Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
KİÇİK QAFQAZIN ŞİMAL - ŞƏRQ HİSSƏSİNİN QAYA VƏ TÖKÜNTÜLƏRİNİN
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ ФЛОРИСТИЧЕСКИЕ БИОРАЗНООБРАЗИЯ СКАЛЬНО-ОСЫПНОЙ РАСТИТЕЛЬНОСТИ СЕВЕРО-ВОСТОЧНОЙ ЧАСТИ МАЛОГО КАВКАЗА
- SUMMARY FLORISTIC BIODIVERSITY OF ROCKY TALUS VEGETATION OF THE NORTH- EASTERN PART OF THE MINOR CAUCASUS
- UOT 622. 342: 581.525 ŞİRVANIN DÜZÜNÜN QARAĞANLIQ ( SALSOLETA DENDROİDES) FORMASİYASININ BİOEKOLOJİ XÜSUSIYYƏTLƏRI
|
KİÇİK QAFQAZIN ŞİMAL - ŞƏRQ HİSSƏSİNİN QAYA VƏ TÖKÜNTÜLƏRİNİN FLORA BİOMÜXTƏLİFLİYİ Novruzov V.S., Aslanova Y.A. Gəncə Dövlət Universiteti
Qaya və töküntü ekosistemi Kiçik Qafqazda, o cümlədən şimal-şərq hissəsində böyük fəza əmələ gətirir. A.A.Qrossheym “Qafqazın bitki örtüyü” əsərində [4] yazır: “Qafqazda xüsusilə onun mərkəz hissəsində qaya töküntü landşafı çox böyük inkişaf mərhələsinə çatmışdır.”V.C.Hacıyevin əsərlərində [1,2,6] Böyük və Kiçik Qafqazın yüksək dağlğın qaya və töküntü bitkiliyini haqqında müəyyən məlumat verilmişdir. Azərbaycanın yüksək dağlığı üçün problemin planlı tədqiqi indiyə qədər aparılmamışdır. Problemin həll olunmamasının səbəbi qaya və töküntülərin rast gəlindiyi yerlərin il boyu əlçatmaz olmasıdır. Bu problemin həlli sitogenez qanunauyğunluqlarını dərk etmək, nadir endemik və relik növləri aşkar etmək, ekologiyasını öyrənmək, son nəticədə səmərəli istifadə etmə yollarını müəyyən etməyə imkan verir.
Tədqiqatlar 2010-2012-cü illərdə Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsində Qoşqar dağ (3361m), Hinal dağ (3367), Kəpəz dağ (3065m) sistemlərində aparılmışdır. Tədqiqatların aparılmasında marşurut stasionar və kameral metodlardan istifadə olunmuşdur. Eyni zamanda Botanikada istifadə olunan floristik, floristik-sistematik, areoloji, botaniki-coğrafi, fitosenoloji, statistik metodlar nəzərə alınmışdır [1,2,3,4,5,7,8,9]. Marşurutlar orta dağ qurşağından başlayıb subnival və nival qurşaqlarına qədər dağ suxurları, yarğanları, çılpaq və eroziyaya uğramış suxurları və töküntüləri əhatə etmişdir.
Ədəbiyyat materialları və çöl tədqiqat materiallarının işlənməsi nəticəsində Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qaya və töküntülərinin flora biomüxtəlifliyinin 32 fəsilə, 104 cins, 180 növdən ibarət olması aşkar olunmuşdur (Cədvəl 1). Cədvəl 1 Qaya və töküntü bitkiliyinin sistematik strukturu Fəsilələrin adı Cinslərin miqdarı Növlərin miqdarı Polypodiaceae 3 5
4 4 Selaginellaceae 1 1 Cupressaceae 1 2 Poaceae 13 23
Cyperaceae 1 3 Juncaceae 1 1 AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Qaya və töküntü bitkiliyinin 11 fəsilə 128 növü əhatə edərək, floranın 71%-ini təşkil edir. Bu bitkiliyin formalaşmasında Poaceae (23 növ), Caryophyllaceae (21 növ), Asteraceae (17 növ), Brassicaceae (12 növ), Fabaceae (12 növ), Campanulaceae (10 növ) fəsilələri əsas yer tutur. Florada fəsilədə olan növlərin orta sıxlığı 5,6 cinslərin orta sıxlığı isə 1,7-dir. Florada əsas yer tutan aparıcı fəsilələr 2 №-li cədvəldə verilir. Cədvəl 2 Əsas aparıcı fəsilələr
Alliaceae 1 2
1 1 Caryophyllaceae 7 21
Ranunculaceae 5 6 Papaveraceae 1 1 Brassicaceae 9 12 Crassulaceae 2 8 Saxifragaceae 1 6 Rosaceae 3 3 Fabaceae 7 12 Rhamnaceae 1 1 Violaceae 1 3 Apiaceae 2 2 Anacardiaceae 1 1 Primulaceae 1 3 Plumbaginaceae 2 2 Gentianaceae 3 4 Boraginaceae 4 4 Lamiaceae 5 7 Scrophulariaceae 3 6 Rubiaceae 2 4 Valerianaceae 2 3 Campanulaceae 1 10 Asteraceae 13
17 Juncaginaceae 2 2
104 180
Fəsilələrin adı Cinslərin miqdar Növlər miqdar Poaceae
13 23
Caryophyllaceae 7 21 Asteraceae 13
17 Brassicaceae 9 12
Fabaceae 7 12 Campanulaceae 1 10 Crassulaceae 2 8 Lamiaceae 5 7 Saxifragaceae 1 6 Ranunculaceae 5 6 Scrophulariaceae 3 6 Cəmi: 66 128
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Cinslərdə növlərin sayı da qeyri bərabər paylanmışdır. Belə ki, 7 cins 41 növlə təmsil olunaraq floranın 22,1%-ini təşkil edir (Cədvəl 3) Cədvəl 3 Əsas aparıcı cinslər
Qaya və töküntülüyün sərt eksterimal şəraiti fəsilə və cinslərə daxil olan növlərin spektrdə yüksək mövqe tuta bilməsinə səbəb olmuşdur.
Avstraliyanı əhatə edir. Növ paleogendə əmələ gəlmişdir. Paleoendemik kimi Qoşqar dağ sistemində qayalıqlar arasında tez-tez rast gəlməsi növün əcdadlarının dağ sistemləri ilə əlaqədar olmasını göstərir. Tədqiqat ərazisində bütün dağ sistemlərində Campanula cinsi (10 növ) dominantlıq təşkil edir. Qaya və töküntü florasının 5,5 %-i Campanula cinsinin payına düşür.
Qaya və töküntü bitkiliyinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyündən, yamacın mailliyindən, daş suxurlarının fiziki və kimyəvi xüsusiyyətlərindən, töküntülərin mexaniki yerləşməsindən asılı olaraq bitki örtüyü eyni deyildir. Tədqiqatlar nəticəsində aşkar oldu ki, bitkinin formalaşmasında əsasən aşağıdakı amillər əsas rol oynayır. 1. Yamacın dikliyi və mailliyi 2. Su, eroziya və parçalanma prosesi 3. Torpaq əmələgəlmə prosesi Yamacın dikliyi 20-30º-yə şatdıqda ümumi örtük 60-70 %-ə çatır. Taxılların (siyav və tonqalotu) fitosenozda inkişafı azalır. Şırımlı topalın (Festuca varia Haenke in Yacquin
subdominant rolunu oynayır. Rütubətli yerlərdə Carex tristis Bieb., quru yüksəkliklərdə Allium oreophilum C.A.Mey. formalaşmışdır. Töküntülü yamaclarda isə bitki örtüyü çox zəifdir. Proyektiv örtüyü 25-30%-dir, torpaq örtüyü isə çınqıllıdır. Bitki örtüyündə yarım- kolcuqlarda Agropyron imbricatum Roem.et.Schult., Allium oreophilum C.A.Mey., Koeleria
formalaşmışdır. Qaya və töküntü florasının coğrafi areal tiplərinə görə təhlili 4 saylı cədvəldə verilir.
Cədvəl 4 Qaya və töküntü florasının coğrafi areal tiplərinə görə təhlili Areal tipi Növlərin miqdarı
% Qədim
15 8,3
Boreal 104
57,8 Kserofit 14 7,8
Cinslərin adı Növlər miqdar Campanula 10
Minuartia 6 Sedum 6 Saxifraga 6 Alopecurus 5 4 Draba 4 Cəmi: 41
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Səhra
5 2,8
Qafqaz 30
16,7 Kosmopolit 4 2,2
Məlum olmayan 8 4,4 Qaya və töküntü bitkiliyinin florasının biomorfoloji qruplara görə təhlili göstərir ki, floranın əsasını ot bitkiləri təşkil edir. Ot bitkiləri 175 növdür. Rosa brotherorum Chrshan,
Cədvəl 5 Floranın biomorfoloji qruplara görə təhlili Biomorfoloji qruplar Növlərin miqdarı % Birillik 8 4,44
İkiillik 10
5,56 Çoxillik 157 87,22
Yarım kol 1 0,56 Kol 4 2,22 Fitosenoloji analiz göstərir ki, qaya və töküntü bitkiliyinin əsasını petrofitlər təşkil edir. 112 növ tipik qaya, 19 növ töküntü, 49 növ isə qaya və töküntülərdə yayılmışdır. Bitmə yerlərində Rhytidiadeiphus triquetrus, Rhytidium rugosum (Hedw.) Kindb., Dicranum spadiceum Lett. kimi mamır, Rhizocarpon, geographicum, Lecanora polytropa, Acpicilia cupreoatra, Lecidea goniophila, L. Lapicida, L.cinereoatra və s. kimi şibyə növləri dominantlıq edir. Alınmış nəticələr Kiçik Qafqazın şimal-şərq hissəsinin qaya və töküntü bitkiliyinin flora və bitkiliyinin inventralizasiyası üçün əsas hesab oluna bilər. Çılpaq qayaların üzərində bitki örtüyünün formalaşmasının təsviri Qafqazın qaya və töküntü bitkiliyinin səmərəli istifadə olunması və tədqiqində istifadə oluna bilər. ƏDƏBİYYAT 1. Гаджиев В.Д. Высокогорная растительность Большого Кавказа. (в пределах Азербайджана) и ее хозяйственное значение. Баку: Элм, 1970, 282с. 2. Гаджиев В.Д. Анализ флоры высокогорий Малого Кавказа. Баку, 1971 3. Гурбанов Е.А. Флора и растительности Атропатанской провинции.Автореферат докт. дисс., Баку.2004, 59 с. 4. Гроссгейм А.А. Растительный покров Кавказа. Изд. Моск. об-ва испыт. природы, 1948, с.15-264 5. Əsgərov A.M. Azərbaycan florasının konspekti.Bakı, 2010. 183 s. 6. Hacıyev V.C. Azərbaycanın yüksək dağlıq bitkiliyinin ekosistemi. Bakı, 2004, 97s. 7. Новрузов В.С. Флорогенетический анализ лишайников Большого Кавказа и вопросы их охраны. Ваку: Элм 1990. 321с. 8. Novruzov V.S. Fitosenologiyanın əsasları (geobotanika). Bakı:Elm 2010.306s. 9. Шхагопсоев С.Х., Волкович В.Б. Растительный покров Кабардино-Балкарии и его охрана. Налчик,Елбрус, 2002. 10. Флора Азербайджана. Т.I-VIII. Баку, 1950-1961. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
РЕЗЮМЕ ФЛОРИСТИЧЕСКИЕ БИОРАЗНООБРАЗИЯ СКАЛЬНО-ОСЫПНОЙ РАСТИТЕЛЬНОСТИ СЕВЕРО-ВОСТОЧНОЙ ЧАСТИ МАЛОГО КАВКАЗА
Новрузов В.С., Асланова Е.А. На основании имеющихся литературных данных, а также собственных сборов из различных горных систем высокогорий Малого Кавказа установлено 180 видов, относящихся к 32 семействам и 104 родам скальной и осыпной растительности. В статье приводится систематический, биоэкологический, географический анализы флоры.
Ключевые слова: скала, осыпь, экосистема, семейство, род, вид
FLORISTIC BIODIVERSITY OF ROCKY TALUS VEGETATION OF THE NORTH- EASTERN PART OF THE MINOR CAUCASUS
Novruzov V.S., Aslanova Y.A. Based on the available reference information as well as personal collections from the various mountains ranges of highlands of the Minor Caucasus for rocky and talus vegetation 180species belonging to 32families and 104genera have been established. A systematic, biological, ecological and geographical analyses of the flora are carried out in the article.
Key words: rock, ecosystem, family, genus, species AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 622. 342: 581.525 ŞİRVANIN DÜZÜNÜN QARAĞANLIQ (SALSOLETA DENDROİDES) FORMASİYASININ BİOEKOLOJİ XÜSUSIYYƏTLƏRI
Mövsümova F. Q. Azərbaycan MEA Botanika İnstitutu
bioekologiyasının öyrənilməsi üzrə 2010-2011-ci illərdə aparılmış fitosenoloji tədqiqatların nəticələrindən bəhs edilir. Tədqiqat işində qarağanlıq formasiyasının (Salsoleta dendroides) müasir şəraitdə flora tərkibi, təsnifatı və qış otlağında rolu müəyyənləşdirilmiş, biotoplarda deqredasiya əleyhinə əməli təklifər verilmişdir. Açar sözlər: Şirvan düzü, şorangəlik səhrası, Salsola dendroides, edifikator, formasiya, bioekologiya
Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq hissəsində Kür-Araz ovalığında səhra birkiliyinin landşaft əmələ gətirdiyi ərazilərindən biri də Şirvan düzüdür. Müasir ekoloji şəraitdə gedən qlobal dəyişiklərlə əlaqədar olaraq, 60-70 il əvvəl Şirvan düzünün bitkiliyində interzonallıq edən və mozaika şəklində rast gələn halofit bitkiliyi hazırda tərəkimilər (Chenopodiaceae Vent.) fəsiləsinin nümayəndələrinin üstünlüyü ilə zonallıq təşkil edir. Illərlə davam edən güclü şoranlaşma prosesi nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, minerallaşmış qrunt sulu və güclü duzlaşmış torpaqlarda, xüsusiilədə Şirvanın cənub-şərq hissəsindəki ərazilərdə-Şirvan, Kürdəmir, Ucar, Ağdaş, Ağcabədi rayonları ətrafındakı bitkilikdə geniş yayılan və xarakterik fitosenozlarından biri də qarağanlıqdır (Salsoleta
gətirir. Qarağan ovalıqlardan başlayaraq dağətəyi hissələrə qədər şoran və zəif duzlaşmış biotoplarda bozumtul- yaşıl aspekt əmələ gətirir. Qarağan və ya ağacvari şorəngə Salsola dendroides Pall. tərəkimilər (Chenopodiaceae) fəsiləsinin şorəngə (Salsola L.) cinsinə aiddir, o səhra və yarımsəhralarda olduqca böyük ərazilərdə təbii landşaft əmələ gətirir. A.A.Qrossheym [7] qarağanı İran-Turan coğrafi areal tipinə aid etmişdir.
Tədqiqat işinin materiallarını 2010-2011-cu illərdə Kür-Araz ovalığının Şirvan düzənliyinin müxtəlif ərazilərində marşrut, yarımstasionar qaydada aparlmış geobotaniki təsvirlərdən alınan məlumatlar və ərazidən toplanılan 300-ə yaxın herbari nüsxələri təşkil etmişdir. Herbarilər taksonlar üzrə təyin edilərək, sistemləşdirilmiş və S.K. Çerepanova [14] görə dəqiqləşdirilərək, adlandırılmışdır. Tədqiqat obyekti olan Şirvan düzünün qarağanlıq formasiyasının bioekoloji xarakteristikasını məyyənləşdirilməsi məqsədilə ümumi qəbul olunmuş geobotaniki metodlardan [4,5,8,10,11,13] istifadə edilmiş, bu istiqamədə alimlərin apardığı tədqiqat ışlərinə [1, 2,3,8, 9] istinad olunmuşdur.
Qarağan kolunun quruluşunun öyrənilməsinə həsr olunmuş ədəbiyyatlara, E.M. Raçkovskini [12] istisna etməklə demək olar ki, rast gəlinmir. Yarımkolcuq qarağanın quruluşunu analiz etmək üçün Şirvan düzünün müxtəlif tədqiq olunan ərazilərindən müxtəlif AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
yaş dövrlərində olan 50 nüsxə qarağan toplanmış, həmçinin AMEA Botanika İnstitutununnn Mərkəzi herbari fonduna baxış keçirilmişdir. Qarağanın vegetasiya müddəti 240-250 günü əhatə edir. Qarağanın cücərtiləri Şirvan düzənliyində mayın ortalarından görünməyə başlayır. Bu dövrdə qarağan 5-7 tüklü ilk yarpaqcıqdan ibarət kiçik yumaqcıq şəklində olur və aydın seçilən kök boğazının üzərindəki təpə tumurcuğundan cücərtilər inkişaf etməyə başlayır. Cücərtilərin hündürlüyü 5 mm-2 sm olur. Qarağanın vegetasiyası payza qədər davam edir. Cücərtilər iyunun ortalarında 3-6 sm-ə çatır. Yayda güclü istilər başlayanda vegetasiya dayanır, qarağan dinclik dövrünə kecir. Qarağanın sonrakı vegetativ inkişafı payızda sürətlə gedir. Qarağanın birillik zoğlarının bazal hissəsindən bərpa və yatmış tumurcuqlar inkişaf edir. Onun coxillik əsası birillik zoğlarla birlikdə coxillik quruluşunu formalaşdırır. Qarağan kaudeksi, zoğlar və yatmış tumurcuqlar hesabına hər il yoğunlaşır. O, vegetativ inkişafın 4-5-ci ilində generativ fazaya geçərək – generativ illik zoğlar əmələ gətirir. Yaxşı inkişaf etmiş kollarda bu zoğların hündürlüyü 60 sm-ə çatır. Ikinci ili budaqcıqlar, tək-tək çiçəklər görünür. Qarağanın bütün cavan budaqlarını 3 kateqoriyaya ayırmaq olar: güclü inkişaf edənlər, orta inkişaf edənlər və zəif inkişaf edənlər. Qarağanın cavan budaqları məhv olma hüdudlarına görə müxtəlifdirlər. Zəif və orta inkişaflı zoğlar kolun əsasından məhv olamağa başlayırlar. Güclü inkişaflı zoğlar isə kök boğazının 5-6 sm yerləşən birincili həyat qabiliyyətli tumurcuqlarında öz inkişafını başa çatırır. Beləliklə, qarağanın illik zoğlarının quruluşu və inkişafı olduqca sadədir. Qarağanın kök sistemi başlıca olaraq əsas kök üzərində horizontal istiqamətdə inkişaf edir və tünd qara rəngdədir. Qarağan istilik sevən bitkidir. Onun inkişafı 8-10 0 C temperaturda başlayıb, 12-16 0 C temperaturda başa çatır. Qarağan vegetativ inkişafa aprelin əvvələrində, çiçəkləməyə sentyabrın əvvəlində - oktyabrın axırında başlayır. T.N. Vitoviçə [6] görə qarağanın çiçəkləri ikicinsli olub, tək-tək yuxarı yarpaqların qoltuğunada yerləşir. Çiçəkləri külək vasitəsilə tozlanır. Meyvələməyə oktyabr aylından başlayır. Qarağan toxumla coxalır və məhsuldarlığı olduqca yüksəkdir. Qarağan Şirvan düzündə xlorid-sulfat tipli duzların zəngin olduğu biotoplarda daha çox rast gəlir. Beləliklə, qarağanın biologiyası və ekologiyasına aid yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, qarağan özünə məxsus həyat formalı yarımkolcuqdur. Qarağanlıq assosiasiyaları digər şorangəlik qruplaşmaları ilə müqayisədə çoxluq və üstünlük təskil edir. O gilli, həmçinin ağır gilli torpaqlarda normal inkişafa malik tipik yerüstü kolcuqdur. Şirvanın şorangəlik səhraları üçün xarakterik olan qarağanın edifikatorluğu ilə yaranan qarağanlıq formasiyasının (Salsoleta dendroides) flora tərkibi 75 bitki növündən təşkil olunmuşdur. Onun əsas tərkıb hissəsini Chenopodiceae, Asteraceae, Rozaceae, Solanaceae fəsilələrinin nümayəndələri təşkil edir. Qarağanlıq səhralarının florasında səhra, kserofit və qafqaz areal tiplərinin səhra, turan və şərqi Zaqafqaziya qrupları üstünlük edir. Qarağan formasiyasının florasında Orta Asiya florası ilə ümumilik təşkil edən bitkilərə rast gəlinir. Qarağanın flora tərkibində ardıcıl olaraq müşahidə olunan növlər aşağıdakılardır: Artemisia lerchiana, Suaeda microphylla, Alhangi pseudalhagi, Climacoptera
qeyd etmək olar. Suksessiya nəticəsində qarağan ardıcıl olaraq yovşanla bir-birini əvəz edərək bitkilikdə taxıllarla və müxtəlifotlarla qarışıq qruplaşmalar əmələ gətirir. Qarağan fitosenozlarda çoxilliklərlə, yaz – payız birillikləri, efemer və efemeroidlərlə, həmçinin ibtidai bitkilərlə sinizuya əmələ gətirir. Şirvan düzənliyinin müxtəlif relyef xüsusiyyətlərinə, qrunt suları və onların minerallaşma dərəcəsinə, torpağın duzlaşma dərəcəsinə, həmçinin floristik tərkibinə, həyat
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
formalarina görə qarağanlıq formasiyası tərkibində 4 qrup assosiasiya və 20 assosiasiya ayırd edilərək, aşağıdakı kimi təsnif edilmişdir: A.- I. Formasiya; Qarağanlıq (Salsoleta dendroides) A.- I.-1. + Qarağanın birillik şorangələrlə (trixohidrofitlər) assosiasiya qrupu; A.- I.-1. Assosiasiyalar: a) qışotulu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Petrosimonia brachiata) A.- I.-1.-b) klimakopteralı-qışotlu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Climacoptera Crassa + Petrosimonia brachiata) A.- I.-1.-c) bitişikçiçəkli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Gamanthus pilosus) A.- I.-1.-d) bitişikçiçəkli–klimakopteralı–qarağanlıq (Salsola dendroides + Gamanhus Pilosus + Climacoptera crassa) A. - I. - 2. ++ Qarağanın kollar, kolcuqlar və çoxillik otlarla (freatofitlər) assosiasiya A.-I. - 2. Assosiasiyalar: a) şahsevdili-qarağanlıq (Salsola dendroides + Halostachys
A. - I. - 2.-b) yulğunlu-qarağanlıq (Salsola dendroides + Tamarix ramosissima) A. - I. - 2.-c) çərənli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Suaeda micropyhylla) A. - I. - 2.- d) kövrəkşorangəli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Salsola ericoides) A. - I. - 2.-e) gəngizli-qarağanlıq (Salsola dendroides + Salsola nodulosa) A. – I. – 2 - f) öldürgənli- qarağanlıq (Salsola dendroides + Anabasis aphulla) A. - I. - 2.-g) sarıbaşlı- qarağanlıq (Salsola dendroides + Kalidium kaspicum) A. -I. - 2. -h) dəvətikanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Alhagi pseudoalhagi) A. - I.- 2. -i) küsdümotlu- qarağanlıq (Salsola dendroides +Lagonychium farctum) A. -I. - 2. -j) qamışlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Pragmites comminus) A.-I. - 3. +++ Qarağanın yarımkolçuq və birillik şorangələrlə assosiasiya qrupu; A.-I.- 3.Assosiasiyalar:a) yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia lerchiana) A.- I.-3.- b) bitişikçiçəkli-yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia lerchiana + Gamanthus pilosus) A.- I.-3.- c) qışotlu-yovşanlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia lerchiana + Petrosimonia brachiata) A.- I.- 3.- d) yovşanlı-sürünənayrıqlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Artemisia lerchiana + Aeluropus repens) A.- I.- 4.++++ Qarağanın efemer və efemeroidlərlə (ombrofitlər) assosiasiya qrupu; A.- I.- 4. Assosiasiyalar: a) tonqalotulu-anisantalı-qarağanlıq (Salsola dendroides +
A.- I.- 4.- b) qırtıclı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Poa bulbosa)
Assosiasiyalardan; bitişikçiçəkli-klimakopteralı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Gamanhus pilosus + Climacoptera crassa) və qamışlı-qarağanlıq (Salsola dendroides + Pragmites comminus) qruplaşmaları Şirvanın səhra bitkiliyi üçün ilk dəfə müəyyənləşdirilmişdir. Hər bir assosiasiya subedifikatorların müxtəlifliyi və fitosenozun quruluşu, həmçinin biotopun tərkibi ilə xarakterizə olunur. Qarağan Şirvan düzünün səhra bitkiliyində qış otlaqlarının unikal tərkib hissəsini təşkil edir. O, yağıntılardan sonra duzlardan yuyulularaq, yeyilmək üçün yararlı hala gəlir. Qışda bu bitki kiçik və iribuynuzlu heyvanlar tərəfindən həvəslə yeyilir. Müəyyənləşdirilmişdir ki, qarağan Şirvanın qış otlaqlarında 5, 5 – 7, 8 t /hek. quru yarpaq kütləsi verir. Lakin, son illərdə müxtəlif səbəblərdən (antopogen, texnogen və s.) ot örtüyündə baş verən deqredasiya prosesləri ilə əlaqədar olaraq, ot örtüyü seyrəkləşməyə başlamış, nəticədə məhsuldarlıq aşağı düşmüşdür. Müasir dövrdə ərzaq proqramının müvafiq
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
şərtlərinə uyğun olaraq, qış otlaqlarının qiymətlı yem bitkisi olan qarağanın edifikatorluq etdiyi fitosenozların xarakterik ərazilərdə bərpasına, otlaqlardan səmərəli istifadəyə və əsaslı aqrobotaniki yaxşılaşdırılma tədbirlərinin həyata keçirilməsinə ciddi riayət edilməlidir. Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|