Atom massa. Molekulyar massa. Modda massasi va miqdori

Atom massa. Molekulyar massa. Modda
massasi va miqdori.
Atom og‘irligi – atom massalarining atom massasi birli-klarida ifodalangan nisbiy qiymati. Atom massasi ifodasini ingliz ki-myogari J.Dalton 19-asr boshida fanga kiritgan. 1961-yilda qabul qilingan nisbiy atom massalari birliklari shkalasiga asosan atom massasi birligi (atm.m.b.) uglerod izotopi atomi 12S massasining 1/12 qismiga teng. Xalqaro belgisi – U. Ele-mentar zarralar, atom yadrolari, atomlar, molekulalar massasi birligi sifatida qo‘llaniladi. Atom massasi kimyoviy elementlarning eng muhim ko‘rsatkichidir. Kimyoviy elementlar atomlarining tuzilishi va xossalarining o‘zgarish qonuniyatlari Atom massasi bilan o‘zaro bog‘liq. Bir kimyoviy element izotoplarining Atom massasi qiymati turlicha bo‘ladi. Izotoplar aralashma-sidan tashkil topgan elementlarning Atom massasi sifatida aralashma tarkibidagi izotoplarning protsent miqdorlarini hisobga olgan holda shu izotoplar Atom massasining o‘rtacha qiymati qabul qilinadi. Ushbu qiymatlar elementlar davriy sistemasida (massa soni keltirilgan transuran elementlar bundan mustasno) keltirilgan. Atom massasi turli fizik va kimyo-viy usullar bilan aniqlanadi; ulardan eng aniqrog‘i – mass-spektroskopiyadir. Bu usulda element ionlari nisbiy zaryadlarning qiymatlari, boshqacha aytganda, zaryad kattaligining ion massasiga nis-batan aniqlanadi. Buning uchun ionlarning elektr yoki magnit maydonida to‘g‘ri chiziqli harakatdan chetga chiqishi tek-shiriladi. Fizik usullardan yana biri yadro reaksiyasiga asoslangan. Bunda yadroda bo‘ladigan o‘zgarishlar natija-sida bir atom yadrosining ikkinchi atom yadrosiga aylanishi tufayli ajralib chiqadigan energiyadan foydalaniladi. Kimyoviy usullardan biri – elementning bir necha kimyoviy birikmalari mo-lekulyar massasini va bu birikmalarning kimyoviy tarkibini aniqlashga asoslangan. Atom massasini taqriban aniqlash usullari ham bor. Mas, ulardan biri Dyulong va Pti qoidasiga asoslangan; bu qoidaga ko‘ra, element Atom massasining o‘sha elementning solishtirma issiqlik sig‘imi (S)ga ko‘paytmasi o‘zgarmas miqdor bo‘lib, u taxminan 6,3 ga teng: AS~6,3.
Quyidagi jadvalda, yer sharoitida mavjud elementlarning, shuningdek, sun'iy usulda olingan elementlarning ham nisbiy atom massalarining tavsiya etiladigan qiymatlari keltirilgan. Ko‘plab elementlarning atom massaslarining qiymatlari, natijaviy moddaning kelib chiqishi yoki, uning qayta ishlash usuliga bog‘liq. Shu sababdan, "izoh" ustunida quyidagi harfiy belgilar qo‘llanildi:
"a" harfi bilan - kelib chiqishi turlicha bo'lgan moddalardagi izotop tarkibining turlicha ekanligi sababli, nisbiy atom massasining yanada aniqroq o‘rnatish uchun qiyinchilik tug‘diradigan moddalar; jadvaldagi shunday belgi bilan izohlangan barcha elementlar uchun keltirilgan qiymatlarni, kelib chiqishi yerga oid bo'lgan barcha moddalar uchun tadbiq etish mumkin;
"b" harfi bilan - anomal izotop tarkibiga ega geologik namunalari aniqlangan elementlar belgilangan bo‘lib, bunday elementlarning turli namumalari uchun jadvalda keltirilgan nisbiy atom massalarining qiymatlari farqqa ega bo‘lishi mumkin;
"c" harfi bilan - elementning jadvalda keltirilgan nisbiy atom massasi qiymati va sanoatda qo‘llaniladiigan moddalar uchun belgilangan qiymatlari orasida o‘zaro farq bo‘lish mumkin;
"d" harfi bilan - belgilangan radioaktiv elementlarda, elementning eng uzoqroq yashovchi izotopi uchun nisbiy atom massasi keltirilgan.
"e" harfi bilan - radioaktiv elementning eng uzoqroq yashaydigan izotopi uchun massa soni keltirilgan. (Massa soni, izotop atomi yadrosidagi proton va neytronlarning umumiy soni.)

Elementning tartib raqami