Atom tuzilishi

7-rasm. Elektronning uz yadrosi atrofidagi xarakat
formasi: a-sferik, b-elleptik

Demak, Zommerfeld fikricha elektronning yadro atrofida aylanishi uch kvant son bilan xarakterlanishi kerak; n-asosiy yoki bosh kvant soni, l-yonaki kvant soni, m-magnit kvant son.
Atomlarning elektron formo'lalari
Atomdagi elektronlarning taksimlanishi elektron formo'la tarzida kursatiladi. Elektron formo'lani yozish uchun elementlarning davriy sistemadagi tartib nomerini va qaysi davrda joylashganini bilish kerak. Chunki elementning tartib nomeri elektronlar sonini, davr nomeri esa element atomi elektronlarning nechta energetik pogonalar buylab xarakat kilayotganini kursatadi. Elektron formo'lalarda s, p, d, f xarflar bilan elektronlarni energetik pogonachalari, xarflar oldidagi sonlar bilan elektronni qaysi energetik darajada joylashganligi va xarfning yuqori ung qismidagi sonlar esa shu pogonachadagi elektronlar sonini kursatadi. Masalan, 6r3 oltinchi energetik darajaning p pogonachasida 3 ta elektron joylashganligini kursatadi. Buni alyuminiy va kadmiy elementlariga tadbik etib ularning elektron formo'lalarini yozamiz.
13 Al 1s²2s²2p⁶3s²3p¹
48 Cd 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶4s²3d¹⁰4p⁶4d¹⁰5s²
Elektronlarning kvant sonlari
Elektronning xolatini asosan uning energiyasi xarakterlaydi. Elektron energiyasi, nur okimi zarrachalarining energiyasi kabi, faqat diskret, ya'ni kvantlangan kiymatlarga ega bo'ladi. Elektronning atomda bo'lishi tulkin funksiyasi kvadrati (2) bilan ifodalanganligi uchun, bu funksiyaning kiymati uz navbatida uch kattalikka (n, l, m) bog'liq. Bundan tashqari elektron ya'na bitta kushimcha erkinlik darajasiga, ya'ni spin-kvant soniga ega. Demak, atomda elektron xolatini to'lik ifodalash uchun to'rtta parametr kerak ekan. Bu parametrlar kvant sonlari deyiladi. Kvant sonlari xam, elektron energiyasi kabi istalgan kiymat kabul kilmasdan, faqat ma'lum kiymatlarga ega bo'ladi.
1. Bosh kvant son - n-elektronning umumiy energiya zapasini yoki uning energetik darajasini ifodalaydi. Bosh kvant son 1 dan + gacha bo'lgan barcha butun sonlar kiymatiga ega bo'lishi mumkin. Agar elektron yadro maydonida bulsa, bosh kvant soni birdan yettigacha bulga kiymatni kabul qiladi. Energetik daraja sonlar bilan yoki bosh kvant soniga tugri keladigan xarflar bilan belgilanadi.

Бош квант сони	1	2	3	4	5	6	7
Даража ишораси	К	L	M	N	O	P	Q

2. Orbital (yonaki) kvant son - l-elektronning pogonachadagi energetik xolatini, elektron bulut shaklini xarakterlaydi. U elektronning kanday orbita buylab xarakat kilayotganligini kursatadi.
Kvant qavatlarda qavatchalarning soni bosh kvant soninig nomeriga teng. Orbital kvant soni noldan n-1 gacha bo'lgan barcha butun sonlar kiymatiga ega bo'ladi. Masalan, bosh kvant soni nq4 bulsa, lq0.1.2.3 kiymatga ega bo'ladi. Demak, to'rtinchi kvant qavatda to'rtta qavatcha bo'ladi. Bu qavatchalar s,p,d,f xarflari bilan belgilanadi.
l ning son qiymati 0,1,2,3,4,5....
xarf belgisi s,p,d,f,g,h,...
Kavatchadagi elektronlar s,p,d,f elektronlar deyiladi.
Orbital kvant soni l=0.1.2.3. ya'ni tegishlicha s,p,d,f bo'lganda davriy sistemadagi barcha elementlarning elektron formo'lasini yozish mumkin.
Birinchi energetik pogonada bitta pogonacha (n=1,l=0)
Ikkinchi energetik pogonada ikkita pogonacha (n=2,l=0.1)
Uchinchi energetik pogonada uchta pogonacha (n=3,l=0.1.2)
Turtinchi energetik pogonada ikkita pogonacha (n=4,l=0.1.2.3)
Xar qaysi energetik pogonadagi elektronlar soni 2n2 bilan pogonachadagi elektronlarning maksimal kiymati esa (2L+1)*2 bilan aniqlanadi. U vaqtda elektronlarning maksimal kiymatlari: s=2: p=6: d=10: f=14 ga teng.
3. Magnit kvant son - m-elektronlarning magnit momentini xarakterlaydi va eelektron bulutning magnit maydoniga nisbatan yo'nalishini kursatadi. Magnit kvant soni butun sonlarni musbat va manfiy kiymatlarini xamda nolni, ya'ni orbital kvant sonining xam musbat xam manfiy kiymatlarini kabul qiladi. Masalan,
L=0 m=0 bitta qiymat
L=1 m=+1, 0,-1 uchta qiymat
L=2 m=+2,+1, 0,-1,-2 beshta qiymat
L=3 m=3,+2,+1, 0, -1,-2,-3 yettita qiymat
Magnit kvant sonining kiymati, bu ayni elektron pogonachaga tugri keladigan energetik xolatlar soni bo'lib u (2l+1) kiymatga ega. Demak, s-pogonachadagi bitta, r-pogonachadagi uchta, d pogonachada 5 ta, f-pogonachada 7 ta energetik xolat bo'ladi. Energetik xolatni energetik yacheyka bilan, elektronlarni yacheykadagi strelkalar (­) bilan ifodalash kabul kilingan. Energetik yacheyka sxematik tugri to'rtburchak � orqali kursatiladi
4. Spin kvant son - s-elektroning ichki qavatini xarakterlaydi. Spin kvant son elektron uz uki atrofida aylanishidagi magnit momenti bilan bog'liq, u ikki kiymatga, elektronni yadro atrofida magnit maydonga paralel yoki antiparallel xarakatiga qarab +1/2 va -1/2 kiymatga ega bo'ladi. Demak, eng kupi bilan 14 kiymatga ega bo'lishi mumkin.
Ikki elektroni uchta kvant soni (n, l, m) bir xil, lekin qarama-qarshi (­) spinli bulsa juftlashmagan, agar tuyingan spinli bulsa (­­) juftlashmagan elektronlar deyiladi.