Applikatsiya haqida. Applikatsiya ishlari uchun asboblar va moslamalar

3-mavzu. APPLIKATSIYA Applikatsiya haqida.

1. 
   Applikatsiya ishlari uchun asboblar va moslamalar.
   
2. 
   Applikatsiya uchun materiallami tayyorlash
   
3. 
   Applikatsiya turlari.
   

Gazlama bo‘laklaridan applikasiya tayyorlash jarayoni
Applikatsiya haqida
Applikatsiya — lotincha so‘z bo‘lib, yopishtirish degan ma’noni anglatadi, ya’ni bir material turini ikkinchisining ustiga qo‘yib tikish yoki yopishtirishdir. Bunda biror ko‘rinishda (syujet, o'simliklar, hayvonlar, geometrik shakllar va hokazo) ishlatila­digan materiallar xususiyatidan kelib chiqib, uni asosiy materialga tikish yoki yopishtirish mumkin.
Applikatsiya — texnik ijodkorlikning bir tarmog‘i bo‘lib, u turli shakllami qirqish, joylash va asos (fon) deb atalgan materialga yopishtirish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Applikatsiya tayyorlash jarayonida kishining ijodkorlik qobiliyati shakllanadi, kuzatuv- chanlik, e’tibor, tasawur doirasi kengayadi, rang-tasvir, chama- lash qobiliyati kuchayadi, sabr, chidamlilik, qo‘l mehnatiga bo'lgan munosabati, badiiy didi ijobiy shakllanadi.
Applikatsiya kiyimlami, turli buyumlami va xona jihozlarini bezashda, ko‘rgazma materiallami tayyorlashda qoilaniladigan qadimiy amaliy san’at turlaridan hisoblanadi. Applikatsiyada kiyim- kechak va ro‘zg‘or buyumlarini bezash uchun gazlama, fetr, zamsh, charm, mo‘yna parchalaridan foydalaniladi, ya’ni ulami bezak bo‘yicha asosiy gazlamaga qoplab, turli choklar: tekis chok, petlya chok, popop chok va hokazolar bilan chatib qo‘yiladi. Gazlamalaming turli-tumanligi, ularning rangi fakturasi qiziqarli va antiqa pannolar yaratishga yordam beradi. Applikatsiya bilan tikilgan buyumlar alohida dekorativ xarakterda bo‘lib, zamonaviy interyerga juda mos tushadi.
Applikatsiya oson tikilishi, turli gazlama va materiallami ishlatish mumkinligi bilan ko'pchilikning diqqat-e’tiborini tortadi. Qo‘l hunarining bu turiga har qanday ochiq rangli gazlama parchalari yaraydi. Bitta rangni ikkinchisiga qo‘yib ko‘rib, ranglaming juda chiroyli uyg‘unligini va kompozitsiyalarini topish mumkin.

Applikatsiya ishlari uchun asboblar va moslamalar
Applikatsiya ishlarini mashinada yoki qo‘lda bajarish mumkin. Qo‘lda applikatsiya ishlarini bajarish uchun juda oddiy asboblar kerak bo‘ladi. Bular: igna, angishvona, qaychi, santimetr lentasi, gardish, bundan tashqari, millimetrlangan qog‘oz, kalka, ko‘chirish rangli qog‘ozi.
Applikatsiyani bajarishda ignalar to‘plami bilan ishlagan ma’qul. Yupqa gazlamalarni tikishda 3- va 5- raqamli ignalardan, qalin gazlamalarni tikishda esa birmuncha kattaroq bo'lgan 4- va

4. 
   raqamli ignalardan foydalanish kerak. Ignalaming ko‘zi katta bo'lsa, bir necha qavat ipni o‘tkazish oson bo‘ladi.
   

Applikatsiyani bajarishda turli xil rangdagi va sifatdagi iplardan, ya’ni 40- va 50- raqamli g'altak ipdan tortib to jun va muline iplarigacha foydalaniladi. Bunday ip turlaridan ko‘p miqdorda to‘plab qo'yilgani ma’qul, chunki bajarilayotgan bitta applikatsiya uchun bir necha xil rangdagi ipdan bir vaqtning o‘zida kerak bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, applikatsiyani tikish jarayonida ikki-uch xil o‘lchamdagi o‘tkir qaychilar yupqa gazlamalar va qiytimlarni bichish uchun, og‘ir qaychilar esa qalin va zich gazlamalarni bichish uchun kerak bo‘ladi.
Ayrim hollarda (agar applikatsiya yopishtiriladi^an bo‘lsa) zig-zag qaychilardan ham foydalaniladi. Applikatsiya nusxalarini tayyorlashda ishlatiladigan qog‘ozlar uchun alohida qaychi ishlatilgani ma’qul, aks holda gazlama uchun ishlatilayotgan qaychi tezda o'tmas bo‘lib qoladi. Applikatsiya bilan ishlash jarayonida charm va zamsh materiallari bilan ham ishlanadi, shuning uchun bu ishlar uchun poyafzalchilar qaychisidan foydalanish kerak.
Ish jarayonining bir tekisda borishi uchun maxsus papkaga solingan karton qog‘ozi, kalka, ko‘chirish rangli qog‘ozlari, shuningdek, maxsus idishchada to‘g‘nog‘ichlar, lineyka, santimetr lentasi va detallaming ovalsimon shakllarini chizishda ishlatiladigan turli xil lekalolar to'plami bo‘lgani ma’qul. Turli xil rasmlami gazlamalarga belgilash uchun yumshoq oddiy va rangli qalamlar (oq rangli qalam ham), o'tkirlangan sovun qoldig‘i va bo‘r kerak bo'ladi.
Applikatsiya uchun materiallarni tayyorlash
Applikatsiyani yupqa chit, satin, shoyi va boshqa gazlamalardan tikishdan oldin gazlamalarni kraxmallab, yaxshilab dazmollanadi. Gazlamani kraxmallash quyidagicha bajariladi: bir osh qoshiqdagi kraxmalni uncha ko‘p bo‘lmagan sovuq suvda eritiladi. Hosil qilingan massaga 1 litr qaynagan suv asta-sekin qo‘shiladi, bunda massa bir tekis bo‘tqa (yelim) shakliga kelishi kerak. Olingan yelim tiniq, shaffof va yopishqoq bo‘lishi kerak. Agarda yelim loyqa va yopishqoq bo‘lsa, bo‘tqa (yelim)ni 3 daqiqa davomida past olovda qaynatish zarur.
Shundan so‘ng yelimni oz miqdordagi sovuq suvga qo‘shib aralashtiriladi va unga kraxmallanadigan hamda oldindan yuvib olingan nam gazlama bo‘lagi solinadi. Gazlamani siqiladi va quritiladi. Qurigan gazlamani bir oz namlab dazmollash kerak. Kraxmallangan gazlamalar baland bo‘lmagan haroratda dazmol- langani ma’qul.
Applikatsiya turlari
Applikatsiyaning alohida predmetli, butun bir mavzuli va dekorativ naqshli turlari bo‘ladi. Predmetli applikatsiyada bironta hayvon, gul, qush, barg, uy, mashina va hokazo kabi narsalar tasvirlansa, mavzuli applikatsiyada ma’lum bir sharoit, ya’ni joy

• 
  bayram ko‘rinishi, tabiat manzarasi tasvirlanadi. Dekorativ naqshli applikatsiya xayoliy, noan’anaviy shakllardan iborat bo‘ladi.
  

Applikatsiyalar oddiy va murakkab turlarga bo‘linadi. Shuning­dek, applikatsiyani bajarishda bir xildagi yoki bir necha turdagi gazlama bo‘laklaridan foydalanish mumkin.
Applikatsiya tayyorlash jarayoni ma’lum bir ketma-ketlikda bajariladi. Awalo applikatsiya mavzusi tanlanadi va shunga asosan eskiz chiziladi, so‘ngra rang tanlanadi, shakl kesiladi, asosga joylashtiriladi va kashta tikib mahkamlanadi.
Ko‘chirish rangli qog'ozi yordamida butun bezak asosiy gazlamaga, uning detallari esa tayyorlangan gazlama parchasiga tushiriladi. Bezak detallami qirqib olinib, detallarning chetki qirqimlari bo'ylab asosiy gazlamaga shu gazlama rangidagi muline yoki oddiy ipda igna oldinlatilgan chok hamda mayda qaviq bilan ilintirib ko‘klab chiqiladi. Bunda detallardagi gazlama ipining yo‘nalishi asosiy gazlama ipining yo‘nalishiga to‘g‘ri kelishiga ahamiyat beriladi. Keyin bu detallar chetini igna oldinlatilgan chok qaviqlami yopib turadigan qilib asosiy gazlamaga tekis chok qaviqlari petlya chok yoki popop chok bilan tikib chiqiladi (26- rasm).

26- rasm.
Ba’zan applikatsiya detallari buyumga yopishtiriladi. Buning uchun polietilen plyonkasi gazlamadan qirqilgan detalga qaraganda 2—3 mm kattaroq qilib qirqib olinadi. Asosiy gazlamaga plyonka qo‘yiladi, uning ustiga bezak bichilgan gazlama parchasini qo‘yib, juda qizib ketmagan dazmol bilan bosib yopishtiriladi. Plyonka erib, asosiy bezak detalga gaz­lama parchalarini yopishtiradi. Shuningdek, hozirgi vaqtda tikuvchilik sohasida ko‘p ishlatiladigan tasmali, ikki tomonlama yopishadigan maxsus yelimli qotirmalardan foydalanish mumkin. Uni applikatsiya detallariga moslab bichib olinadi so'ngra asosiy gazlama ustiga qo‘yiladi, uning ustidan applikatsiya detallari qo‘yilib, qizib ketmagan dazmol bilan bosib yopishtirifadi.
Qalin gazlamalardan applikatsiya tikishda kashta detallarini oldin karton qog‘ozga ko'chirib, qirqib olinadi. Tayyor bo‘lgan trafaretni gazlama ustiga qo‘yib, rangli qalam bilan chizib chiqiladi va qirqiladi. Movut, fetr, zamsh, drapdan tayyorlangan bezak detallarini asosiy gazlamaga tikmay, o'rtasiga tugma, munchoq kashta tikib mahkamlab qo'ysa ham bo‘ladi.
Gazlama parchalaridan kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak, doira, yarim doira shaklida qirqib olib, petlya chok bilan tikib poyondoz, divan yostig‘iga jild, yopinchiq, sumka va boshqa buyumlar yasash mumkin. Bu usulda kalta kelib qolgan yubka yoki ko‘ylakni bezab uzaytirsa ham bo‘ladi. Bunday buyumlami tikish uchun eskirgan palto yoki kostyum gazlamalarini ishlatish ham mumkin.
Applikatsiya ishlarini qo‘lda yoki mashinada bajarish mumkin. Qo‘lda bajarilganda bezak detallami bichish jarayonida hech qanday
chok haqlari qoldirilmaydi, chunki bezak detaining chetki qirqimlari bo‘ylab turli choklarda asosiy gazlamaga yopishtirib tikiladi (27- rasm).

27- rasm.

Applikatsiyani mashinada bajarishda esa bezak detallar atrofidan

1. 
   2 sm chok haqi qoldirib bichiladi, chunki bezak detalni asosiy gazlamaga tikishda chok tekis chiqishi uchun bezak detal chetidan chok haqi miqdorida ichkaridan tikiladi, so‘ngra ortiqcha chok haqlari bir tekisda qirqib tashlanadi (28- rasm).
   

28- rasm.
Gazlama boMaklaridan applikatsiya tayyorlash jarayoni
Bolalar sovg‘asi uchun qopchani tayyorlash (29- rasm). Yo‘lbarsli qopcha uchun quyidagi gazlama bo‘laklari kerak bo'ladi (29- rasm):
#

• 
  qizil chiyduxoba (30x40 sm);
  
• 
  yashil satin (10x10 sm);
  
• 
  zarg‘aldoq satin (20x15 sm);
  
• 
  qora jun gazlama (gazlama qoldiqlari);
  
• 
  bog‘lash uchun tasma (70 sm).
  

• 
  Chiyduxobadan tomonlari 36x25 sm o‘lchamda to‘g‘ri to‘rtburchak bichib olinadi.
  
• 
  Rasm va andozalami tayyorlanadi.
  
• 
  Zarg‘aldoq satin bo‘lagiga qalam yoki sovun qoldig‘i yordamida yo‘lbars shakli tushiriladi.
  
• 
  Butun chekka chiziqlaridan 1 sm dan chok haqi qoldirib, yo'lbars shakli bichib olinadi.
  
• 
  Bichilgan yo‘lbarsni chiyduxoba ustiga qo'yib, uning chetlari bo'ylab ko'klab chiqiladi.
  
• 
  Ko‘klov choklari bo‘ylab 2—3 mm li zig-zag chokda yo‘lbars chetlarini yopishtirib tikiladi.
  
• 
  Ortiqcha chok haqlari qirqib tashlanadi.
  
• 
  Qora rangli gazlama bo'laklarida yo‘lbarsning yo‘llari, burni va qoshlari chiziladi, so'ngra 1 sm chok haqi qoldirib bichiladi.
  
• 
  Bichilgan har bir detal birin-ketin rasm bo‘yicha joylashtiriladi, ko'klab chiqiladi, zig-zag chokda mashinada tikiladi va ortiqcha chok haqlari qirqib tashlanadi.
  
• 
  Ko‘zlari yashil satindan bichilib, ko‘z qorachig'i bilan birgalikda rasm bo'yicha tikiladi.
  
• 
  Yo'lbarsning og'zini zig-zag chokda shakldor qilib tikiladi.
  
• 
  Archaning qavatlarini yashil satindan bichib olinadi va pastdan yuqoriga qaratib ketma-ketlikda qavat-qavat qilib tikiladi.
  
• 
  Tayyor applikatsiyani teskari tomonidan namlab-isitib dazmol­lanadi.
  
• 
  Chiyduxobani o‘ngini o‘ngiga qilib ikkiga bukiladi va to‘g‘ri chok bilan birlashtirib tikiladi, chok haqi yo'rmab qo'yiladi.
  
• 
  Qopchaning yuqori qirqimi bukib tikiladi va lenta tasmasi o'tkaziladi.
  

Bolalar sovg'asi uchun yo‘lbarsli qopcha tayyor bo'ldi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   «Applikatsiya» so ‘lining ta ’nosini izohlab bering.
   
2. 
   Applikatsiya ishlari uchun qanday asboblar va moslamalar kerak bo'ladi?
   
3. 
   Applikatsiya uchun materiallami qanday tayyorlanadi?
   
4. 
   Applikatsiyaning qanday turlari mavjud?
   
5. 
   Applikatsiya tayyorlash jarayoni haqida ta ’lumot bering.
   
6. 
   Bolalar sovg'asi uchun yo ‘Ibarsli qopcha qanday tayyorlanadi?