A`meliy jumis №9 silosliq eginlerdiń morfologiyasi

JU`WERI-ju`da` a`yyemgi o`simlik bolıwına qaramastan, onın` kelip shıqqan orayı haqqında ha`r qıylı pikirler bar. K.Linney ju`werinin` Watanı Hindstan dep esapladı. Ju`weri o`simligi Afrikadan bizin` eramızg`a deyingi eki mın`ınshı jıllardın` basında Aziyag`a o`te baslag`anı belgili. Waqıtlardın` o`tiwi menen Aziya kontingentinde ju`weri egiletug`ın u`sh oray payda boldı. Bular-Hindstan, Qıtay ha`m Orta Aziya. Bul oraylar tek g`ana ju`weri egiletug`ın oray bolıp qalmastan Aziyadag`ı a`yemgi diyxanshılıq orayları bolıp esaplanadı. Bul oraylarda diyxanshılıq ma`deniyatı bir-birine g`a`rezsiz rawajlang`an. Ju`weri o`simliginin` ko`k shin`girigi mallarg`a jem retinde beriledi yamasa silos etip bastırıladı. Onın` silosı sapası ha`m du`zilisi jag`ınan ma`kke silosına jaqın boladı. Ju`werinin` paqalı ko`kley orılsa jaqsı pishen boladı. Ju`werinin` paqalı ja`ne qayta ko`geriw uqıbına iye. Ju`werinin` 100 kg da`ni 119; ko`k massası 23,5; silosı 22,0; pisheni 49,2 Azıq birligine ten`. Da`nnin` quramında 15 % protein bolıp lizinge bay. Ju`werinin` qantlı sortlarının` paqalında 10-15 % qant bolıp, onı kompot tayarlaw ushın da paydalanıladı. Ju`werinin` sipse basınan xojalıq sipsesi ha`m shetka tayarlanadı. Da`ninin` quramında 20 % kraxmal, 12`-19` % belok, 1,9` % may zatları bolıp, bir kilogramm da`ninin` toyımlılıg`ı 1,22 azıq birligine ten`. Ju`weri a`wladı Sorghun Moenck (Pers) tu`rine kiredi, tamırı shashaq tamır bolıp, topıraqqa 2 m teren`likke kirip, 90 sm enine tarqalıp o`sedi. Paqalının` boyı 2,5-3,5 metr, tropikalıq ma`mleketlerde 6-7 metrge jetedi. Japıraqları etli tu`kli qabıq penen qaplang`an. Ha`r tu`p o`simlikte 10-25 ha`m onnan da ko`p japıraq boladı. Gu’l toplami-sipse, sipsesinin` ha`r bir shaqasında ekewden masaqsha jaylasqan (21-súwret). Ju`weri tiykarınan shetten shan`lanadı. Da`ni qabıqlı ha`m qabıqsız domalaq, ma`yek ta`rizli, aq-qızg`ısh, sarı-qon`ır tu`rinde boladı. 1000 dana da`ninin` salmag`ı 25-40 gramm boladı. Ha`r bir sipse basında 1600 den 3500 ge shekem da`n boladı. Endosperma qon`ır yamasa qızg`ısh bolg`an da`nnin` qamırında tanin gruppasına kiretug`ın zatlar bar. Bul zatlardın` bolıwı onın` azıqlıq jag`ınan kemshiligi bolsa, biraq spirt islep shıg`arıw sanaatlarında u`lken a`hmiyetke iye. Ju`werinin` sipse bası, formasına qaray u`sh tu`rge bo`linedi.
1. Jayılıp o`siwshi (sipse), sipse bası uzın, shaqası siyrek.
2. Sipse bası tıg`ız, qısqa paqalının` ushı o`setug`ın yamasa iyilgen, top.
3. Tiykarınan top-top baslı ju`weri ko`p egiledi. Sortları: Chillaki, 3 aylıq, aq ju`weri, boy ju`weri, matqayır, O`zbekstan pa`kenesi, h. b.