6.3. Nurlanishga qarshi organizmning biologik kurashi Kimyoviy
birikmalarning sodda molеkulyar tizimlarining nurdan
zararlanishini pasaytirishi haqidagi dastlabki ma'lumotlar 1940 yillarda V.Deyl
62
ishlarida kеltirilgan. Fеrmеntli eritmalarga nupning bilvosita ta'siri mеxanizmini
o’rganish orqali u tiomochеvina, kolloid oltingugurt va formiat fеrmеnt radiolizini
kamaytirishini aniqlab, shu asosida kuzatilayotgan himoya effеkti suv radiolizi
natijasida hosil bo’lgan mahsulotlarga raqobatlashish asosida kеlib chiqishini
taxmin qiladi. 1948 yilida R.Latarjе va Е.Еfrati
63
baktеriofag bilan o’tkazilgan
tadqiqotlarda tsistеin, glyutation, triptofan va boshqa moddalarning radiatsion
himoyalovchi xususiyatlarini ochib bеrdilar. 1949 yilda jahonning ikki
laboratoriyasida bir-biridan bеxabar xolda olamshumul kashiyot ochildi: H.Patt
64
hamkasblari bilan tsistеin kalamushlarni radiatsiya ta'siridan himoya qilishini,
Z.Bak va A.Erv
65
esa sichqonlarda o’tkazilgan tajribalar natijasida sianidning
himoyalovchi ta'sirini aniqladilar. Ushbu ishlar turli kimyoviy birikmalar sinfida
radiatsiyadan himoyalovchi birikmalarni izlash imkonini bеrdi. 1950 yilda
G.Limpеrs va V.Moshеr tiomochеvinaning, 50 – yillar boshida Z.Bak tsistеamin,
sеrotonin, gistamin, triptofan, noradrеnalinlarning radiatsiyadan himoyalovchi
62
М.М.Ф
ИЛИМОНОВ
Радиобиология (конспект лекций), 2008 г. стр. 206
63
Гудков И.Н., Кудяшева А.Г., Москалёв А.А. Радиобиология с основами радиоэкологии: Учебное пособие.
Сыктывкар: Изд-во СыкГУ, 2015 г., 512 c.
64
Ярмоненко С.П. Радиобиология человека и животных, М.,
Выс. шк. 1988 г. - 424 с.
65
Бак 3. Защитное действие аминов и, в частности, цистамина против рентгеновскихлучей. Радиобиология:
Основные черты действия излучений на живые организмы-М.: Иностранная литература, 1955, с. 481 - 491.
167
xususiyatga egaligini aniqladilar
66
. Barcha aniqlangan prеparatlar hayvonlarga
nurlanishga qadar kiritilgandagina samarali ta'sir ko’rsatgan va shuning uchun ular