Andijon mashinasozlik instituti sirtqi bo`lim ee yo`nalishi 2-bosqich 71-21 guruh talabasi xalilov obidjonning fizika fanidan tayyorlagan mustaqil ishi
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI SIRTQI BO`LIM EE YO`NALISHI 2-BOSQICH 71-21 GURUH TALABASI XALILOV OBIDJONNING FIZIKA FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Xoll effekti. Tezlatgichlar.
REJA:
Kirish:
Elektr va magnit maydonlarda zaryadli zarralar harakati.
Xoll effekti va uning fizik mohiyati.
Xoll effekti va uning qo’llanilishi.
Xulosa
Adabiyotlar.
Elektr va magnit maydonlarda zaryadli zarralar harakati.
Zaryadli zarra bir jinsli elektr maydonda harakatlanayot-gan bo’lsin. Elektronlar oqimi dastasini hosil qilish oson bo’lgani uchun elektronlar harakatini qaraylik. Elektron dastasiga tashqi ta’sir bo’lmasa, qarshisida turgan ekranining 0 nuqtasiga borib tushadi. Endi elektron dastasi qoplam uzunligi bo’lgan zaryadlangan yassi kondensator qoplamlari orasidan o’tib ekranga kelib tushsin. Bu holatda magnit maydonni nolga teng deb qaraymiz. Kuzatish aniq bo’lishi uchun kondensatorning ustki qoplamasi musbat zaryadlangan bo’lib, elektr maydon kuchlanganligi qoplamaning ustki qismidan pastga qarab yo’nalsin, kondensator ichidagi hosil bo’lgan elektr maydonni bir jinsli deb qaraymiz.
Xoll effekti va uning fizik mohiyati.
Xoll tok o’tayotgan metall plastinkani tok yo’nalishiga tik holda magnit maydoniga joylashtirganida plastinkaning tokka parallel bo’lgan tomonlarida potensiallar farqini hosil bo’lganini aniqlagan. Buning uchun shu kuzatilayotgan yoqlariga sezgir gal’vanometr yoki potensiometr ulangan. Bu hodisa gal’vanomagnit hodisalarga kirib metall va yarim o’tkazgichlarning elektr xossalarining magnit maydon ta’sirida o’zgarishini ifodalaydi.
Bu hodisani aniq fizik mohiyatini tasavvur qilish uchun qalinligi bo’lgan plastinkadan tok zichligini o’tkazaylik, bizga metallarning elektr o’tkazuvchanlik nazariyasidan ma’lumki, tok zichligi quyidagicha ifodalanadi:
Plazma haqidagi tushunchalar bilan tanishib o’tgan edik. Kosmosdagi jismlar turli nurlanishlar va yuqori harorat ta’sirida kuchli ionlangan plazma holatida bo’ladilar. Gaz bilan plazma orasida quyidagi farq muvjuddir. Birinchidan, magnit maydan ta’sirida plazma juda tez hosil bo’ladi. Chunki plazma tarkibidagi zarralarga katta miqdordagi Lorents kuchi ta’sir etadi. Bu neytralda bo’lmaydi. Ikkinchidan, plazma tazlarda bo’lmaydi. Ikkinchidan, plazma tarkibidagi elektronlar bilan ionlar Kulon kuchi ta’sirida o’zaro juda kuchli ta’sirlashadilar. Plazma shuning uchun ham yuqori elektr o’tkazuvchanlikka egadir. Plazmani, yuqori elektr o’tkazuvchanikka ega bo’lgan magnit maydonidan oqib o’tuvchi tutash suyuq muhit deb qarab o’rganuvchi muhit deb qarab o’rganuvchi astrofizikaning magnitogidrodinamika sohasi ochildi.
Plazma haqidagi tushunchalar bilan tanishib o’tgan edik. Kosmosdagi jismlar turli nurlanishlar va yuqori harorat ta’sirida kuchli ionlangan plazma holatida bo’ladilar. Gaz bilan plazma orasida quyidagi farq muvjuddir. Birinchidan, magnit maydan ta’sirida plazma juda tez hosil bo’ladi. Chunki plazma tarkibidagi zarralarga katta miqdordagi Lorents kuchi ta’sir etadi. Bu neytralda bo’lmaydi. Ikkinchidan, plazma tazlarda bo’lmaydi. Ikkinchidan, plazma tarkibidagi elektronlar bilan ionlar Kulon kuchi ta’sirida o’zaro juda kuchli ta’sirlashadilar. Plazma shuning uchun ham yuqori elektr o’tkazuvchanlikka egadir. Plazmani, yuqori elektr o’tkazuvchanikka ega bo’lgan magnit maydonidan oqib o’tuvchi tutash suyuq muhit deb qarab o’rganuvchi muhit deb qarab o’rganuvchi astrofizikaning magnitogidrodinamika sohasi ochildi.
Bu nazariyaga asosan magnitogidrodinamik generator yasalib, katta miqdorda elektr energiya hosil qilingan. Uning ishlash prinsipi quyidagidan iborat. Plazma magnit maydon induksiya vektoriga tik ravishda ionlashgan suyuqlik kabi oqib o’tadi. Buning ichiga ikkita plastinka o’rnatilgan bo’lib, ular o’zaro tashqi tomondan ulangan. Plazma tarkibidagi ionlar elektronlar magnit maydoni tomonidan hosil bo’luvchi Lorents kuchi ta’sirida plazma oqimidagi musbat va manfiy zaryadli zarralar qarama –qarshi tomonga harakatlanib plastinkalarga o’z zaryadlarini berib, tashqi zanjirda elektr energiyasini hosil qiladilar. Agarda magnit maydon yo’nalishini o’zgartirsak yoki plazma oqimi yo’nalishini o’zgartirsak ham potensiallar farqining ishorasi o’zgaradi.
Bu nazariyaga asosan magnitogidrodinamik generator yasalib, katta miqdorda elektr energiya hosil qilingan. Uning ishlash prinsipi quyidagidan iborat. Plazma magnit maydon induksiya vektoriga tik ravishda ionlashgan suyuqlik kabi oqib o’tadi. Buning ichiga ikkita plastinka o’rnatilgan bo’lib, ular o’zaro tashqi tomondan ulangan. Plazma tarkibidagi ionlar elektronlar magnit maydoni tomonidan hosil bo’luvchi Lorents kuchi ta’sirida plazma oqimidagi musbat va manfiy zaryadli zarralar qarama –qarshi tomonga harakatlanib plastinkalarga o’z zaryadlarini berib, tashqi zanjirda elektr energiyasini hosil qiladilar. Agarda magnit maydon yo’nalishini o’zgartirsak yoki plazma oqimi yo’nalishini o’zgartirsak ham potensiallar farqining ishorasi o’zgaradi.
ADABIYOTLAR RO’YXATI.
E.M.Gershenzon, H.H.Malov Курс общей физики. Электричество и магнетизм. «Просвещение», м., 1980,
P.B.Telesnin, V.F.Yakovlev. курс физики. Электричество. «Просвещение», М., 1970,
D.V.Sivuxin. общий курс физики. Т.З, Электричество. «Наука», М., 1977,
S.G.Кalashnikov. Электричество. «Наука», М., 1977,
I.V.Savel’ev. Курс общей физики. Т.2, «Наука», М., 1970,
P.G.Gevorkyan, V.V. Shapel. Курс общей физики. «Высшая школа», М., 1972,
