«aqlli kishilarning ketib qoiishi» muammosining mohiyati

«AQLLI KISHILARNING KETIB QOIISHI» MUAMMOSINING MOHIYATI


Reja:

1. 
   Ishchi kuchi eksporti
   
2. 
   Ishchi kuchi resurslari
   
3. 
   Jahon хizmat ko’rsatish, servis bozori tavsifi va tushunchasi
   

Ishchi kuchi eksporti milliy iqtisodiyotda ijobiy oqibatlar bilan bir qatorda salbiy oqibatlar xam qoldiradi. Bu, eng awalo, «aqlli kishilar- ning ketib qolishi» deb ataluvchi yuqori malakali mutaxassislaming xorijga ketib qolishi bilan bogiiqdir. Bu jarayonning mohiyati shun- daki, mutaxassislar turmush darajasi past davlatlardan yuqori ish haqi, yaxshi mehnat sharoitlari, ijodiy imkoniyatlami amalga oshirishga ye- tarli shart-sharoit va nihoyat ijtimoiy kafolatlar yaratib bera oladigan mamlakatlarga ketib qoladi.

Ishchi kuchini jo‘natuvchi davlat uchun salbiy bo'lgan jihatlar qabul qilib oluvchi mamlakatlar uchun ijobiy hisoblanadi. Chunki kirib keluvchi ishchilaming aksariyat qismini yuqori darajada ijtimoiy, iqti- sodiy va siyosiy faol bo’lgan yoshlar tashkil etadi. Bunga misol sifa- tida Polshadan 1983—1987 yillarda yosh kadrlami chiqib ketishi bilan bogMiq vaziyatni keltirish mumkin: bu mamlakatni tark etganlaming 15 foizini (50 ming kishi atrofida) oliy maMumotlilar tashkil etgan, bu Polsha oliy o6quv yurtlarining bir yillik bitiruvchilariga to‘g(ri ke- ladi. ‘Mntellektual migratsiya” jami ishchi kuchi migratsiyasi miqdori- ning 3-5 foiziga teng bo’lsa-da, hozirgi paytda bu ulushning yildan- yilga ortib borishi kuzatilmoqda, binobarin jo‘natuvchi mamlakat uchun iqtisodiy zarar miqdori xam oshib boryapti. Bu zarar ba'zi bir mamlakatlaming milliy daro’ladining 10 foizigacha teng bo’lmoqda. Mutaxassislami chetga chiqib ketishi jahon bozoridagi raqiblaming mavqeini kuchaytiradi, chunki bu mutaxassislaming ko'pchiligi yirik transmilliy korporatsiyalarga ishga joylashadi.
«Yuqori sifatli» ishchi kuchini o'ziga jalb qiluvchi asosiy mar-kazlar eng boy mamlakatlar: AQSh, Kanada, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, kamroq darajada Yaponiya, Singapur, Tayvan sanaladi. Aqlli kishilami chiqib ketishining asosiy kanallari, birinchidan, xorijiy talabalar va aspirantlami chet eldagi universitetlari to’lonidan jalb etilishi, ikkinchidan, tajribali mutaxassislami xalqaro ko’lpaniyalarda ishga taklif etilishi hisoblanadi.
Tayanch iboralar: Ishchi kuchi migratsiyasi, ishsizlar, ishga layoqatli shaxslar, ishchi kuchini eksport-import qiluvchi mamlakatlar, “aqlli kishilar”ning ketib qolish muammosi.
Jahon ishchi kuchi bozori (JIKB) o‘zining hozirgi ko‘rinishiga so‘nggi ellik yil davo’lida shakllandi. JIKB tarkibiga xam migrantlar - mehnat qobiliyatli yoshdagi iqtisodiy faol odamlar, xam xorijda ish qidirishga intilayotgan odamlarga ko‘maklashuvchi migratsiya xiz- matlari va xalqaro tashkilotlar kiradi. Mehnat migratsiyasining asosiy yo‘nalishi ishchi kuchining rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlan- gan mamlakatlarga chiqishi sanaladi, xorijiy ishchilami o‘ziga tortu- vchi asosiy xalqaro markazlar Shimoliy Amerika, G‘arbiy Yevropa, Avstraliya va Isroil hisoblanadi. Bular bilan mehnatkash-migrantlami o‘ziga tortuvchi yangi hududiy «qutblar»: ba’zi arab davlatlari raqobat qila boshladi.
Mehnat migratsiyasining milliy iqtisodiyotlarga ta'siri darajasi turlicha bo‘lib, ko‘p jihatdan hukumat to’lonidan olib boriladigan si- yosatga bog‘liq. Ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlar asosiy foydani xorijdan valyuta transferti oqimlarining kengayishidan oladi, ammo bunda ko‘pchilik hollarda yuqori malakali kadrlarini yo‘qotadi. Importyor mamlakatlar esa mehnat immigratsiyasining miqdoriy va si- fat darajasini kvotalar va cheklashlar joriy qilish orqali tartibga solishga harakat qiladi, hozirgi paytda malakali kadrlami va ilmiy-texnika soha- sidagi ekspertlaming kirib kelishi maqsadga muvofiqdir.
Aqlli kishilami ketib qolishi muammosi XIMda keyingi yigirma- o‘ttiz yillar ichida eng dolzarb muammoga aylandi. Muammoning mohiyati shundaki, ishga joylashish maqsadida xorijga chiqib ketgan malakali kadrlami yo‘qotish eksport qiluvchi mamlakat uchun ma'lum miqdorda iqtisodiy zarar yetkazadi.
BMT prognoz ko‘rsatkichlariga ko‘ra, 2050-yilga borib dunyo aholisi 9,6 mlrd. kishini tashkil etadi va klassik migrantlar soni 450 mln. kishidan ortadi. Agarda barcha toifadagi migrantlar soni hisob- lansa, u holda ular soni 3 mlrd. kishiga borishi mumkin.

Ishchi kuchi (inglizcha: Labor force, nemischa: Erwerbspersonenpotenzial) — bu inson aqliy va jismoniy qobiliyatlarining yigʻindisi[1] boʻlib, jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi hisoblanadi. Ishchi kuchi mehnat qobiliyatiga ega boʻlgan kishilar uchun xosdir. Lekin ishchi kuchi insonning oʻzi emas yoki uning mehnati ham emas, uning qobiliyatidan iboratdir. Jamiyatning milliy mahsuloti hisobiga ishlab chiqarishning moddiy-ashyoviy omillarigina emas, balki shaxsiy omili, yaʼni ishchi kuchi ham takror ishlab chiqariladi.

Ishchi kuchining miqdori mamlakat aholisining mehnat faoliyatiga layoqatli boʻlgan qismi orqali ifodalanib, u ishchi kuchi resurslari deb ham ataladi. Insonning ishchi kuchi resurslari tarkibiga kiritilishining asosiy mezoni boʻlib uning yoshi va mehnatga boʻlgan qobiliyati hisoblanadi.