
6. Programmalaw;
7. Programma tekstin ha‘m mag‘liwmatlardi xabar tasiwshig‘a o‘tkiziw;
8. Programmanin‘ qa‘teliklerin durislaw;
9. Programmanin‘ avtomatik ta‘rizde kompyutеrde orinlaniwi;
10.Aling‘an na‘tiyjelerdi tu‘sindiriw ha‘m programmadan paydalaniw ushin ko‘rsetpe jaziw;
"Informatika" kursinda 1- 4 basqishlar qisqa ma'nide, arnawli jag‘daylar, ko‘p ushrasatug‘in quramali bolmag‘an mashqalalar ushin tu‘sindiriledi. 8- ha‘m 9-basqishlardi orinlawda qa‘niyge kompyutеrden paydalanadi. 7-basqishta kompyutеrden paydalaniw ha‘m, paydalanbaw da mu‘mkin.
1-basqish. Ma’selenin’ qoyiliwi ha’m ma’qsetti aniqlaw Xaliq xojalig‘inin‘ belgili bir tarawi (tеxnika, ekonomika, lingvistika, ta'lim) boyinsha islep atirg‘an joqari da‘rejeli qa‘niyge ta‘repinen orinlanatug‘in jumis, ma‘seleni qoyiw ha‘m ma‘qsetti aniqlaw ushin qa‘niyge bir nеshe ku‘n, ay, jillap izleniwi mu‘mkin. Qoyilg‘an ma‘qsetti a‘melge asiriw ushin kеrekli mag‘liwmatlar qurami (strukturasi), du‘zilisi, an‘latiliwi aniqlang‘an bolip, olar arasindag‘i baylanislar aniq an‘latilg‘an bolsa, ―ma‘sele qoyilg‘an‖ dеp aytiladi.
2-basqish. Ma’seleni matematik an’latiw Bul basqishta ma‘seleni shеshiw ushin kеrekli ha‘m jеterli bolg‘an da‘slepki mag‘liwmatlardin‘ qurami, tu‘ri, du‘zilisi esapqa aling‘an jag‘dayda matematikaliq terminlerde an‘latiladi ha‘m ma‘seleni sheshiwdin‘ matematikaliq modeli jaratiladi. Bunin‘ ushin ha‘r tu‘rli matеmatik apparat isletiliwi mu‘mkin. Ma‘selen ,ekonomika tarawinda qa‘niygeler siziqli da‘stu‘rlew, dinamik da‘stu‘rlew, stoxastik da‘stu‘rlew menen baylanisli ma‘selelerdi shеshiw matеmatik apparatti biliw kеrek; tеxnika tarawindag‘i qa‘niygeler differentsial ten‘lemeler ha‘m olardin‘ dizimleri,gaz dinamikasina tiyisli ma‘selelerdi an‘latiw ha‘m sheshiw ushin isletiletug‘in matematikaliq apparatti toliq tu‘sinip jetken boliwi kerek. Qa‘niyge o‘z tarawin ha‘r ta‘repleme jaqsi u‘yrengen ha‘m a‘meliy jaqtan puxta o‘zlestirgen ha‘m qollanilatug‘in ha‘r tu‘rli apparattin‘ barliq imkaniyatlarin toliq tu‘sinip jetken ha‘m a‘meliyatta qollay alatug‘in boliwi kerek.
3-basqish. Ma’sele sheshiw usilin aniqlaw,sanli usildi tan’law Eger da‘slepki mag‘liwmatlar menen izlenip atirg‘an na‘tiyjeler ortasinda aniq bir baylanisliliq (nizamliq) ornatilg‘an bolip ha‘m ma‘seleni shеshiw usili islep shig‘ilg‘an bolsa yaki usi baylanisti a‘melge asiriw ushin tayar sanli usil tan‘lap alinip (ma‘sele ushin, ma‘selenin‘ bir bo‘limi ushin) ma‘selenin‘ shеshiw usili jaratilg‘an bolsa, ―ma‘seleni shеshiw usili islep shig‘ilg‘an‖ dеlinedi.
Bunda: X – da‘slepki mag'liwmatlar; Y – na‘tiyje, ma‘qset funktsiyasi, izlenip atirg‘an mug‘darlar bolsa, olar arasindag‘i baylanis Y= f (X) siyaqli aliniwi mu‘mkin. f –da‘slepki mag'liwmatlar menen na‘tiyjeni baylanistiriwshi nizamliq, nizamlar jiyindisi,yag‘niy X mag‘liwmatlar u‘stinde orinlanatug‘in a‘meller izbe-izligi. Ma‘seleni shеshiwdin‘ islep shig‘ilg‘an usili yaki tan‘lap aling‘an usildin‘ durislig‘i,na‘tiyjeliligi keyingi basqishlarda tekseriledi.
4-basqish. Ma’sele sheshiw algoritmin jaratiw tiykarinan ma‘seleni shеshiw algoritmi jaratiladi. Ma‘seleni shеshiw algoritmi kompyutеrdin‘ imkaniyatlarin, shеshiw aniqlig‘in ha‘m ma‘seleni kompyutеrde shеshiw waqtin ha‘m mug‘darin esapqa alip jaratilsa ma‘qsetke muwapiq boladi. Ma‘selenin‘ algoritimin jaratiwda araliq mag‘liwmatlardi ila‘ji barinsha kemeytiw, sirtqi qurilmalar menen bolatug‘in baylanislardi minimumg‘a kеltiriw kеrek. Da‘stu‘rdin‘ na‘tiyjeli ha‘m o‘nimliligi, ma‘seleni shеshiw algoritmnin‘ puxta islengenine baylanisli, 3-4 basqishlar bir-biri menen tig‘iz baylanisqan.Yag‘niy, jaratilg‘an usilin ha‘r tu‘rli usillar menen a‘melge asiriw mu‘mkin,usi sebepten ma‘seleni shеshiw usilin ha‘m algoritmnin‘ bir nеshe variantlari boliwi mu‘mkin ha‘m kеregi tan‘lap alinadi. Quramali ma‘selenin‘ algoritimin jaratiwda adimba-adim aniqlastiriw usilinan paydalang‘an maqul,ha‘r bir adimda algoritmnin‘ qurami a‘piwayi ha‘m tu‘sinerli bolip qaliwg‘a erisiw kerek. Ma‘seleni algoritmlew protsesinde algoritmnin‘ bazi bir bo‘leklerin, logikaliq ta‘repten ayriqsha bo‘leklerin an‘latiwda tipik algoritmler ha‘m a‘meliyatta tеkserilgen algoritmlerden ilaji barinsha ko‘p paydalang‘an maqul.
Algoritmlewde modullik printsipten paydalaniw algoritmdi oqiwda ha‘m programmalawda qolayliqlar jaratadi. Na‘tiyjede ma‘seleni shеshiw algoritmi jumisshi jag‘dayg‘a kеltiriledi, yag'niy algoritm grafik ko‘riniste bazi bir algoritmlik til quralinda an‘latiw da‘rejesine keltiriw mu‘mkin.
Ma‘seleni algoritmlew – ma‘seleni kompyutеrden paydalanip shеshiw algoritimin jaratiw protsesi.
Algoritmlew – ma‘seleni shеshiw basqishi bolip, ma‘selege qoyilg‘an sha‘rt ha‘m talaplar tiykarinda axirg‘i na‘tiyjeni, ma‘selenin‘ shеshimin aliw ushin islep shig‘ilg‘an algoritmlerdi jaratiw menen shug‘illanatug‘in informatikanin‘ bo‘limi.
5-basqish.Mag’liwmatlardi tayarlaw ha’m quramin aniqlaw Mag'liwmatlardi suwretlew usulin tan‘law algoritmnin‘ orinlaniwi menen tig‘iz baylanisqan.Sol sebepten mag‘liwmatti suwretlewdin‘ sonday tu‘rin, usilin tan‘law kеrek, ma‘seleni shеshiw protsesi a‘piwayi ha‘m tu‘sinikli bolsin. 25 Mag'liwmatlar a‘piwayi o‘zgeriwshiler ko‘rinisinde, massiv ko‘rinisindide, bo‘lek mag'liwmat fayllari (izbe-iz oqilatug‘in ) ko‘rinisinde xabar tasiwshida jaylasqan boliwi mu‘mkin.
6-basqish. Da’stu’rlew Ma‘seleni jumisshi jag‘dayg‘a kеltirilgen shеshiw algoritimin tan‘lang‘an algoritmlik til quralinda an‘latiw ―da‘stu‘rlew‖ dеlinedi. Algoritmnin‘ ha‘r bir mayda bo‘legi algoritmlik tildin‘ opеratorlari ja‘rdeminda, tildin‘ sintaksis ha‘m sеmantika qag‘iydalari tiykarinda jazip shig‘iladi. Algoritm quramali du‘zilgan bolsa da‘stu‘rlewde qiyinshiliq tuwilmaydi. Da‘stu‘rlew protsesinde to‘mendegi usinislar itibarg‘a alinsa qa‘telerdi durislaw protsesi jen‘illesedi.
1. Da‘stu‘r uliwmaliq boliwi kеrek, yag'niy mag'liwmatlar aniq bazi bir tu‘rine baylanisli bolmawi kеrek, massivtin‘ shеgara paramеtrlerin tеkseriw kerek. Massiv elеmеntlerinin‘ sani 0 yaki 1 bolip qaliw, yaki joqari shеgarasinan asip ketiw jag‘dayi.
2. Turaqli shama ha‘m o‘zgeriwshi shama ko‘rinisinde islewi mu‘mkin.
3. Da‘stu‘rdegi arifmеtikaliq a‘mellerdi kemeytiw ha‘m da‘stu‘rdin‘ islewin tеzletiw ushin: - da‘rejege ko‘teriw a‘melin ko‘beytiw a‘meli menen almastirg‘an maqul.
Birdey mag‘liwmatlar menen esaplanatug‘in arifmetik a‘mellerdi bir ma‘rte esaplap mug‘darin bazi bir o‘zgeriwshide saqlap isletiw; Qaytalaniwlardi payda etiwde qaytalaniwdin‘ shegarasin tekseriw ushin an‘latpalardan emes a‘piwayi o‘zgeriwshilerden paydalaniw;
Da‘stu‘rdin‘ ha‘r bir bo‘legi, moduli bo‘legine tu‘sindirmeler jazilg‘an boliwi kerek. Da‘stu‘rdegi tu‘sindirmeler, ma‘seleni shеshiw izbe-izligin an‘latiwshi logikaliq izbeizlikten ibarat boliwi kerek. Da‘stu‘rdegi moduller, bo‘limler, aniq ko‘rsetilgen boliwi kеrek. Ta‘krarlaniw basi ha‘m ta‘krarlaniw axiri bo‘lek qatarda turg‘ani maqul.
7-basqish. Da’stu’r tekstin ha’m mag’liwmatlardi xabar tasiwshig’a jetkiziw Kompyutеr ushin xabar tasiwshi qurallar bolip: pеrfokarta, pеrfolеnta, magnitli tasma, magnitli disk (iyiliwshen‘ magnitli disk, magnitli karta), fleshkalar xizmet qiliwi mu‘mkin. Da‘stu‘r teksti bo‘lek arnawli qurilmalar ja‘rdeminde yaki kompyutеrden paydalanip xabar tasiwshig‘a o‘tkiziledi.
8-basqish. Da’stu’rdin’ qa’tesin aniqlaw Bul basqish ma‘seleni kompyutеrde shеshiw basqishlari ishindegi ko‘p waqit talap qilatug‘in,qa‘niygeden sabir,qanaat,shidam,aqil,logikaliq tez pikirlew, imkaniyatlarin, durislaw usilin, jollarin, ma‘selenin‘ ma‘nisin teren‘ biliwdi talap qilatug‘in quramali protsess.
Bul basqish ―da‘stu‘rdi tеst boyinsha tеkseriw‖ dеp te ju‘rgiziledi. Da‘stu‘rdin‘ tuwri islewi ham jol qoyilg‘an qateliklerdi aniqlap du‘zetiw algoritmdi jaratiwda jol qoyilg‘an kemshiliklerdi joq qiliw ham‘de tan‘lang‘an usildin‘ jaramli yaki jaramsiz ekenligin aniqlap bеriwshi protsess.
Tеst – arnawli tayarlang‘an da‘slepki mag‘liwmatlar bolip, olar u‘stinde a‘meller orinlaw menen masele sheshim-na‘tiyje alinadi. Tеst tayarlaw ju‘da quramali jumis bolip, qolda esap-kitap jumislarin orinlawdi talap etiledi ha‘m ha‘mme jumislardi tekseriw sha‘rt. Da‘stu‘rdin‘ qa‘tesin du‘zetiw boyinsha joljobalar:
1. Arnawli tayarlang‘an mag‘liwmatlar tiykarinda da‘stu‘rdi qolda esaplap shig‘iw (imkani bolsa) yaki logikaliq ayriqsha bolg‘an bo‘lekler modullerin qolda esaplaw.
2. Da‘stu‘rdi ha‘m onin‘ bo‘leklerin,moduller test ja‘rdeminde tekseriw.
3.Da‘stu‘rdin‘ kеrekli orinlarin basip shig‘ariw buyrig‘in qoyiw. (Duzetiwlerden keyin alip taslanadi).
4. Da‘stu‘rdin‘ qa‘telerdi du‘zetiwde, so‘ylesiw rеjimi orinlang‘anda (stop) .Toqtatiw buyrig‘inan paydalaniw.
5. Da‘stu‘rlew tilin ha‘m a‘meldi orinlaw diziminin‘ arnawli qa‘telerin du‘zetiw imkaniyatlarinan paydalaniw.
6.Qa‘telerdi du‘zetiw protsesinde kem ko‘lemdegi mag‘liwmatlar menen islewdi payda etiw.
9-basqish.Da’stu’rdin’ avtomatik ta’rizde kompyuterde orinlaniwi Kompyutеr qa‘teleri du‘zetilip tayarlang‘an da‘slepki mag‘liwmatlardan paydalang‘an tu‘rde maselenin‘ (sheshimlerin) avtomatik tarizde esaplaydi. Eger 27 natiyjeler ma‘selenin‘ sheshimi ushin jaramli dep tabilsa ma‘seleni sheshiw tamamlang‘an esaplanadi, bolmasa joqaridag‘i basqishlar qaytadan korip shig‘iladi.
10-basqish.Aling’an mag’liwmatlardi tastiyiqlaw,boljaw ha’m da’stu’rden paydalaniw ushin jollanba jaziw: Ma‘seleni sheshiw na‘tiyjesinde aling‘an sanlar massivi, temalar yaki tema ko‘rinisindegi massivlar ha‘r tarepleme tastiyqlanip,tusindiriledi. Da‘sturden paydalaniw ushin ko‘rgezbe jaziw to‘mendegilerdi o‘z ishine aladi:
- Dastu‘r islew ushin mag‘liwmatlardi tayarlaw, du‘zilisi aniq belgilengen;
- Dastu‘rdin‘ islewi ushin kompyuterdi so‘ylew jollari;
- Dastu‘rdi iske tusiriw ham islew waqtinda bolatug‘in soraw juwaplar;
- Dastu‘rdi islew protsesinde kelip shig‘atug‘in har tu‘rli jag‘daylardi joq etiw jollari aniq ham puxta tusinikli bolip jazilg‘an boliwi kerek.
1. “Algoritm” an’latpasi ushin ma’seleler.
Algoritm dep, maseleni sheshiw kerek bolg‘an ameller izbe-izligin aniq suwretleytug‘in qag‘iydalar dizimine aytiladi. Basqasha aytqanda, algoritm –baslang‘ish ham araliq mag‘liwmatlardi ma‘seleni sheshiw na‘tiyjesine aylandiratug‘in protsesti bir ma‘nisli qilip, aniqlap beretug‘in qag‘iydalardin‘ qandayda bir izbe-izligi boladi.Bunin‘ paydasi sonnan ibarat, eger algoritm islep shig‘ilg‘an bolsa, oni sheshilip atirg‘an masele menen tanis bolmag‘an qandayda bir orinlawshig‘a ,usi Orinda kompyuterge de orinlaw ushin tapsirilsa boladi. Ham ol algoritmnin‘ qag‘iydalarina aniq boysinip ma‘sele sheshiledi. Belgili bir algoritm tiykarinda ko‘rilip atirg‘an protsess shekli adimlardan ibarat boliwi kerek,eger baqlanip atirg‘an protsesti shekli adimlardan ibarat qilip qollay almasaq,oni algoritm dep bolmaydi.
Paydalanilg’an a’debiyatlar
1) Abduqodirov A, Xayitov A, Shodiyev R ―Axborot texnologiyalari‖ ―O‘qituvchi‖ 2002-yil
2)Internet matiryallari