Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti musiqa, badiiy grafika va mehnat ta

UMUMIY XULOSALAR 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI. 
ILOVALAR. 
 

---

3 
 
Kirish. 
Mavzuning dolzarbligi. 
Respublikamiz 
mustaqillikka 
erishganligi 
sharofati 
bilan 
amalga 
oshirilayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ma‟rifiy-ma‟naviy o‟zgarishlar 
natijasida tarixiy, milliy, ma‟naviy qadriyatlarni o‟rganish, ularni tiklash, 
fuqorolarning ayniqsa o‟sib kelayotgan yoshlarni ongiga ularni singdirish 
imkoniyatlari yaratildi. Jamiyatni milliy asoslarda tarqqiy ettirish bilan bog‟liq 
vazifalar bosqichma-bosqich hal etilmoqda. Bugungi kunda bu boradagi ishlar, 
barcha sohalarda ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma‟rifiy jabhalarda o‟zining 
samarasini ko‟rsatmoqda. 
O‟zbekistonni ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlantirishning ustuvor 
yo‟nalishlarida ta‟lim-tarbiya tizimi, uning mazmuni va mohiyatini yangicha, 
milliy negizda shakllantirish alohida belgilangan. Bu esa Prezidentimiz 
I.Karimovning va hukumatimizning ta‟lim-tarbiyaga buyuk kelajak yaratish 
yo‟lidagi eng muhim omil sifatida qarayotganliklarining belgisidir. 
I.Karimov Oliy majlisning 1997-yilda bosib o‟tgan IX-sessiyasida so‟zlagan 
“Barkamol avlod – O‟zbekiston taraqqiyotining poydevori” nomli tarixiy nutqi 
ta‟lim sohasiga e‟tibor eng asosiy, dolzarb vazifalardan ekanligini quytidagicha 
bayon etgan edi: “Zamonaviy ta‟limning o‟zi nimadan iborat bo‟lishi 
kerak?...Bolalarimizga qachondan boshlab, qanday usulda va uslubda milliy 
qadriyatlarimiz va urf-odatlarimizni o‟rgatishimiz, chuqur anglashimiz kerak.”
1 
Yoshlar ta‟lim-tarbiyasida milliy g‟oyalarning aks ettishi xalqimizning asriy 
orzularining amalgam oshish inikosi hisoblanadi. Shu bois ham hozirgi kunda 
madaniyat va ma‟naviyat, ta‟lim va tarbiya ijtimoiy taraqqiyotning hal qiluvchi 
omiliga aylanib bormoqda. 
Kelajak taraqqiyoti va uni qanday kechishi ko‟p jihatdan uning 
bunyodkorlari tarbiyasiga bog‟liq. Ta‟lim va tarbiyani milliy negizini 
________ 

---

4 
1. Karimov I. Barkamol avlod –O‟zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: Sharq, 1997. 
-7-8 bet 
mustahkamlash, uni jahon ilm-fanining eng so‟ngi yutuqlarigatayangan holda
takomillashtirib borish, ilm fanni rivojlantirish, ijtimoiy faol, ma‟naviy yetuk, 
kasb-hunarli, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat va uni chuqur his 
etuvchi, ijodiy, erkin va mustaqil fikr yuritaoladigan shaxsni kamolga yetkazish 
davlatimiz siyosatida asosiy o‟rinni egallaganligi bejis emas. 
Ta‟lim 
sohasidagi 
islohatlarning 
nazariy 
asoslarini 
ifodalovchi 
“Ta‟limto‟g‟risida”gi qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ga asoslangan 
holda ta‟limning milliy modelini hayotga tadbiq etish ishlari bugungi kunda avj 
nuqtada izchil davom ettirilmoqda. 
Pedagogik kuzatuv va tahlillar hozirgi vaqtda ta‟lim va tarbiya ishlarini 
milliy qadriyatlarga tayangan holda har tomonlama to‟g‟ri ekanligini 
ko‟rsatmoqda. Buni xalqaro hamjamiyatimiz tomonidan e‟tirof etilayotganligidan 
ham ko‟rishimiz mumkin. 
Tarbiya tizimida estetik tarbiya alohida o‟rin tutadi. Shaxsni estetik 
tarbiyalash masalasi pedagogika, falsafa, san‟atshunoslik, adabiyot, san‟at xususan 
musiqa ta‟limi oldiga alohida vazifalarni qo‟yadi. 
Estetik tarbiya mohiyatida muayyan xalqning musiqasi, uning mazmunida 
o‟z ifodasini topgan milliy an‟analar urf-odatlar, xalq hayotining ma‟lum davrlari, 
ruhiyati, falsafasi ulkan tarbiyaviy ta‟sirchanlik kasb etadi. Har qanday xalq borki, 
uning madaniyatini musiqasiz, tasavvur etib bo‟lmaydi. Shu nuqtai-nazardan 
qaraganda vatanimiz hududida qaror topgan, shakllangan xalq musiqa merosi bilan 
yosh avlodni izchil tanishtirib borish, o‟quvchi-yoshlarni o‟zi yashab turgan hudud, 
vohaning o‟ziga xos musiqiy uslubi, folklori, an‟anaviy mumtoz kuy-qo‟shiqlari, 
shu bilan birga o‟sha yerdan yetishib chiqqan mahalliy ijodkorlar hayoti, yaratgan 
asarlari bilan tanishtirib boorish ularda milliy g‟urur, ong, tafakkurni va o‟z-
o‟zidan estetik madaniyatni shakllanishiga benihoya kuchli ta‟sir etadi. 

---

5 
Musiqada u yaratgan zaminda yashovchi el-usulning o‟ziga xos turmush 
tarzi, tili, tarixi, ishvasi, kiyinish madaniyati, raqslari, cholg‟u sozlari, to‟y-
bayramlarning eng muhim ko‟rinishlari mujassamlashadi.
Bu esa usha xalq haqida, uning o‟tmishi, buguni haqida muayyan tasavvur 
hosil qiladi. Bu o‟z navbatida yoshlarda o‟z vataniga xalqiga, milliy qadriyatlarga 
mehr-muhabbat va ongli munosabatni shakllantirishda beqiyos ahamiyat kasb 
etadi.
O‟zbekistonning har bir vohasiga tegishli o‟ziga xos musiqa madaniyati 
bilan o‟quvchi-yoshlarni musiqa darslarida tanishtirib borish, ularni 
ajdodlarimizning ilg‟or g‟oyalari va an‟analariga vorisligini ta‟minlaydi. 
Ma‟lumki O‟zbekiston sarhadida o‟ziga xos alohida farqli xususiyatlari biln 
ajralib turuvchi to‟rtta mahalliy uslublar qaror topgan. Bular, Qashqadaryo – 
Surandaryo, Buxoro – Samarqand, Farg‟ona – Toshkent, Xorazm musiqa 
uslublaridir. Har bir mahalliy uslubda o‟ziga xos shakllar, uslublar, an‟analar 
alohida janrlar va ijrochilik yo‟llari shakllanib kelgan. Umumta‟lim maktablarining 
7-sinf musiqa darsligida bu haqda qisqacha va muxtasar ma‟lumotlar berishgan. 
Bizga ma‟lumki, Samarqand va Buxoro qadim-qadimdan nafaqat O‟rta 
Osiyo, balki butin Sharqda ma‟lum va mashhur ilm-fan, madaniyat o‟choqlaridan 
biri bo‟lib kelgan. Bu vohada buyuk mutaffakkirlar olimlar faylasuflar, musiqachi-
san‟atkorlar yetishib chiqqan. Tarixning ma‟lum davrrlarida masalan, (Amir 
Temur va Temuriylar hukumronligi davrida) Samarqand va Buxoro (Somoniylar, 
Buxoro Amrligi) Buxoroda ilm-fan shu qatori musiqa ilmi va san‟ati gulab 
yashnagan. Shashmaqom san‟ati aynan mana shu o‟lkada shakllangan va bizgacha 
yetib kelgan va u bugungi kunda ham o‟zbek xalqining bebaho mumtoz musiqa 
boyligi sifatida e‟zozlanadi. 
Vohada uzoq davrlar davomida shakllangan musiqaviy janrlar, ijrochilik 
uslublari shu yerda yashovchi o‟zbek va tojik xalqlarining ijod mahsuli bo‟lib, 
uning eng muhim o‟ziga xos jihatlardan biri bu adabiyot va san‟at asarlarida “ikki 
tillilik”ning mujassamlashganligidir. 

---

6 
Tadqiqotimiz mavzusini tanlashda Samarqand Buxoro zaminida yashab 
kelgan o‟zbek va tojik xalqlariga birdek tegishli bo‟lgan musiqa madaniyatining 
o‟ziga xosligi va uning eng ommaviy va yetakchi janrlarini musiqa merosimiz 
gultoji hisoblanmish “Shashmaqom” haqida musiqa darsliklariga kiritilgan o‟quv 
materiallarini sinchiklab o‟rganib, tahlil qilib chiqdik. Xulosalarimiz shunday 
bo‟ldiki musiqa darsliklaridan o‟rin olgan ma‟lumotlar, bilim va tushunchalar 
mazmunan va hajman judaham cheklangan (o‟quv soatlari). Bu esa mazkur 
vohalarda qaror topgan musiqa merosi xususida o‟quvchilarda zarur bilim, 
tushuncha va tasavvurlarni hosil qilish imkonini bermaydi. Bu esa kengroq 
diapazonda o‟quvchilar tomonidan aniq, keng qamrovli bilimlarni egallashlarida 
ko‟maklashuvchi qo‟shimcha ma‟lumotlarni va ularni o‟quvchilarga yetkazish 
bo‟yicha o‟quv mashg‟ulotlari samaradorligini ta‟minlovchi o‟qitish usul, shakl va 
vositalarini aniqlashni taqazo etadi. Muammoni aynan manashu yo‟sinda maxsus 
tadqiq qilinmaganligi uning musiqa pedagogikasida dolzarblik kasb etishini 
bildiradi. Shunga ko‟ra tadqiqot mavzusi “O’zbek xalq musiqasining mahalliy