3. Ozon qatlamini yemirilishini oldini olish chora tadbirlari.
Ozon so’zi yunonchadan olingan bo’lib “hid tarqatuvchi” degan ma’noni anglatadi. Ozon malekulasida 3ta kislarod atomi bor. Ozoni ilk bor 1785-yilda gollandiyalik fizik Martin va Marum havo orqali elektr uchqunlari o’tkazilganda o’ziga hos hid paydo bo’lishi va oksidlovchi xossaga ega bo’lishliligini topgan.
Ozon so’zi yunonchadan olingan bo’lib “hid tarqatuvchi” degan ma’noni anglatadi. Ozon malekulasida 3ta kislarod atomi bor. Ozoni ilk bor 1785-yilda gollandiyalik fizik Martin va Marum havo orqali elektr uchqunlari o’tkazilganda o’ziga hos hid paydo bo’lishi va oksidlovchi xossaga ega bo’lishliligini topgan.
Atmosferaning ozon qatlami quyoshning ultra binafsha nurlarini ushlab qoladigan qalqon hisoblanadi. Afsuski sayyoramizda tabiiy muvozanat buzilishi natijasida ozon qatlamining yemirilishi bilan bog’liq ekologik havf paydo bo’ldi.
Taxminan 23 million kvadrat km o’lchamdagi ozon teshigi so’nngi 15 yil ichida eng katta ozon teshiklaridan biri hisoblanadi. Olimlarning fikriga ko’ra Antarktida ustidagi bu ozon teshigi so’nngi yillarda eng katta va eng chuqurlaridan biridir. Antarktida ustida har yili sentyabr dekabr oylari oralig’ida hosil bo’ladigan ozon qatlamdagi teshik 2020-yil uchun maksimal daraja 8,9 million kvadrat mil ya’ni 23 million kvadrat kilometrga yetdi.
Taxminan 23 million kvadrat km o’lchamdagi ozon teshigi so’nngi 15 yil ichida eng katta ozon teshiklaridan biri hisoblanadi. Olimlarning fikriga ko’ra Antarktida ustidagi bu ozon teshigi so’nngi yillarda eng katta va eng chuqurlaridan biridir. Antarktida ustida har yili sentyabr dekabr oylari oralig’ida hosil bo’ladigan ozon qatlamdagi teshik 2020-yil uchun maksimal daraja 8,9 million kvadrat mil ya’ni 23 million kvadrat kilometrga yetdi.
Ozon qatlami yemirilishining salbiy oqibatlari atmosfera tarkibidagi ozonning umumiy 0,0001 foizdan ham kamroq lekin shu miqdorning kamayishi quyoshdan chiqayotgan ultrabinafsha nurlarini yerga yetb kelish havfini oshiradi.
Ozon qatlami yemirilishining salbiy oqibatlari atmosfera tarkibidagi ozonning umumiy 0,0001 foizdan ham kamroq lekin shu miqdorning kamayishi quyoshdan chiqayotgan ultrabinafsha nurlarini yerga yetb kelish havfini oshiradi.
Bu holat o’z navbatida quyidagi muammolarni keltirib chiqaradi.
1. Qatlamning yemirilishi natijasida katta miqdordagi quyosh radiatsiyasi yer yuziga yetib keladi
5. Ultirabinafsha nurlari okeandagi jonzotlar va osimliklarga ham tasir ko’rsatib ularni zararlaydi.
Ozon qatlamini muhofaza qilish bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlar. Ozon qatlami yemirilishi inson salomatligi va qishloq xo‘jaligi sohasidagi ishlab chiqarishga ta’siri tufayli hukumatlararo choralar 1985 yilda ozon qatlamini muhofaza qilish haqidagi Vena konvensiyasida qabul qilindi.
Ozon qatlamini muhofaza qilish bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlar. Ozon qatlami yemirilishi inson salomatligi va qishloq xo‘jaligi sohasidagi ishlab chiqarishga ta’siri tufayli hukumatlararo choralar 1985 yilda ozon qatlamini muhofaza qilish haqidagi Vena konvensiyasida qabul qilindi.
1987-yil 16-sentyabrda esa ozon qatlamini yemiruvchi moddalar bo‘yicha Monreal protokoliga kiritilgan. Ushbu ikki hujjat ozon yemiruvchilarni ishlab chiqarilishi va ulardan foydalanishni bosqichma-bosqich qisqartirishga yo‘naltirilgan.
Shuningdek sanab o‘tilgan xalqaro kelishuvlarda belgilangan choralar o‘ziga, ozon yemiruvchi moddalar va tarkibida ular mavjud bo‘lgan mahsulotlarni importi va eksporti ustidan nazorat o‘rnatilishini ham o’z ichiga oladi.
Shuningdek sanab o‘tilgan xalqaro kelishuvlarda belgilangan choralar o‘ziga, ozon yemiruvchi moddalar va tarkibida ular mavjud bo‘lgan mahsulotlarni importi va eksporti ustidan nazorat o‘rnatilishini ham o’z ichiga oladi.
Ozon qatlami bu bizga yaratgan tomonidan berilgan bir nemat buni saqlash o’z qo’limizda ozon qatlamini hozirgi kunda qayta tiklash ishlari olib borilmoqda. Chiqindilarni har hil joyga tashab yubormasdan qayta ishlash maskanlariga topshirsak maqsadga muvofiq bo’ladi.
Ozon qatlami bu bizga yaratgan tomonidan berilgan bir nemat buni saqlash o’z qo’limizda ozon qatlamini hozirgi kunda qayta tiklash ishlari olib borilmoqda. Chiqindilarni har hil joyga tashab yubormasdan qayta ishlash maskanlariga topshirsak maqsadga muvofiq bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Foydalanilgan adabiyotlar:
Maxmudova Durdonaning “Ozon qatlami va uning inson uchun ahamiyati” ilmiy-uslubiy jurnali
Mirzohid Koriyevning “Ozon qatlami,uning yemirilishi,salbiy oqibatlari va muhofaza qilish imkoniyatlari” jurnali.
