Asosiy darsliklar va o„quv qo‟llanmalari ro‟yxati asosiy



Yüklə 27,3 Kb.
səhifə12/12
tarix02.01.2022
ölçüsü27,3 Kb.
#45045
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
23 tema

Nazariy qism 
Ma‟lumki,  hayotda  har  xil  sabablar  tufayli  qon  ketish  hodisalari  ro„y  berib  turadi. 
Ayniqsa  jarohatlanganda  qon  tomirlar  shikastlanishi  natijasida  qon  ketishi  hayot  uchun 
xavflidir

‟lumki,  hayotda  har  xil  sabablar  tufayli  qon  ketish  hodisalari  ro„y  berib  turadi. 
Ayniqsa  jarohatlanganda  qon  tomirlar  shikastlanishi  natijasida  qon  ketishi  hayot  uchun 
xavflidir.  Shuningdek,  organizmning  turli  xastaliklarida  ichki  a‟zolardan  qon  ketishi  mumkin. 
Masalan, bavosil, me‟da va  o„n ikki barmoq ichakning yara kasalligi, ingichka va yug„on ichak 
kasalligi,  o„pka  kasalligi  (sil,  o„sma  va  boshqalar),  burun  qonashi,  xayz  kurishning  cho„zilib 
ketib ko„p qon ketishi shular jumlasidandir. 
Jaroxatlanish  natijasida  qisqa  muddat  ichida  ko„p  miqdorda  qon  yo„qotilganda  bemor 
ko„pincha  shok  (karaxtlik)  holatiga  tushib  qoladi  va  bunda  zudlik  bilan  tegishli  tadbirlar 
ko„riladi (qon va qon o„rnini bosadigan suyuqliklar quyiladi). 
Ichki a‟zolardan  oz-ozdan, lekin tez-tez  va uzoq  muddat  mobaynida  surunkali qon ketib 
turganda  kamqonlik  (anemiya)  paydo  bo„ladi.  Qizil  qon  tanachalari  miqdori  kamayishi  sababli 
ulardagi gemoglobin ham kamayadi. Natijada hujayralar, to„qimalar, a‟zo va sistemalar kislorod 
bilan  to„la  ta‟minlana  olmaydi.  Kishida  kislorod  tanqisligi  seziladi.  Unda  kamquvvatlik, 
behollik,  tinka  qurishi,  bosh  aylanishi,  ko„z  tinish  hollari  kuzatiladi.  Kamqonlikning  og„ir 
turlarida  ichki  a‟zolar,  ayniqsa  markaziy  nerv  sistemasi  faoliyati  susayadi  va  bu 
ko„ngilsiz  oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Organizm  qon  yo„qotishining  asosiy  sabablaridan  yana  biri  qon  ivish  jarayonining 
buzilishidir. Ma‟lumki, mayda qon tomirlar jarohatlanganda to„qima qonaydi va bir ozdan so„ng 
esa  qon  ketishi  o„z-o„zidan  to„xtaydi,  ya‟ni  qon  iviydi.  Bu  organizmga  xos  normal  fiziologik 
jarayondir. 
Hozirgi  zamon  tushunchasiga  ko„ra  qon  oqishining  to„xtashi  asosan  ikki  xil  namoyon 
bo„ladi:  qon  tomir-trombotsitar  va  koagulyatsion  gemostaz.  Qon  tomir-trombotsitar  gemostaz 
mayda  qon  tomirlar  jarohatlanganda  kuzatiladi.  Bunda  qon  tomirlar  torayadi,  jarohatlangan 
mayda  qon  tomirlar  (kapillyarlar,  venalar)  jarohatlangan  joyda  trombotsitlarning  yig„ilishi  va 
ularning  bir-biri  bilan  yopishishi  hisobiga  tromb  hosil  bo„ladi.  Bunda  jarohatlangan  joy 
bekitilib, qon ketishi to„xtatiladi. 
Koagulyatsion  qon  ivishi  esa  murakkab  fiziologik  jarayon,  bunda  bir  qator  omillar, 
fermentlar va boshqalar qatnashadi. Ulardan protrombin, tromboplastin, fibrinogen, kalsiy ionlari 
asosiy  omillar  hisoblanadi.  Protrombin  jigarda  K  vitamini  ishtirokida  hosil  bo„ladi, 
tromboplastin trombotsitlar yorilishi natijasida ajraladi, fibrinogen jigarda xosil bo„ladi va kalsiy 
ionlari qonda doimiy bo„ladi. 
Keyingi  ma‟lumotlarga  qaraganda  ushbu  jarayonda  yuqoridagi  omillardan  tashqari, 
o„nlab  boshqa omillar qatnashar  ekan.  Ularning ayrimlari qon  ivishini  sekinlashtirsa,  boshqalar 
esa,  aksincha,  bu  jarayonni  tezlashtiradi,  ayrim  omillar  qonning  haddan  tashqari  ivishga  yo„l 
qo„ymaydi,  ortiqchasini  yemiradi.  Ushbu  omillar  qonni  suyuq  holda  saqlab  turadi.  Agar  tomir 
shikastlansa, shu joyda qon iviydi va qon ketishi to„xtaydi. 
Lekin bu jarayonda qatnashadigan omillardan  birining  butunlay yoki yetarli bo„lmasligi 
qon  ivishini  izdan  chiqaradi,  natijada  qon  ketadi,  Masalan,  qon  ivishida  qatnashadigan  K 
vitamini  yetishmasligi,  trombotsitlarning  qonda  kamayib  ketishi,  kalsiy  ionlarining  qonda 
yetarli  bo„lmasligi,  fibrinogen  sintezining buzilishi, bu  omillar o„zaro aloqasining  uzilishiga va 
hokazalar qonning ivimasligiga va natijada kamqonlikka sabab bo„lishi mumkin. 

205 
 


Bunday  hollarda  qon  tomirlarni  toraytiradigan  dori  (adrenalin,  noradrenalin,  efedrin) 
preparatlari ham tayinlanadi. Lekin bu tadbirlar hamma vaqt ham yaxshi samara beravermaydi. 
Shuning  uchun  qon  ketishini  to„xtatishda  beriladigan  dori  preparatlari  ichida  qon 
ivishining  tabiiy  omillarini  saqlagan  dori  vositalari  samarali  hisoblanadi.  Bulardan  K  vitamini 
preparati  (vikasol),  tarkibida  kalsiy  bo„ladigan  preparatlar  (  kalsiy  xlorid,  kalsiy  glyukonat), 
hayvonlar  qonidan  tayyorlangan  qon  ivishi  omillarini  saqlaydigan  preparatlar  kiradi.  Bulardan 
tashqari,  qon  tomirlari  devori  o„zkazuvchanligini  kamaytiradigan  dorilar  (rutin,  parmidin, 
askorbinat kislota) va boshqalar ishlatiladi. 
Quyida  keltirilgan  dorivor  o„simliklarning  ko„pchiligi  tarkibida  qon  ivish  jarayonida 
qatnashadigan  omillar  (K  vitamini)  va  qon  tomirlar  devorini  mustahkamlaydigan  moddalar  ( 
rutin,  kversitin) va  boshqalar  bo„ladi. Shu tufayli  ular  qon ketganda yaxshi ta‟sir ko„rsatadi  va 
qon ivishini tezlashtiradi. 
Shuni  aytish  kerakki,  keltirilgan  shifobaxsh  o„simliklar  faqat  qon  ketganda  emas,  balki 
uning  oldini  olish  maqsadida  ham  ishlatilishi  mumkin.  Masalan,  qon  tomiriga  boy  a‟zolar 
operatsiyasi (bodomcha bezlarini olib tashlash va boshqalar) oldidan 5- 10 kun davomida bunday 
o„simliklar damlamasi yoki qaynatmasidan ichish mumkin. 
1.  Achchiq  toron  (suvqalampir,  suvzamchi).   Gorets  perechniy  (Vodyanoy  perets) 
(Polygonum hydropiper  L.). 
Achchiq  toron  bo„yi  70  sm  ga  yetadigan  bir  yillik  o„t  o„simlik.  O„simlik  ariq,  hovuz, 
ko„lmak suvlar bo„yida va boshqa nam yerlarda o„sadi. 
Tibbiyotda  achchiq  toronning  yer  ustki  qismidan  foydalaniladi.  Tarkibida  flavonoidlar, 
glikozidlar, organik kislotalar, K, S, YE vitaminlari va boshqa moddalar bor. 
Xalq  tabobatida  achchiq  toronning  yer  ustki  qismidan  tayyorlangan  damlama  bezgak, 
ich  ketish,  bavosil  va  boshqa  kasalliklarda  qon  ketishini  (bachadondan,  yo„g„on  ichakdan) 
to„xtatuvchi  va  og„riq  qoldiruvchi  dori  sifatida  hamda  turli  yaralarni  (chipqon,  qorason) 
davolashda qo„llaniladi. 
Tibbiyotda  achchiq  toron  yer  ustki  qismidan  tayyorlangan  dori  preparatlar:  damlama, 
suyuq  ekstrakt hayz buzilganda qon ketishini to„xtatuvchi dori sifatida hamda bavosil kasalligini 
davolash  uchun  qo„llaniladi.  O„simlikning  suyuq  ekstrakti  bavosil  kasalligida  qo„llaniladigan  " 
Anuzol" shamchasi tarkibida bor. 
O„simlikning yer ustki qismi qon to„xtatuvchi choy - yig„malar tarkibiga kiradi. 
2. Oddiy bodrezak, (kalina,  chingiz). Kalina  obiknovennaya (Viburnum opulus L.). 
Bodrezak  bo„yi  1,5-3  metrga  yetadigan  bo„ta.  U  o„rmon  va  o„rmon-  cho„l  hududlarida, 
ariq,  ko„l  va  botqoqlik  yoqalarida,  o„rmon  chetlarida  o„sadi.  Manzarali  daraxt  sifatida 
ko„chalarda, bog„larda va oromgohlarda o„stiriladi. 
Tibbiyotda  bodrezakning  po„stlog„i  va  mevasi  ishlatiladi.  Ular  tarkibida  viburnin 
glikozidi,  K va S  vitaminlari, oshlovchi va boshqa moddalar bor. 
Xalq  tabobatida  bodrezak  po„stlog„i,  guli  va  mevasidan  tayyorlangan  qaynatma  va 
damlamadan  keng  foydalaniladi.  Bodrezak  po„stlog„idan  tayyorlangan  qaynatma  qon  ketganda 
qon  oqishini  to„xtatuvchi,  ayniqsa  bachadondan  qon  ketishini  to„xtatuvchi,  qon  tomirini 
toraytiruvchi  dori vositasi  sifatida ishlatiladi. Mevasidan tayyorlangan  qaynatma yurak faoliyati 
ishini  yaxshilaydi  (yurak  mushagi  qisqarishini  kuchaytiradi).  Shuningdek  o„t  va  siydik 
haydovchi,  shamollashda  yo„tal  qoldiruvchi  dorivor  vosita  sifatida  qo„llaniladi.  Bodrezak 
gulidan tayyorlangan damlama bilan angina kasalligida tomoq chayiladi. 
Tibbiyotda  bodrezak  po„stlog„idan  tayyorlangan  suyuq  ekstrakt  bachadondan 
qon  ketishini  va  hayz  ko„rganda  paydo  bo„ladigan  og„riqni  qoldirish  uchun  ishlatiladi. 
Bodrezak  mevasi  vitaminli  choylar-yig„malar tarkibiga kiradi. 
3. Gangituvchi bozulbang. Lagoxilus opyanyayuщiy (Lagochilus inebrians Bge.).     
Bozulbang  bo„yi 60 sm yetadigan ko„p  yillik o„t  o„simlik  yoki  yarim bo„ta. Bozulbang 
asosan  Qozog„iston  va  Tojikistoning  shag„alli  tog„  yon  bag„irlarida,  yarim  adir  cho„llarida 
o„sadi. 

206 
 


Tibbiyotda  bozulbangning  bargi  va  guli  ishlatiladi.  Uning  tarkibida  lagoxilin  va  uning 
birikmalari, flavonoidlar, iridoid, S, K vitamini va boshqa moddalar bor. 
Xalq  tabobatida  bozulbangdan  tayyorlangan  damlama  qon  to„xtatuvchi,  tinchlantiruvchi 
dori  sifatida  hamda  allergik  va  gipertoniya  (qon  bosimining  ko„tarilishi)  kasalliklarini 
davolashda qo„llanidi. 
Tibbiyotda  bozulbangdan  tayyorlangan  damlama,  nastoyka,  quruq  ekstrakti  tabletka 
bachadondan,  o„pkadan  va  burundan  hamda  bavosil  kasalligida  qon  oqishini  to„xtatuvchi  dori 
sifatida  qo„llaniladi. Bu preparatlar yana gemofiliya, Verlgof kasalliklarini davolash uchun ham 
ishlatiladi. 
Yüklə 27,3 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin