Amerika sivilizasiyasi. Reja Qadimgi Amerika sivilizatsiyalarining kelib chiqishi Mayalar sivilizatsiyasi

Postklassik davr (mil. 950-1531 yillarda)
Maya shaharlarining pasayishiga duchor bo'lmagan yagona maydon - Yukatan yarim oroli edi. Shunday qilib, ushbu hudud eng ahamiyatsiz bo'lgan hududdan butun madaniyatning davomchisiga aylandi.
Chichen Itsa ushbu davrning birinchi qismida eng muhim shahar edi. Ushbu turar-joy milodiy 987 yilda paydo bo'lgan. Keyinchalik, shaharga Toltek madaniyati vakillari, ispan tilida "Tukli ilon" nomli Kukulkan unvonini olgan etakchining buyrug'i bilan bostirib kirishdi.
XIII asrda Itzalar Mayapandan kelgan kokom va Meksikaning markaziy qismidan yollangan askarlardan tashkil topgan koalitsiya tomonidan mag'lubiyatga uchradi. Natijada 1441 yilgacha davom etgan despotik boshqaruv tizimi o'rnatildi.
Postklassik davrning so'nggi yillari shahar davlatlarini bir-biriga qarshi qo'ygan doimiy urushlar bilan ajralib turardi.
Ispaniyalik istilochilar kelganidan keyin mayyalar o'zlarining barcha ta'sirlarini yo'qotdilar va boshqa mahalliy xalqlar singari g'oliblarning dinini va urf-odatlarini qabul qilishga majbur bo'ldilar. Shunga qaramay, ba'zi bir shaharlar bir muncha vaqt qarshilik ko'rsatdilar, masalan, Peyndagi Mayya sivilizatsiyasining so'nggi qal'asi Tayasal 1697 yilgacha qarshilik ko'rsatgan.
Maya sivilizatsiyasi butun Amerika qit'asida eng muhim qadimgi sivilizatsiyalaridan biri hisoblanadi. Uning matematika, astronomiya yoki arxitektura kabi sohalar rivojidagi hissalari keyingi sivilizatsiyalar rivojiga muhim ta'sir ko'rsatdi.
Dini
Mayyalar ko'p xudolik dinini qabul qilishgan va bu e'tiqodlari tabiat bilan chambarchas bog'liq edi. Ularning kundalik hayotning boshqa jihatlari bilan bog'liq bo'lgan yomg'ir, quyosh, qishloq xo'jaligi, o’lim xudolariga ishonishgan. Eng muhim xudolar Itsamna va Hunab Ku edi.
Maya dini, avvalgi to'rtta tarixiy bosqich bo'lganligini tasdiqladi, Ular har har xil ta'sirida o`zgarishda bo'lgan.
Iqtisodi
Mayyaliklarning asosiy xo`jailigi faoliyati dexqonchilik bo'lib, undan katta daromad olishgan.
Qishloq xo'jaligi erlariga egalik ularning siyosiy va diniy tashkilotlarining aksi edi. Shunday qilib, barcha erlar har bir oilaning ehtiyojlariga qarab uni tayinlash uchun mas'ul bo'lgan hukmdorga (Ahau) tegishli edi.
Dehqonlar hosilning bir qismini hukumatga topshirishlari kerak bo’lgan. Qolgan qismi o`zida qolgan. Buning evaziga hukmdorlar qiyinchilik paytlarda dehqonlarga yordam berishdi va hosil ko'p bo'lishini xudolarga iltijo qilishardi.
Qirol turli mayya shahar-davlatlari o'rtasida amalga oshiriladigan barcha savdo-sotiq ishlarni qirol o'z zimmasiga olgan. Savdogarlar, o'z navbatida, merosiy xususiyatiga ega bo'lgan o'z kastalarini tuzdilar. Vaqt o'tishi bilan bular keng savdo tarmog'ini yaratdilar. Aholi jamoat xizmatlarini xam o`tagan. Mayyalarning muqaddas kitoblaridan birida ushbu sivilizatsiya har doim er mahsulotlari, ayniqsa makkajo'xori bilan juda yaqin tanish bo'lgan. Ularning e'tiqodlariga ko'ra, inson o'sha yormadan yaratilgan.
Mayyalar astronomiya va arifmetikada katta yutuqlarni olib kelishdi, bu keyingi madaniyatlarga ta'sir ko'rsatdi. Mayalar 20-sonli raqamlash tizimini yaratishgan, bu juda katta yangilik sifatida 0 raqamini aks ettirish uchun belgini o`ylab topgan.
Ushbu tizimni yaratishga ushbu madaniyat tomonidan amalga oshirilgan astronomik tadqiqotlar sabab bo'ldi. Maya astronomlari o'zlarining koinotga oid kuzatuvlarini hisoblash usullariga muhtoj edilar. Ular qishloq xo'jaligi ishlarini tartibga solish uchun foydalanar edilar.
Matematika va astronomiya mayyaliklar tomonidan ikki xil kalendarlarni yaratish uchun ishlatilgan: solkin (marosim) va haab (quyosh).
Ulardan birinchisi yilni har biriga 20 kunlik 13 oyga ajratib, jami 260 kunni bo`lgan. Ruhoniylar bundan har bir insonning kelajagini ilohiylashtirish uchun foydalanganlar. O'z navbatida, ikkinchisi 20 kunlik 18 oyni, jami 360 kunni tashkil etdi. Ularga yana 5 kunni baxtsiz deb atashgan.
Ikkala kalendar ham birlashtirilganda mayyaliklar qisqa akkordlar deb nomlangan 52 yillik sikllarni ishlab chiqadi.
Yuqoridagilardan tashqari, mayyaliklar uzoq hisoblash deb nomlangan yana bir murakkab taqvim yaratdilar. Bu dunyo yaratilgandan beri o'tgan vaqtni hisoblashga mo'ljallangan edi, ularning e'tiqodlariga ko'ra miloddan avvalgi 3114 yilda sodir bo'lgan.
Maya madaniyatining yana bir katta hissasi uning yozuv tizimi edi. Uning alifbosi 700 dan ortiq belgidan iborat bo'lib, ularning ko'plari hanuzgacha aniqlanmagan. U imlosi fonetik va ideografik belgilardan iborat edi.
Maya madaniyatida san'at yuqori tabaqa manfaatiga xizmat qilgan bo`lib, badiiy asarlar ularni ajdodlari bilan bog'lash vazifasiga ega deb o'ylagan.
O`yma naqshlar va antropomorf haykallar mavjud. Xuddi shu tarzda, ular kulolchilik buymlar va boshqa usulda bezatilgan suratlarda ham katta mahoratga erishdilar.
Mezoamerika madaniyati bilan taqqoslaganda yangi jihat shundaki, rassomlar o'zlarining asarlariga imzo chekishgan