Annotatsiya. Korxona faoliyati samaradorligini oshirish yo‘llari korxonada ilmiy- texnikaviy taraqqiyotni joriy etishni, shu jumladan
Yüklə 35,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
SHARIPOVA E’ZOZA FAZLIDDIN QIZI
Guliston pedagogika instituti talabasi KORXONALARDA INNOVATSION FAOLIYAT SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO‘LLARI https://doi.org/10.47689/STARS.univer- s i t y - 5 - p p 1 8 4 - 1 8 7 STARS International University 187 fondlarini inqilobiy qayta jihozlashni nazarda tutadi. Texnologiyadagi bunday tub o‘zgarishlar, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarni safarbar etish mehnat unumdorligi ko‘rsatkichini sezilarli darajada oshiradi. Korxonaning samaradorligini oshirish yo‘llari tejash rejimdan foydalanishni ham nazarda tutadi. Yoqilg‘i, xomashyo, materiallar va energiyaga bo‘lgan doimiy o‘sib borayotgan talabni qondirish uchun resurslarni tejovchi omillar hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, korxona samaradorligini oshirish yo‘llari tashkilotning asosiy resurslari va mablag‘larini yaxshiroq taqsimlash va ulardan foydalanish chora-tadbirlarini o‘z ichiga oladi. Iloji boricha ko‘proq foydalanish juda muhimdir, ishlab chiqarish salohiyati korxonalar, ishlab chiqarish ritmini, ishlab chiqarish uskunalarining maksimal yuklanishini nazorat qilish. Ushbu tadbirlarning natijasi jadal o‘sish sur’ati bo‘ladi. Tashkilot faoliyati samaradorligini oshirishda tashkiliy va iqtisodiy omillar muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, ijtimoiy infratuzilma va boshqaruv usullarini ishlab chiqish zarur. Boshqarish usullari va shakllarini, rejalashtirish, rag‘batlantirish, rag‘batlantirish usullarini takomillashtirish zarur. Resurs xarajatlari ulushini kamaytirish va tashkilotning butun iqtisodiyotini faollashtirishda sotish uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlarning sifat darajasini oshirish chora-tadbirlari alohida o‘rin tutadi. Mahsulot sifatining darajasi jiddiy monitoringni talab qiladigan asosiy omilga aylanishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo‘llari - belgilangan yo‘nalishlarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar majmuini talab etadi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy usullari: mehnat zichligini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotning moddiy sarfini kamaytirish va undan oqilona foydalanish, tabiiy boyliklar, mahsulotlarning kapital sig‘imini kamaytirish va korxonalarning investitsiya faoliyatini faollashtirish. Ammo samaradorlikni oshirishning ko‘plab usullari mavjud. Ko‘pincha ular xarajatlarni kamaytirishning turli usullaridan foydalanadilar: materiallarni xarid qilishdan tortib to eng ko‘pgacha past narxlar, xodimlarning ish haqini kamaytirish va ularni qisqartirishgacha. Ammo har qanday korxona xarajatlarni qisqartirish orqali pulni tejashni emas, balki daromad olishni mo‘ljallaydi. Va bundan ham ko‘proq, xodimlarni qisqartirish orqali biz bugungi kunni saqlab qolishimiz mumkin, ammo biz korxonaning kelajagini xavf ostiga qo‘yamiz. Shu sababli xarajatlarni nazorat qilish zarurligini tan olib, men korxona samaradorligini oshirishning bu usulini juda sekin va xavfli deb bilaman. Mamlakatimizda iqtisodiyotni modernizatsiyalash jarayonlari davom etar ekan, uning barcha bo‘g‘inlarida albatta o‘zgarishlar sodir bo‘lishi va yangi iqtisodiyotning barpo bo‘lishiga olib keladi. Respublikamizda olib borilayotgan innovatsion islohotlarni hayotga tatbiq etish aholi ijtimoiy turmush tarzini yanada ko‘tarishga, qolaversa, xalqning farovon hayotiga, ishlab chiqaruvchi va xizmat ko‘rsatuvchilarni zamonaviy rivojlanishiga xizmat qiladi. Natijada, zamonaviy texnologiyalar asosida korxonalarda yangicha ishlab chiqarishni tashkil qilish, qo‘shimcha xizmat turlarini taklif etish, mavjud mahsulot va xizmat turlarining sifatini oshirish asosida korxonalarni boshqarishni innovatsion jihatdan rivojlanishiga olib keladi. Darhaqiqat XXI asr boshida shu narsa ma’lum bo‘ldiki, fan-texnika taraqqiyoti darajasi va innovatsion muhit (ilm-fan, ta’lim, yangi texnologiyalarning mahalliy va jahon bozorlari) barqaror iqtisodiy o‘sishga asos bo‘lishi mumkin ekan. Mamlakatimizda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik yangilash va diversifikatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish bugungi kunda amalga «Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil. 188 oshirilishi zarur bo‘lgan masalalardan biri hisoblanadi. Avvalambor innovatsion faoliyat xususida so‘z boshlashdan oldin innovatsiya to‘g‘risida tushuncha berib o‘tamiz. “Innovatsiya”, “Innovatsion faoliyat”, “Innovatsion yechim” kabi terminlar O‘zbekiston iqtisodiy o‘tish davrining dastlabki bosqichlaridayoq aktiv qo‘llanila boshladi. Mazmuni, mohiyati yoki ma’lum bir mavjud ichki-tashqi strukturaga ta’sir etish alomatlariga ko‘ra innovatsiyani quyidagicha turkumlash mumkin: ➢ texnik innovatsiya; ➢ iqtisodiy innovatsiya ; ➢ tashkiliy innovatsiya ; ➢ boshqaruv innovatsiyasi va hokazo. Innovatsiyani ilmiy izlanishlarda, texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarda xalqaro standartlarga asosan qo‘llanilishi, bu bozor iqtisodiyoti sharoitida tashkiliy strukturaning to‘g‘ri tashkil etilganligidan dalolat beradi. Xalqaro strandartlarga asosan innovatsiya orqali, umuman innovatsion faoliyat orqali qo‘lga kiritilgan yangi bir turdagi mahsulot, xizmat yoki ularning takomillashtirilgan ko‘rinishda bozorga kiritilishi, shu bilan birgalikda yangi yoki mukammallashtirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga tatbiq etilishi bu ijtimoiy xizmatlarga yangicha yondashuvni shakllantirib beradi. Shu asosda innovatsiya, innovatsion faoliyatning yorqin natijasi sifatida e’tirof etiladi. Agar o‘z o‘rnida turli xil mulohozalar asosda fikr bildirsak, “Innovatsiya”ning o‘ziga xos xususiyati sifatida uning “o‘zgaruvchanligini”, ya’ni davr talabiga mos o‘zgaruvchan qobiliyatga egaligini, innovatsion faoliyatning bosh vazifasi sifatida “o‘zgaruvachanlik” funksiyasini qayd etish mumkin. Bu borada avstriyalik mash’hur olim I.Shumpeter o‘zgaruvchanlikni 5 turga bo‘lib o‘rgangan: ➢ ishlab chiqarishga yangi texnologik jarayonlar hamda yangi texnika va texnologiyalar asosida o‘zgartirish kiritish; ➢ mahsulotlarni takomillashgan ko‘rinishda amaliyotga tatbiq etish; ➢ xomashyo bazasiga o‘zgartirish kiritish; ➢ tashkilotning ishlab chiqarish taktikasiga va moddiy-texnik ta’minotiga o‘zgartirish kiritish; ➢ bozor ko‘lamini kengaytirish. Innovatsiya zamirida keng qamrovda oqilona yangiliklardan foydalanish tushuniladi. G‘oyalarning vujudga kelish, ularni shakllanish va amaliyotda tatbiq etilishigacha bo‘lgan davrini innovatsiyaning hayoti-sikl deb atash mumkin. Innovatsiyaning hayotiy siklini innovatsion jarayonlar tashkil etadi. “Innovatsiya” va “innovatsion jarayon” atamalari bir-biriga juda yaqin, lekin bir xil tushunchalar emas. Innovatsion jarayon deganda yangiliklarni shakllantirish, o‘zlashtirish va targ‘ib etishni tushunish mumkin. Innovatsiya tashkilotchilari (novatorlar) asoslangan mezonlarga binoan ish yuritadilarki, ijobiy natijalar sifatida iqtisodiy samaradorlik yaqqol namoyon bo‘ladi. Ularning strategiyasi, asosan sof raqobat muhitida aniq bir jabhada yangilik yaratgan holda raqobatchilardan o‘zib ketishga qaratilgan. Umuman, innovatsiyalar quyidagicha tasniflanadi: - mahsulotli innovatsiyalarga; - jarayonli innovatsiyalarga (ya’ni bu tur innovatsiyaning mohiyati shuki, u ishlab chiqarish jarayoniga yangi usullar va texnologiyalarni tatbiq etishni nazarda tutadi. O‘z o‘rnida jarayonli innovatsiya tashkilotning yangi tashkiliy strukturasini tashkil etishga bevosita ishtirok etishi mumkin) bo‘linadi; - yangiliklarning turi bo‘yicha innovatsiyalar; - jahon yangiliklarga (ya’ni jahonda mavjud tarmoqlarda sodir bo‘layotgan yangiliklar); - mamalakat yangiliklari (ya’ni mamlakat tasaarufidagi tarmoqlarda yuz berayotgan o‘zgarish va yangiliklar); STARS International University 189 57 - tizimda joylashuv o‘rniga ko‘ra (tashkilotlarda, firmalarda). Korxonalarda innovatsion faoliyat samaradorligini ta’minlashda tashkiliy boshqaruv jarayonida quyidagilarga e’tibor qaratish zarur: ➢ korxonaning ishlab chiqarish va sotish jarayonlarini markazlashtirish; ➢ mahsulotlarni oddiy maqsadlar va operatsiyalar orqali ishlab chiqarishga yordam beruvchi tashkiliy texnologik tizimini yaratish; ➢ istiqbolli sohalarni egallashga qaratilgan innovatsion tadbirkorlik firmalarni, ilmiy laboratoriyalar faoliyatini yo‘lga qo‘yish; ➢ o‘zida istiqbolli ilmiy izlanishlar va ishlab chiqarish, ilmiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilishni shakllantirish; ➢ ilmiy izlanish ishlarini olib borish uchun boshqa firmalar bilan aloqani tashkil etish va yirik innovatsion loyihalarni amalga oshirish; ➢ ilm, ishlab chiqarish va bozorning integratsiyalashuv muammosini o‘rganuvchi innovatsion analitik strategik markazlarni shakllantirish; ➢ ilmiy, ilmiy-texnik va innovatsion faoliyat sohasida tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish. Xulosa qilib aytganda zamonaviy texnologiyalar asosida korxonalarda yangicha ishlab chiqarishni tashkil qilish, qo‘shimcha xizmat turlarini taklif etish hamda mahsulot va xizmat turlarining sifatini oshirish asosida korxonalar faoliyatini boshqarishni innovatsion jihatdan rivojlantirish iqtisodiyotimizni rivojlanishiga xizmat qiladi. Yüklə 35,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|