Allanazarova dilafruzning

II.BOB. O‘ZBEKISTONDA XIZMATLAR SOHASINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
2.1.XIZMATLAR SOHASINI RIVOJLANTIRISHNING XORIJ TAJRIBASI
Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida ro`y berayotgan tub o`zgarishlar xizmat ko`rsatish va servis tushunchasiga ham nazariy ham amaliy jihatdan yangicha yondashuvni taqozo qilmoqda.
XX asrning oxiridan boshlab chet el iqtisodchilari o‘zlarining ishlanmalarida xizmat ko`rsatish faoliyati samaradorligi ko`rsatkichlarini ilmiy jihatdan tadqiq qilishga ommaviy shaklda e‘tibor qarata boshladilar. Shunday qilib, XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab xizmat ko`rsatish sohasining rivojlanib borishi insonlar moddiy farovonligi va turmush sifati darajasini oshishiga olib keldi.
Ma‘lumki, XIX asrning oxirlarida E.Engel tomonidan aholi daromadini o`sishi bilan iste‘mol tarkibini o`zgarishini statistik jihatdan bog‗liqligi asoslangan edi. E.Engelning qoidasiga ko`ra, aholining turmush sharoiti va daromadlari darajasi qanchalik yuqori bo`lsa, iste‘molchi sarfining katta qismini yuqori sifatli tovarlar va xizmatlarga sarflaydi. Ya‘ni, bitta gap bilan aytganda, aholining daromadlari qanchalik yuqori bo`lsa, ular oilaviy byudjetining kam qismini oziq-ovqat mahsulotlariga, ko`p qismini esa servis xizmatlariga sarflashadi. Rivojlangan mamlakatlarda oilaviy byudjetning 18-20%i oziq-ovqat mahsulotlarining iste‘moliga, 35-40%i esa xizmatlarga sarflanadi. Xususan, turli xil tovar va xizmatlarga to`lov qobiliyatini daromadga nisbatan egiluvchanlik koeffitsenti va boshqa yo`nalishdagi tadqiqotlar buning yaqqol isboti bo‘ladi. Masalan, V.Fyuks xizmat ko`rsatish sohasini kengaytirish sabablaridan biri sifatida sanoat va qishloq xo`jaligiga nisbatan xizmat ko`rsatish sohasida unumdorlikni past darajada o‗sishi deb hisoblaydi. V.Fyuks tomonidan, sanoat, qishloq xujaligi va xizmat ko‗rsatish sohasida ish bilan bandlik taqsimoti aholi jon boshiga to`g`ri keladigan real yalpi ichki mahsulot bilan chambarchas bog`liq 109 degan fikri o`z tasdig`ini topmoqda. Uning ta‘kidlashicha, agarda qishloq xo`jaligi hissasi daromadlarga talab elastikligi farqi bilan tushuntirilsa, xizmat ko`rsatish sohasidagi o`zgarishlar uchinchi sektor (xizmat ko`rsatish)ni birinchi (qishloq xo`jaligi) va ikkinchi (sanoat) sektorga nisbatan past unumdorlik darajasi bilan ifodalanadi. Bu haqida sanoatda yalpi omilli unumdorlik o`sishi va xizmat ko`rsatish sektorini rivojlanishi o`rtasidagi yuqori korrelatsiya koefitsenti mavjudligidan dalolat beradi. Xorijiy iqtisodiy adabiyotlarda milliy xo`jaliklarning alohida tarmoqlarida unumdorlik (samaradorlik) darajasidagi farq XX asrning 70 yillaridan tadqiqot predmeti bo`la boshlagan. O`sha davrdayoq kapital sig`imining yuqoriligi bilan ajralib turadigan (sanoat va qurilish xo‗jaligi) iqtisodiyot sektorlariga nisbatan jonli mehnati ko`p bo`lgan tarmoqlarda (xizmat ko`rsatish) unumdorlik yuqoriligi tan olingan. Bu haqida V.Baumol, S.Blekmen va E.Volflor o`z tatqiqotlarida to‘xtalib o`tishgan.
Quyidagi jadvalda 1995-2015-yillarda rivojlangan mamlakatlarda xususiy unumdorlik ko`rsatkichlaridan birining o`sish sur‘ati statistikasi keltirilgan.
5-Jadval