Alqoritmləşdirmənin tədrisi metodikası. Alqoritmləşdirmə istiqamətində tədrisin məzmunu

---

Alqoritmləşdirmənin tədrisi metodikası. 
Alqoritmləşdirmə istiqamətində tədrisin məzmunu. 
Alqoritm anlayışının 
daxil edilməsi zamanı şagirdlərin diqqətini ona yönəltmək lazımdır ki, alqoritm tərtib 
edərkən əsas obyekt olaraq alqoritmin icraçısı götürülür. İcraçı elə bir obyekt və ya 
subyektdir ki, alqoritm onun üçün qurulur. İcraçı sözünün mənasını başa salmaq üçün 
müəllim uşaqlara belə suallarla müraciət edə bilər: 
-
Ananız sizi mağazaya göndərərkən sizə nə almaq haqqında dəqiq tapşırıqlar 
verir: Nə almalısınız? Nə qədər miqdarda almalısınız? və sairə. Bu halda siz ananızın 
qurduğu alqoritmin icraçısı olursunuz. 
Daha sonra alqoritmin icrası anlayışını daxil edərkən şagirdlərin diqqətini belə 
bir istiqamətə 
yönəltmək lazımdır: alqoritmi icra etmək üçün icraçıya nələr lazımdır (ilkin verilənlər 
– pul, ərzaq, ədədlər və s.). Məsələn, riyazi məsələni həll etmək üçün icraçı 
ədədlərdən istifadə edir. Sizə lazım olan insanın telefon nömrəsini tapmaq üçün isə 
onun adı, soyadı, ata adı, ünvanı, telefon kitabçası və s. kimi ilkin verilənlər lazımdır. 
Bütün bu məlumatları daxil etdikdən sonra müəllim şagirdlərə alqoritmin nə 
olduğunu və daha sonrakı dərslərdə alqoritmin xassələrini, növlərini, qurulmasını, 
blok –sxemlərlə təsvirini və s. öyrədir.
Alqoritm – qarşıya qoyulan məsələni həll etmək üçün yerinə yetirilən 
əməliyyatlar ardıcıllığıdır. Latınca – qayda-qanun deməkdir. Alqoritm 780-850- ci 
illərdə Xarəzmdə yaşamış məşhur özbək alimi Məhəmməd ibn Musa əl-Xarəzminin 
adının latın hərflərilə olan yazılışıyla bağlıdır. Əl-Xarəzminin yazdığı traktatın XII 
əsrdə latın dilinə tərcümə olunması sayəsində avropalılar mövqeli say sistemi ilə tanış 
olmuş, onluq say sistemini və bu say sistemində hesab qaydalarını alqoritm 
adlandırmışlar. 
Alqoritm məzmun xəttinin tədrisində şagirdlər 3- cü sinifdən xətti, budaqlanan 
və dövri alqoritmləri blok-sxemlər vasitəsilə təsvir etməyi öyrənir, onlara aid 
müxtəlif məzmunlu tapşırıqları yerinə yetirirlər. Məsələn, riyaziyyat dərsindən evə 
verilmiş misalların 
həlli, yemək yeyilməsi, dağılmış əşyaların yerdən yığılması, telefonla dostuna zəng 
etmək, krossvordun həll edilməsi və s. kimi proseslərdə şagirdlər dövrləri 
–
yəni təkrarlanan hərəkətləri ayırd etməyi öyrənirlər. Bu proseslərin hər biri üçün 
təkrarlanan hərəkətlər və bu hərəkətlərin sayı tapılır. Misalların həlli prosesində bir 
misalın həlli təkrarlanan hərəkət, misalların sayı isə bu hərəkətlərin sayıdır. Bunun 
kimi, krossvordun həllində sözlərin tapılması təkrarlanan hərəkət, tapılmalı sözlərin 
sayı isə təkrarlanan hərəkətlərin sayıdır. Suyun bir qabdan digərinə tökülməsi, qum 
saatı ilə vaxtın ölçülməsi məsələləri də alqoritm anlayışının öyrədilməsində istifadə 
oluna bilər. Müəllim “5 və 8 litrlik iki qabdan istifadə etməklə 6 litr suyu krandan 

---

boş qaba necə tökmək olar?”, “7 və 
11 dəqiqəlik qum saatları ilə 15 dəqiqə vaxtı necə qeyd etmək olar?“ tipli 
məsələlərdən istifadə edə bilər. Bu tip məsələlərin həllini aşağıdakı kimi cədvəllər 
vasitəsilə göstərmək əlverişlidir: 
Əməliyyat 
tutum 
5 
8 
6 
1-ci addım 
0 
8 
0 
2-ci addım 
5 
3 
0 
3-cü addım 
5 
0 
3 
4-cü addım 
0 
5 
3 
5-ci addım 
0 
8 
3 
6-cı addım 
5 
3 
3 
7-ci addım 
5 
0 
6 
İkinci məsələnin həlli: Qum saatlarının hər ikisini eyni vaxtda 
boşalmağa qoyuruq. 7 dəqiqəlik saatın qumu tökülüb qurtardıqda 11 dəqiqəlik 
saatı çeviririk. Onun qumu isə 11-7=4 dəqiqəyə tökülər. Ardınca 11 dəqiqəlik 
saatı bir də qoysaq, 4+11=15 dəqiqəlik vaxtı ölçə bilərik. 
“İcraçı bu əməliyyatları yerinə yetirir: 2-yə vurma və 1 əlavə etmə. Bu 
üsulla 1 ədədindən 30 ədədinin alınması alqoritmini yazın.” tipli məsələlər də 
alqoritmin icraçısı anlayışının düzgün mənimsədilməsi üçün uyğun 
məsələlərdir.