170
izotoplaridir. Tabiiy radioaktiv elеmеnlar jumlasiga
yadro qurollarini sinash
maqsadida o’tkazilgan portlatishalr natijasida (uran yemirilishi natijasida) hosil
bo’ladigan strontsiy -
90
Sr,
seziy -
131
Cs va bir qator boshqa radionuklidlar ham
qo’shildi.
Uran, toriy oilalariga mansub tabiiy radionuklidlar tabiatda o’ta tarqoq va
tuban kontsеntratsiyalar holida uchraydi. Ammo Yer
kurrasida shunday joylar
borki, ulardagi tog’ jinslari o’zida katta miqdorda uran yoki toriy ma'danlari tutadi.
O’simlik va hayvon to’qimalaridagi radioaktivlikning asosini kaliy izotoplari
tashkil etadi.
Tabiiy radionuklidlar yemirilish davomida gamma nurlar, alfa va bеta
zarachalar hosil qiladi.
Yerning tabiiy radioaktivlik foniga koinot nurlari ham ko’shiladi. Dеmak,
o’simlik va hayvonlar har doim ichki va tashqi
manbalar hosil qiladigan
nurlanishlar ta'sirida bo’ladi. Ammo, odam tanasi to’qimalari tomonidan bir yil
davomida yutiladigan radioaktiv nurlarning umumiy dozasi uncha katta emas.
Tashqi manbalar hisobiga nurlanish (mGr):
Tuproqdagi radionuklidlar
-nuri hisobiga……………….0,32.
Koinot nurlarining ionlantiruvchi tarkibi hisobiga………. 0,28.
Koinot nurlarining nеytronlar tarkibi hisobiga……………0,35х10
-2
Ichki mambalar hisobiga (mGr):
40
К hisobiga……………………………………………….0,15-0,27
14
С hisobiga……………………………………………… 0,5х10
-2
3
Н hisobigа……………………………………………….1х10
-5
Uran va toriy oilalasiga mansub radionuklidlar alfa zarrachalar manbai bo’lib,
faqat radon bilan poloniy hisobiga, o’pka to’qimalari tomonidan yutiladigan doza
0,3 Gr ni tashkil etadi.
Odam tanasi to’qimalari tomonidan tabiiy manbalar hisobiga yutiladigan
nurlanish dozalari (mGr):
171
Gonadlar……………………….0,78
O’pkalar………………………..1,10
Qizil ilik………………………..0,92
Suyak to’qimasi………………..0,87
54-rasm.
Radioaktiv
nurlanish turlari
Odamning rodon bilan ichki nurlanishi.
Bu omil yashirin tarzda ishlaydi, sezilmaydi,
ammo bu uning xavfli emas
deganimas. Tabiiy radon gazi tabiiy radionuklidlarning parchalanishi natijasida
yerning qalinligida hosil bo'ladi. Uning ikkita izotoplaridan biri radioaktiv
zarralarni chiqaradi. Ular
nafas olayotganda tanaga kirib, uni ichkaridan
nurlantiradilar. Radonning ko'p qismi ko’p qavatli xonadonlarda to'planadi. U
xonadonlarga quyidagi yo’llar orqali boradi:
• gaz plitasi ishlayotganda;
• artezian buloqlari suvi bilan suv ta'minoti tizimi orqali uyga kirish;
• binolar ichidagi yerto’lalardan radonga to’yingan liftlar havosi bilan;
• tarkibida radioaktiv elementlari bo'lgan qurilish materiallari orqali.
Radon gazi yerto'lalarda to'planadi, u erdan shift balandligi va bo'shliqlar
orqali baland ko'tariladi – inson yashaydigan uylarga kirib boradi. Agar siz shahar
172
tashqarisidagi uyda yashasangiz va artezian qudug'idan suv iste'mol
qilsangiz,
aynan shu suv orqali nurlanish mumkin.
Dostları ilə paylaş: