№ара№алпа№ М!Млекетлик университети

8.7. Monopoliyag’a ma’mleketlik siyasat

---

52

    Monopolist islep shig’arilatug’in o’nimnin’ mug’darin azaytip baxani joqarilatiw

arqali ja’miyetke ziyan keltiredi. Monopo-liyanin’ bunday ziyanina ma’mleketler

tosqinliq jasaw kerek.

   

Aralas  ekonomikada  ma’mleket  monopoliyalardin’  xizmetine  to’-mendegi

formalarda aralasadi:

- saliqtin’ joqarg’i mug’darin belgilew.

- bahani  qadag’alaw.

- monopol` ka’rxanalardi ma’mleketlik menshiklestiriw.

- baha ha’m o’ndiris ko’lemlerin ma’mleketlik bag’darlaw, firmalar-din’

bag’darlaniwshi tarawlarg’a kiriw ha’m shig’iwina sha’rt - sharayatlar jaratiw.

- trestke qarsi siyasat ju’rgiziw.

   

Biraq  monopoliya  ha’mme  waqitta  ja’miyetke  ziyan  keltire  ber-meydi.

Monopoliya iri o’ndiristin’ jaqsi qa’siyetlerin a’melge asirip, jan’a texnikalardi

paydalanip ja’miyetlik o’ndiris joli menen arzan, sapali ha’m adamlarg’a massaliq

ko’p mug’dardag’i kerekli bolg’an tovarlarg’a talabin qanaatlandiriw mu’mkinshi-

liklerin ko’rsetpekte.

 Ayirim jag’daylarda monopoliyalardi joq qiliw, o’ndiristi maydalaw ekonomikaliq

ta’repten maqsetke muwapiq emes. Ma’se-len, kommunal xojalig’i ushin,

ja’miyetlik transport, baylanis, suw o’tkiziw, elektr ha’m gaz benen ta’miyinlew,

jilitiw siste-malari h.t.b. ta’biyiy monopoliyalarg’a qarsi gu’resiw qiyin ha’m

mu’mkin emes.

     

Bir  ka’rxanada  barliq  tovar  ha’m  xizmetlerdi  islep  shig’ariw  o’ndirislik

shig’inlardi azaytadi. Biraq ma’mleket ja’miyet ushin tovarlardin’ ko’lemin

monopoliya sheklegen mug’dardan ko’beytiw ushin, ma’selen fiksirlengen D=MS

baxasin belgilewi mu’mkin. Bunday jag’dayda o’ndiris ko’lemi o’sedi, biraq

ma’mleketlik qarjidan dotaciya talap etiledi. Egerde baxa D=AS mug’darinda

belgilense tovar ha’m xizmetlerge talap qanaatlandiriladi. Biraq D>MS bolg’ani

sebepli na’tiyjelilik to’menleydi.

  Ma’mleket bahani belgilemesten aukcion arqali qanday da  bir ka’rxanag’a o’nim

islep shig’ariw xuqiqin berip byudjetke ko’p to’lemler aliwi mu’mkin.

  Praktikada ta’miyg’iy monopoliyalardin’ xizmetlerin bunday jollar menen sheklep

qanaatlandiriwshiliq aliwi mu’mkin emes.