Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

Qattiq yoqilg’ini gazlashtirish (Berthelot, Schreeder, Bergius jarayonlari)
Reaksiya yuqori harorat va bosimda olib boriladi. Katalizator – Ni (Berthelot uchun), Mo (Shryoder uchun) yoki katalizatorsiz (Bergius uchun):
2H₂ + C → CH₄
Vyurs reaktsiyasi
2R-Br+ 2Na → R-R+2NaBr
Reaksiya THFda -80 °C haroratda sodir bo’ladi. R va Rning o’zaro ta’siri natijasida mahsulotlar aralashmasini hosil qilishi mumkin (R-R, R-R, R-R).
Fisher-Tropsh sintezi
nCO + (2n+1)H₂ → C_nH_2n+2+nH₂O
Dumas reaktsiyasi
Karbon kislotalarning tuzlarini (odatda NaOH yoki KOH) gidroksidi bilan dekarboksillanish orqali alkanlarni olish mumkin:
CH₃COONa+ NaOH → Na₂CO₃ + CH₄
Alyuminiy karbidning gidrolizi
Al₄C₃+12H₂O → 3CH₄ ↑ +4AI(OH)₃↓
Nazorat uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Alkanlar qanday nomlanadi?
   
2. 
   Qanday nomlanish turlari mavjud?
   
3. 
   Alkanlar qanday olinadi?
   

25-mavzu: AMIDLAR VA ANGIDRIDLAR. (2 soat ma’ruza, 2 soat labaratoriya mashg’ulot)


Reja:

1. 
   Angidridlar qanday moddalar
   
2. 
   Angidrid va Amidlarning o’ziga xos hususiyatlari
   
3. 
   Amidlarning kimyoviy xossalari
   

Angidridlari. Sirka angidrid sintez qilish usullari. Monokarbon kislota angidridlaridan eng ko’p uchraydigani va qo’llaniladigani sirka angidrid hisoblanadi. Sirka angidrid sirka kislota va ketendan CH₂=C=O sintez qilinadi (keten o’z navbatida sirka kislotaning yuqori xaroratda degidratatsiyasi mahsulotidir).


Keten – reaktsion qobiliyati o’ta yuqori bo’lgan o’ziga xos xususiyatli birikma: metilen olish uchun manba hisoblanadi. Laboratoriyada atsetonni pirolizi orqali olinadi va tezda sintezlarda qo’llanilishi talab etiladi.

Kislota angidridlari xlorangidridlar uchun xos bo’lgan barcha kimyoviy o’zgarishlarga uchraydi; ularda bu reaktsiyalar sekin boradi. Agar xlorangidridlar bilan reaktsiyalarda vodorod xlorid ajralsa, kislota angidridlari bilan reaktsiyalarda karbon kislota molekulalariga parchalanadi.

Atsil guruhi saqlovchi birikmalar olishda ko’pincha sirka angidriddan foydalaniladi: u arzon, mavjud, kam uchuvchan va u bilan atsetil xloridga nisbatan ishlash oson. Bundan tashqari sirka kislotasi bilan reaktsiyalarda agressiv bo’lgan vodorod xlorid ajralmaydi. Undan sanoat miqyosida eterifikatsiya reaktsiyasi yordamida polioksibirikmalar – uglevodlar, jumladan sellyuloza olish uchun foydalaniladi.