Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi
Aylanma kapital XYuS aylanma (o’zgaruvchan) aktiv-lariga avanslashtirilgan kapital qiymatini o’zida ifoda-laydi. Bu kapital XYuS balansining “Aylanma aktivlar” deb nomlangan ikkinchi bo’limida aks ettiriladi. Odatda, aylanma kapital quyidagi bir necha asosiy guruhlarga bo’linadi:takror ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishini hisobga olgan holda funktsional mo’ljallanganligi bo’yicha;shakllantirish va moliyalashtirish manbalariga ko’ra;likvidlik darajasiga qarab;va boshqa belgilariga muvofiq.Aylanma kapital juda ko’p funksiyalarni bajaradi. Ularning orasidan quyidagilarni alohida ajratib ko’rsa-tish mumkin:takror ishlab chiqarish;rag’batlantirish;taqsimlash;ishlab chiqarish va muomala sohasining yagonaligini ta’minlash;ishlab chiqarish jarayoning uzluksizligini ta’minlash;va boshqalar.
Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi
Aylanma kapital o’z funksiyalarini ham pulli va ham natural- buyum shakllarida amalga oshiradi.Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini uni funk-tsional jihatdan quyidagi ikki tashkil etuvchisi belgilab (aniqlab) beradi:aylanma kapitalning natural-buyum shakllari yoki aylanma ishlab chiqarish fondlari;muomala fondlari.Tarkibiy tuzilma jihatidan aylanma kapitalning natural-buyum shakllariga, eng avvalo, ishlab chiqarish zaxiralaridan iborat bo’lgan quyidagilar kiradi:xomashyo va asosiy materiallar;sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar;yoqilg’i;qadoqlash va qadoqlash materiallari;joriy ta’mirlash uchun ehtiyot qismlar;inventarlar va xo’jalik buyumlari;tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari;o’z ishlab chiqarishining yarim tayyor mahsulotlari;kelgusi davr xarajatlari;boshqa xarajatlar.
Aylanma kapital: mazmuni, tarkibiy tuzilmasi va foydalanish samaradorligi
Aylanma kapitalning tarkibiy tuzilmasini tashkil etuvchi muomala fondlari quyidagi guruhlardan iborat:tayyor mahsulot va qayta sotishga mo’ljallangan tovarlar, ortib jo’natilgan tovarlar;pul mablag’lari – kassadagi pullar, hisob-kitob va valyuta hisobvaraqlaridagi pullar, bankdagi maxsus hisob- varaqlari (akkreditivlar va chek daftarchalari, depozit hisobvaraqlari, boshqa to’lov hujjatlari);qisqa muddatli (bir yildan ortiq bo’lmagan muddatda) moliyaviy qo’yilmalar – boshqa XYuSlar qimmatli qog’ozlariga investitsiyalar, davlat va mahalliy zayomlarning foizli obligatsiyalari, boshqa XYuSlarga berilgan zayomlar, aktsionerlardan o’z aktsiyalarini sotib olish;debitorlik qarzlarining barcha ko’rinishlari, sotib oluvchilar va buyurtmachilarning qarzlari, olinuvchi veksellar, “qiz” va bo’ysunuvchi jamiyatlarning qarzlari, ustav kapitaliga badallarbo’yicha ta’sischilarning qarz-lari, berilgan avanslar, boshqa debitorlarning mablag’-lari.
