Aslanova nozima hakimovna maktabga tayyorlov guruhi bolalarida matematik tasavvurlarni rivojlantirishning metodik asoslari
Yüklə 253,29 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geometrik shakllar”.
|
«Son-sanoq» bo‘limi «Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish»
bo‘limining asosiy o‘zagidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning mazkur bo‘lim dasturiy masalalarini o‘zlashtirishlari maktabning boshlang‘ich sinflarida ularning matematikani ongli o‘zlashtirishlariga xizmat qiladi. Maktabgacha yoshidagi bolalarni o‘qitishda matematik bilimlar tarkibini tekshirish tenglik-tengsizlik, qism-butun munosabatlari, bilvosita tenglashtirish sanoq va arifmetik amallarni to‘liq va ongli o‘zlashtirish uchun asos bo‘ladigan sodda masalalar va munosabatlarning o‘zidan iborat eqanini ko‘rsatadi. Bu munosabat va masalalarni (ularning eng sodda shakllarini) bolalar 3 yoshdan boshlab tushuna boshlaydilar. Ular bunday mashg‘ulotlarga katta qiziqish bilan yondashadilar, xuddi shu yerning o‘zida o‘zlashtirganlari (tenglik, qism-butun va h.k. munosabatlari)ni o‘yinlarga ko‘chiradilar, turmushda amaliy ishlar qilishda foydalanadilar, bir- birlariga (katta va tayyorlov guruhi bolalari) shunga o‘xshash masalalarni taklif qiladilar. “Kattalik”. Mashg‘ulotlar bolalarning masofalarning har xil turlari haqidagi tasavvurlarini aniqlashdan boshlanadi. («uzunlik», «kenglik», «balandlik» «qalinlik» «yo‘g‘onlik») buyumlarning kattaliklarida mustaqil mo‘ljal olish tushunchalarini egallab olish, ularni taqqoslash va kattaliklar bo‘yicha munosabatlarini tushunib olish imkonini beradi. Buyumlar orasida kattalik bo‘yicha konkret munosabatlarni o‘rnatish tajribasi qanchalik boy va turli-tuman bo‘lsa, keyinchalik bolalarni bu munosabatlarni umumlashtirishga, konkret tavsiflarni abstrakt ta’riflarga, ya’ni «teng», «ortiq», «kam» («katta», «kichik») tushunchalariga o‘rgatish shunchalik oson bo‘ladi. Kattalik tushunchasi mashg‘ulotlardan tashqari doimiy tarzda kun tartibi davomida ham rivojlantiriladi. Bolalar buyumlarning o‘lchamlarini taqqoslashga o‘rganadilar. “Geometrik shakllar”. O‘quv yilining dastlabki oylarida maktabgacha yoshidagi bolalarning o‘zlariga tanish geometrik shakllar - doira va kvadratlarni farq qilish hamda to‘g‘ri aytish malakalarini mustahkamlash kerak. Bu ishni guruhlarni miqdoriy taqqoslash va sanoqqa o‘rgatish mashqlari bilan bir vaqtda o‘tkazish maqsadga muvofiq. Mashg‘ulotlarda bolalarni doira, kvadrat, uchburchakning ba’zi belgilari bilan, keyinroq esa, to‘g‘ri to‘rtburchakning belgilari bilan tanishtirish, shakllar har xil o‘lchamli va har xil rangli bo‘lishini ko‘rsatish muhim. Bolalar tarbiyachi bilan birga katta o‘lchamli (diametri 15 sm) shakllarni qarashadi, kichik o‘lchamdagi xuddi shu shakllarni ko‘rsatishadi. Bolalarga o‘z konvertlaridagi shakllarni ajratish va ular qanday shakllar ekanini va qanchaligini aytish taklif qilinadi. Tarbiyachining topshirig‘iga binoan, bolalar shakllarning kattaliklari bo‘yicha ortib va kamayib borish tartibida joylashtiradilar, har xil shakllarning miqdorlarini taqqoslab, qaysi shakllar kam, qaysi «shakllarning miqdori barobar eqanini aniqlaydilar. Birinchi mashg‘ulotda bolalarga shakllarning bir xil komplekti beriladi, keyingi mashg‘ulotlarda esa, har qaysi bola shakllarning shunday komplektini oladiki, unda shakllarning miqdori, rangi va o‘lchami har xil bo‘ladi. Tarbiyachining ko‘rsatmasiga binoan, bolalar figuralarni ikki poloskali kartochkalarga shakli, rangi, kattaligi bo‘yicha joylashtiradilar, so‘ngra poloskalarning har qaysisidagi shakllar miqdorini taqqoslaydilar. Mashg‘ulotlarda bolalar kvadratlar bilan to‘g‘ri to‘rtburchaklarni taqqoslaydilar va ularning ba’zi xususiyatlari bilan tanishadilar. Shuni kuzatish kerakki, bolalar «burchak» so‘zini burchakning uchi bilan, ya’ni burchakni hosil qiluvchi nurlar (tomonlar) chiqadigan nuqta bilan bog‘lamasinlar. Shuning uchun burchak ko‘rsatilayotganda, qo‘lni burchak tekisligida bir tomondan ikkinchi tomongacha surib borib ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir. Bolalar o‘z kvadratlari va to‘g‘ri to‘rtburchaklarining tomonlarini topishadi, so‘ngra esa burchaklarini topishadi, tomonlar va burchaklar miqdorlarini sanashadi, kvadrat va to‘rtburchakning to‘rttadan burchagi va to‘rttadan tomoni borligini aniqlashadi. Navbatdagi mashg‘ulotda ular uchburchaklarni ham xuddi shunday tekshirishadi va hamma uchburchakda uchtadan burchak va uchtadan tomon borligini aniqlashadi. Bunday mashqlarni bolalar shakllarni tekshirib, ko‘yilgan savolga javobni mustaqil izlab topa oladigan qilib tuzish kerak. Geometrik shakllar haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun tarbiyachi bolalarga oldin sanoq cho‘plaridan shakl tuzishni, so‘ngra murakkabroq ornamentlar hosil qilishni taklif qiladi. Shakllarni farq qilish va aytish bo‘yicha mashq qildirish uchun «Nima o‘zgardi?», «Nima yo‘q bo‘ldi?», «Shakllar dominosi», «Xuddi shunday shaklni ko‘rsat» kabi didaktik o‘yinlardan foydalaniladi. Masalan, tarbiyachida plakat bo‘lib, unga har xil geometrik shakllar joylashtiriladi. Tarbiyachi goh u shaklni, goh bu shaklni ko‘rsatadi, bolalar esa, |