Arifmetikalıq ámellerdi úyreniwdiń ulıwmalıq máseleleri mazmuní

Ǵárezsiz sheshiw ushın máseleler.
1. Úy bekasida birinshisinde 56 kg, ekinshisinde 42 kg un bolǵan eki qalta un bar edi. Beka hár bir qopdagi unnıń yarım bólegin sarpladi. Hár eki qopda jámi qansha un qaldı?
2. Mekteptiń tórtinshi klasslarında 96 oqıwshı bar, sonnan sherek bólegi awılnen kelgenler, úshinshi klaslarda bolsa jámi 80 oqıwshı bolıp, sonnan nimchoragi awılnen kelgenler, úshinshi klasstaǵı awılnen kelgenlerden tórtinshi klass awılnen kelgenler neshege kóp?
3. Hár bir aydıń sherek bólegin dem alıw kúnleri quraydı. Egerde birinshi hám ekinshi sherek 4 ay bolsa, bul dáwirde qansha dem alıw kúni bolǵan? Hár bir aynı 30 kún dep alamız.
4. Akesinde 3200 swm, singlisida 1800 tıyın bar edi. Ájaǵası 800 swm, singlisi bolsa 600 swm sarpladi. Ájaǵası hám singlisi óz pullarınıń qanshasın sarplaganlar?

2. 2. Baslanǵısh klassta máselelerdi úyreniwde zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalarnen paydalanıw

Ekenin aytıw kerek, 1-klass oqıwshıları sabaqta sheshiletuǵın másele mazmunın tuwrınen-tuwrı tushunmaydilar, sebebi olar hámme zatqa qızıǵıwshı bolǵanlıǵı ushın da olardıń pikirleri tarqaq boladı. Sol sebepli de máseleler sheshiw processinde oqıwshılar pikirin tolıq ete alıw hám másele mazmunın jáne de túsiniklilew bayanlaw kerek boladı.
Bul wazıypalardı tabıslı ámelgem asırıw jollarınan biri sabaqta kórsetilgen qurallarnen orınlı paydalanıw menen birge jaqsı islengen awızsha sáwbet esaplanadı. Pikirimiznıń dálili ushın bir neshe máseleniń sheshiliwi úlgisin kórip ótemiz:
1. Simyog'ochga 4 qarlıǵash qo'ngan edi. Taǵı 3 qarlıǵash kelip qo'ndi, keyininen 2 qarlıǵash ushıp ketti. Simyog'ochda neshe qarlıǵash qaldı?
Oqıtıwshı kartochkanı kórsetip sáwbet ótkeriledi. Simyog'ochga qo'nib turǵan qarlıǵashlar 4
Bar edi-4 q. Qo'ndi- 3 q Uchdi -2 q. Qaldı - 2 q.
- Balalar simyog'ochda aldın neshe qarlıǵash bar edi?

- 4 qarlıǵash bar edi.

- Taǵı neshe qarlıǵash kelip qo'ndi?

- 3 qarlıǵash kelip qo'ndi.

- Simyog'ochda hámmesi bolıp neshe qarlıǵash boldı?

- 7 qarlıǵash boldı.

- Sonnan neshesi ushıp ketti.
- 2 qarlıǵash ushıp ketti.
- Simyog'ochda neshe qarlıǵash qaldı.
Kartochka daǵı qarlıǵashdıń ústi qaǵaz menen tuyıqitiladi. Bunday túsindiriw arqalı oqıwshılar tek másele mazmunına túsinipgine qalmastan bálki, o'gzaki sheshiwge de jetip baradılar. Sonnan keyin másele shárti taǵı bir ret oqıwshılar menen birgelikte tákirarlanadı hám shártiga kóre tómendegi tártipte ańlatpa tuzib sheshiledi.
Simyog'ochda 4 qarlıǵash bar edi. Taǵı 3 qarlıǵash kelip qo'ndi: 3+4. Sonnan 2 tasi ushıp ketti: 4+3-2
Endi bul ańlatpa ańsatǵana sheshiledi. Yaǵnıy aldın 4 hám 3 sanları qosıladı. Jıyındı (7) payda boladı. Jıyındınan 2 sanı ayrıladı. Nátiyjede ızlengen san (5) payda boladı.
Juwap : 5 qarlıǵash qaldı.
Sonnan keyin oqıwshılar joqarıdagilarni dápterlerine jazıp aladılar.
2. Nesiybede 4 alma bar edi. Anası oǵan taǵı 3 alma berdi. Ol 2 almanı yedi. Onıń neshe alması qaldı?
Bar edi-4 Anası berdi- 3 ta Ózi yedi - 2 Qaldı -?
Kartochkanı balalarǵa kórsetip, sáwbet ótkeriledi.

- Balalar siz kartochkanen neni ko'ryapsiz?

- 2 qatar almalardı.

- Neshe alma suwretin kórdińiz?

- 4 alma hám 3 almanı

- Nesiybege anası neshe alma berdi?

- 3 alma berdi.

- Nesiybe neshe alma yedi?

- Ol almalarnen 2 tasini yedi.

- Onıń neshe alması qaldı?

- Ózinde 4, anası 3 alma bergen edi. Jámi 4+3=7 alma boldı. 2 almanı jegeninen keyin 4 + 3 = 7 - 2 = 5 alma qaldı.

Oqıwshılar oqıtıwshılar járdeminde ańlatpa tuzib máseleni basqa usılda sheshiwleri de múmkin. 4+3-2=4-2+3=2+3=5. Juwap : 5 alma qaldı.
Bul sapar másele ayırmaǵa sannı qosıw usılı menen sheshiledi.

3. Akvariumdıń bir tárepinde 4 balıq júripdi, 2-tárepinde 3 balıq júripdi. Nodira 2-tárepdegi balıqlarnen 2 tasini aldı. Akvariumda neshe balıq qaldı?

Másele shárti oqıp tusintiriledi hám akvarium haqqında túsinik beriledi.

- Akvarium bu - baliqchalar solib qo'yilgan idish. Kórgezbe bolalarga kórsetiledi hám awızsha sheshiledi.

- Balalar akvariumdıń bir tárepinde neshe balıq bar eken?

- 4 balıq bar eken.

- Ekinshi tárepinde -ne?

- 3 balıq.

- Nodira neshe balıq aldı, qaysı tárepdeginen?

- 2 balıq aldı, ekinshi tárepdeginen.

- Akvariumda neshe balıq qaldı?

Sonnan keyin qandayda bir oqıwshın sabaqtaxtaga shıǵarıp, ańlatpa tuzdiriladi hám payda bolǵan ańlatpanıń san ma`nisi tabıladı.

(4+3)-2=4+ (3-2) =4+1=5 Juwap : 5 balıq qaldı.
4. Gulnorada 4 lala bar edi. Nigora oǵan taǵı 2 lala sıylıq etdi. Sonnan keyin balalarnen birewiniń guli to'kildi. Gulnorada neshe lala qaldı? Oqıtıwshı kórgezbeni balalarǵa kórsetedi. Keyininen másele shártini oqıp túsintiredi.
Bar edi- 4 Berildi - 2 Qaldı -?
Oqıwshılar soraw -juwap arqalı máseleni awızsha sheshediler.

- Gulnorada neshe lala bar edi?

- Tórtew lala bar edi.

- Nigora oǵan neshe lala berdi?

- Eki lala berdi.

- Qáne, Baxıtlı ańlatpanı tuzchi?

- Baxıtlı sabaqtaxtaga shıǵıp ańlatpanituzadi: 4+2

- Gulnoranıń lalası neshe boldı?

- Altı boldı

- Neshe lolanıń guli to'kildi?

- Baxıtlı :,, Birewinıń” dep juwap beredi hám (4+2)-1 ańlatpanı tuzib, onıń ma`nisin esaplaydı. Balalar dápterlerine jazadılar.

Juwap : Gulnorada 5 lala qaldı.

Tájiriybeler sonı kórsetedi, sonday súwretli qaǵaz taxtashalar arqalı máseleler ańlatpasın dúziw hám sheshiw ańsat boladı. Az waqıt ishinde kóp másele sheshiledi. Oqıwshılar qaǵaz taxtalar daǵı máselege uyqas súwretli óz kózleri menen kórip, máseleniń mazmunın tez túsinediler jáne onı ańsat sheshediler, pánge qızqadilar, sabaq processinde oqıwshılardıń aktivligi artadı.

2. 4. Pedagogikalıq tájiriybe-sınaq nátiyjeleri jáne onıń analizi.

Tájiriybe sınaq jumısları nátiyjesi.
Men tájiriybe sınaq jumısların pedagogikalıq ámeliyat ótkergen Namangan qalasındaǵı 13-ulıwma bilim beriw mektepte alıp bardım. Tájiriybe sınaq jumısların eki basqıshda alıp bardık. Birinshi basqıshda sabaqlardı dástúriy formada alıp barıldı.
Tájiriybe - sınaq jumısların eki basqıshda alıp barılǵannan aldınǵı sabaq nátiyjeleri analiz etildi. Qadaǵalaw klası nátiyjeleri: máseleniń mánisin tushunganligiga kóre 7, ámellerdiń másele shártiga sáykes keliwine kóre 9, ámeller rejiminiń tuwrı saylanǵanına kóre 8, máseleniń qısqa jazıwın dúze alǵanlıǵına kóre
x=1600:26≈61% x=1700:26≈65%

Alınǵan nátiyjelerdi tómendegi diagrammada súwretlew hám salıstırıwlaw múmkin.
Pedagogikalıq ámeliyat dawamında sabaq ótiwdiń traditsiyaǵa tán bolmaǵan metodlarınan derlik hámme sabaqlarimda paydalanıwǵa háreket etdim. Matematika sabaqlarında jańa zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalarnen paydalanedim. Ámeliyat juwmaǵında taǵı tájiriybe sınaq jumısların ótkeredim.
4-klassda “ Qos belgili hám úsh xanalı sanǵa bolıw” temasında ashıq sabaq ótkeredim. Derlik hár bir baslanǵısh klass oqıtıwshı paydalanatuǵın metod menen óttim. Sabaq ushın arnawlı tayarlıq kórdim. Bul sıyaqlı ótilgen sabaqlarda, ápiwayı ótilgen sabaqlarǵa qaraǵanda sabaq natiyjeliligi hám oqıwshılardıń bilim sapası 8-10 % ge shekem ósip ketedi.
Bólim: Qos belgili hám úsh xanalı sanǵa bolıw
Tema : 839 - 845-mısal hám máseleler
Sabaqtıń maqseti:
a) Bilimlendiriwge tiyisli: Qos belgili hám úsh xanalı sanlardı kóbeytiw hám bolıwǵa tiyisli bilimlerdi rawajlandırıw ;
b) Tárbiyalıq : Tábiyaattı saqlap álpeshlewge úyretiw, kitapǵa miyir oyatıw
d) Rawajlantiruvchi: Oqıwshılardıń logikalıq pikirlew kónlikpesin rawajlandırıw, awızsha sóylewin ósiriw.
Sabaq túri: Jańa bilim beretuǵın
Sabaq úskenesi: kórgezbeler, súwretli plakatlar, tarqatpalı materiallar.
Sabaq metodı : sáwbet, soraw -juwap,
Pánler menen baylanısıwı : ádepnama, oqıw, tábiyaat
Sabaqtıń barıwı :
I. Quralǵan bólek : a) qutlıqlaw :;
b) o'quvchilarni sabaqǵa tayınlıǵın tekseriw;
c) ma'naviyat minutı
Oqıtıwshı :--- Oqıwshılar búgin klassta kim gezekshi? Sabaqta kim qatnasmayapti?
Oqıwshı :--- Búgin klassta men gezekchiman. Sabaqta 26 oqıwshınan hámmesi qatnasyapti.
Oqıtıwshı :--- Áp-áneydey. Endi sizler menen siyasiy bilimlerimizni tákirarlap alamız -a?!
Oqıtıwshı :--- Bıyılǵı jılı prezidentimiz táreplerinen qanday at berildi?
Oqıwshı :--- “Xalıq menen baylanıs hám insan mápleri jılı” dep at berildi.
Oqıtıwshı :--- Sol jıldıń basında prezidentimiznıń 1-kitapları qanday at menen shıqtı?
Oqıwshı :---“ Sın kózqarastan analiz, qatań tártip ıntızam hám jeke juwapkerlik hár bir baslıq iskerliginiń kúndelik kriteryası bolıwı kerek”
Oqıtıwshı :---Áp-áneydey. Endi bizge 451-sanlı qarardı kim eskertip ótedi? Oqıwshı :--- “Milliy ideya úgit-násiyatlawı hám ruwxıy - bilimlendiriw jumıslar natiyjeliligin asırıw”.
Oqıtıwshı :--- Ayhay. Jaqında biz qaysı babamız tuwılıwların bayramladıq? Oqıwshılar :---Ullı sahıpqıran Ámir Temur babamızdıń tuwılıwların bayramladıq!
Oqıtıwshı :--- Jaqsı, Bul babamızdıń neshe jıllıq tuwılıwların bayramladıq?
Oqıwshı :--- 681 jıllıq tuwılıwların bayramladıq!
Oqıtıwshı :--- Endi kim aytadı, 681 sanında neshe júzlıq, neshe onlıq hám neshe birlik bar?
Oqıwshı :--- 6 júzlıq, 8 onlıq hám 1 birlik bar.
Oqıtıwshı :--- 410 sanın kim analiz etedi?
Oqıwshı :--- 4 júzlıq, 1 onlıq.
Oqıtıwshı :--- Konstitutsiyada biz házir biliwimiz kerek bolǵan 41-42- elementlardı kim yadǵa saladı?
Oqıwshılar elementlardı aytıp ótediler.
41- modda. Hár kim be'pul tálim alıw huqıqına iye.
42- modda. Hár kim maman, biypul medicinalıq xızmetten paydalanıw huqıqına iye.
Oqıtıwshı :---Jaqsı, hámmemiz bul elementlardı bilamizmi?
Oqıwshı :--- Haaa!
Oqıtıwshı :--- Júdáyam jaqsı, Respublikamiznıń zárúrli siyasiy kúnleri hám qararlarınan xabardarsız…
Oqıtıwshı :---Endi mine sonday zárúrli siyasiy maǵlıwmatlarnen chetlashmagan halda sabaqtı dawam ettiremiz.
II. Tiykarǵı bólim:
1) Uyge wazıypa analizi;
Oqıtıwshı :--- Uyge tapsırma etip ne berilgen edi?
Oqıwshı :---Uyge wazıypa etip 837-838-mısal hám máselelerdi atqarıp keliw berilgen.
Oqıtıwshı :--- Jaqsı, hámmemiz atqarganmizmi?!
Oqıwshılar :--- Awa -a-a!
Oqıtıwshı :--- Uyge wazıypanı tekseriw ushın sizler menen “piramida” oyının ótkeremiz. Házir sizlerdi 3 gruppaǵa ajrataman. Hár bir gruppa ózi ushın belgilengen plakatdagi tarqatpalı sorawlarǵa juwap beredi. Qaysı dárejede wazıypanı atqarganıńizni sorawǵa bergen juwabıngiznen bilip alamız.
2) Jańa tema bayanı
Oqıtıwshı :---Áp-áneydey, endi sizler menen “ Qos belgili hám úsh xanalı sanǵa bolıw” temasinidagi 839 -845-mısal hám máselelerdi úyrenemiz.
Temanı baslawnen aldın kim qanday kásip iyesi bolıwshı ekenin anıqlap alamız.
Oqıwshılarnen iyelewdi qalegen bolǵan kásipleri soraladı.
Oqıtıwshı :--- Jaqsı. Endi mine sol kásiplerimizni iyelew ushın biz alatuǵın bilimler júdá zárúrli ekenin bilip alamız.
Oqıtıwshı :---Hámme 839 -másele shártiga itibarın qaratsin.
839 - másele: Máselelerdi sheshiń.
Baqnen oqıwshılar 3012 kg alma terishdi. Almalardı 96 yashiklarga teń bóliwlab shıǵıwdı. Sonnan keyin 324 kg alma qaldı. Oqıwshılar hár bir yashikka neshe kg den alma salıwǵan.
Jami 3012 kg
Yashik 96
Qaldı 324 kg
Bir yashikda? kg
Sheshiw: 1) 3012 - 324= 2688
2) 2688 : 96 = 28
Juwap : hár bir yashikda 28 kg alma bar
Oqıtıwshı máselemizda oqıwshılar almalardı terishibdi. Biz da mektep
baǵına járdemge shıqqanmizmi?
Oqıwshılar ha-a-a!
Oqıtıwshı Mine sol waqıtta siz jonivorlarga, tereklerge ziyan
jetkezmaganmizmi? Íqtıyatlılıq menen háreket etkenmizmi?
Oqıwshılar Tábiyaatqa zálel jetkezmay járdem bergenmiz!
Oqıtıwshı Áp-áneydey. Tábiyaattı asrasak, ol bizge de sonday mehribanlıq
kórsetedi.
Hámme jazıp boldıma? Endi sizler menen 840 -841-mısaldı awızsha hám doskada kórip shıǵamız.
840 - misol: (47926 + 50378) : (2101- 1845) =384
1) 47926 + 50378=98304
2) 2101 - 1845= 256
3) 98304 : 256=384
841- másele:
Mektep kitapxanasına 4321 kitap alıp kelindi. Rayon kitapxanasında bolsa onen 20 ret artıq kitap bar. Rayon kitapxanasında jámi qansha kitap bar? Mektep kitapxanasında 4321 kitap
Rayon kitapxanasında? ta, 20 ret artıq
Sheshiw: 4321 * 20= 86420
Juwap : tuman kitapxanasında 8642 kitap bar
Oqıtıwshı :--- Bul máselemiz biz jaxsı kórip oqıytuǵın kitaplarımız haqqında eken-a? Shınında da kitaptı sevamizmi?
Oqıwshı :--- Awa -a-a! Sebebi ol bizge mudam joldas boladı.
Oqıwshı :--- Bizni tuwrı jolǵa jetekleydi.
Oqıtıwshı :--- Ayhay! Mudam kitaplar menen oshno bolıwımız kerek. Endi 842-843 másele menen tanısamız.
842- másele:
Júk mashinasına ulıwma massası 3115 kg bolǵan 17 motoroller hám 24 velosiped artıldi. Eger bir motorollernıń massası 107 kg bolsa, velosipeddiń massasın tabıń?
Sheshiw: 1) 107 * 17= 1819
2) 3115 - 1819= 1296
3) 1296 : 24= 54
Juwap : velosipeddiń masssasi 54 kg.
843- misol: Teńsizlikler dúziń hám olardı tekseriń:
1) 7020 hám 90 sanlarınıń bólindi 5030 hám 4961 sanları ayırmasınan úlken.

III. JUWMAQLAWSHI BÓLIM.

a) Sabaqta aktiv qatnas etken oqıwshılar xoshametlantirilib, bahaları daǵaza etiledi.
b) Uyge wazıypa beriw.
844-845-mısal hám máselelerdi atqarıp keliw beriledi. Oqıtıwshı tárepinen tusintiriledi.
Bahalaw nátiyjeleri tómendegishe boldı.
máseleniń mánisin tushunganligiga kóre 8, ámellerdiń másele shártiga sáykes keliwine kóre 10, ámellerdiń tuwrı saylanǵanına kóre 7 ta,, máseleniń qısqa jazıwın dúze alǵanlıǵına kóre 1.
Joqarıdaǵı traditsiyaǵa tán bolmaǵan sabaqtan keyin bolsa tómendegishe baha aldılar. máseleniń mánisin tushunganligiga kóre 9, ámellerdiń másele shártiga sáykes keliwine kóre 11, ámellerdiń tuwrı saylanǵanına kóre 5, máseleniń qısqa jazıwın dúze alǵanlıǵına kóre 1.
Sabaq janlı, qızıqlı hám ıskerlik ruwxında ótti. Hár eki sabaqtı salıstıredim.
Klası
Oqıwshılar sanı
Qatnasdi
máseleniń mánisin tushunganli giga kóre amallarnıń másele shártiga sáykes keliwine kóre
ámellerdiń tuwrı saylanǵanig a kóre máselenıń qısqa jazıwın dúze alǵanlıǵına kóre
4-«A»
klass- 26 26 8 10 7 1
4-«v»
klass 26 26 9 11 5 1
Joqarıdaǵı mısal hám máselelerdi sheshiw oqıwshılarda áne sol máseleni dúzilisine qaray islew ushın ápiwayı hám qolay hám de túrli usıllar menen sheshiw metodikasın ózlestiriw qábiletleri qálipleskenligin kóremiz. Tájiriybe klasında oqıwshılardı ózlestiriw dárejeleri qadaǵalaw klasına qaraǵanda 10 -13 % joqarılaw ekenligin olarnen alınǵan test hám jazba jumıs nátiyjelerinen kóriw múmkin.

JUWMAQ

Matematika oqıtıwda islengen ápiwayı máselelerdi sheshiw oqıwshılardıń matematikalıq bilimlerin tereńlestiriw hám keńeytiw, mısal hám máselelerdi sheshiwdi shınıǵıw qılıw, matematikanıń turmıs menen baylanıslı bolǵan táreplerin túsiniwlerine múmkinshilik beretuǵın iskerlik túrlerinen biri bolıp tabıladı.
Házirgi waqıtta jańa informaciya hám pedagogikalıq texnologiyalar rawajlanǵan bir waqıtta baslanǵısh klass oqıwshıların májburiy tıńlaǵıshlıqqa tiykarlanǵan dástúriy usılda oqıtıw emes, bálki oqıwshılardıń oqıwǵa, bilim ózlestiriwge bolǵan sanalı munasábetin tárbiyalawdı ámelge asırıwǵa qaratılǵan oqıtıwdıń traditsiyaǵa tán bolmaǵan formaların tálim procesine nátiyjeni ámelde qollanıw etiw sıyaqlı zárúrli wazıypalar qoyılǵan.
Másele ústinde awızsha islegenden keyin másele mazmunın matematikalıq atamalar tiline ótkeriw kerek jáne onıń matematikalıq dúzilisin qısqa jazıw formasında ańlatıw kerek.
Sonı názerde tutıw kerek, hámme jaǵdaylarda da qısqasha jazıwdı orınlaw menen birge másele shárti analiz da etiledi. Qısqasha jazıwdıń wazıypası áne sonnan ibarat. Haqıyqatlıqtan, máseleni qısqasha jazıw oqıwshı yadına tayansh bolıp, sanlı maǵlıwmatlardı túsiniw hám jaratıw imkaniyatın beredi, bul maǵlıwmatlardı máselede ne berilgenligin hám neni izlew kerekligini anıqlawǵa járdem beredi. Sonday etip matematikalıq máseleler sheshiw oqıwshılardıń matematikalıq bilimlerin rawajlandırıw usıllarınan biri retinde qaralıwı kerek. Usınıń menen birge quramalı hám qızıqlı máseleler oqıtıw natiyjeliligin asırıwdıń eń jaqsı usıllarınan biri retinde bolıwı da múmkin. Usınıń sebepinen baslanǵısh klass matematika sabaqlarında máseleler sheshiw usılların tuwrı shólkemlestiriw, onen aqılǵa say paydalanıw, máseleniń túrli formaların shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda túrli didaktik qurallarnen múmkinshilik dárejesinde paydalanıw tálim natiyjeliligin asırıwdıń zárúrli faktorlarınan biri retinde qaralmog'i maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.